Электронлă вулавăш

* * *

...Куçне уçсан малтанах хăй ăçтине ăнкарса выртрĕ Микола. Унтан сасартăк тăрса ларчĕ, хăй мĕн курнине ĕненмерĕ. Таçтан кĕвĕ илтĕнет, ют пӳлĕм, юнашар... нимĕн тăхăнман та витĕнмен Лена... Çывăрать. Пĕчĕк ача пек. Тин кăна амăшĕн кăкăр сĕтне çисе тăраннă ача... Çăтса ямалла чипер те чуна вырнаçмалла мар çывăхскер. Микола тепре кăшт кăна хускалтăр — çак савăнăç çухалать те. Вăл вара çумри савнийĕ вăранса тăрса ларнине тĕлĕкре курчĕ-ши — йăл! кулса илчĕ те каччă выртнă еннелле нихăçан та уйрăлас мар пек тĕршĕнчĕ, аллине хучĕ.

Анчах вырăн пушă пулнине туйрĕ пулас та, ăна картах туртса илчĕ. Кăвар çине сапнă шыв пек пăсланса кайма хатĕр Микола — час тытса тепре туртса ӳкерет те икĕ çара кĕлетке пĕр-пĕрне лексе ирĕлет. Çырăнман спектаклĕн иккĕмеш пайĕ пуль ку...

Антракт умĕн мĕн пулнăччĕ-ха? Мăя çунтаракан алăсем ыталасан Атăл хĕррипе сыв пуллашаймарĕ те вĕт. Машина патне пăрăнса утсан Лена пырса тытрĕ, çунтарчĕ, урасен айĕнчи çĕре таçта кăларса печĕ... Микола киле каясшăнччĕ. Анчах çитеймен. Аликпе Наташа та кунтах мар-и-ха? Лена хваттерĕ! Машина урамра! Асран кайнă чăваш, Микола! Миçе çитнĕ-ши? Ир пулнă. Кунта мĕнле çитнĕ вăл, мĕншĕн нимĕн тв астумасть? Тăхта, тăхта, вăл хĕрĕнкĕленнĕ Ленăна тепĕр хут ыгалам пекки тума хăтланнă чухне Алик кĕсьерен тем кăларчĕ. Пĕр аллинче Миколăна памалли минералка шывĕччĕ ун. Çывратмалли эмел... Нимĕнле май шыраса та ĕçе вĕçне çитерейменрен Алик çапла хăтланчĕ пулать апла. Вара çывратса ярса мĕн тĕллев тытнă? Нивушлĕ çак спектаклĕн çапла аталанмалла? Вĕçĕ хăçан? Ултавлă мар-и вăл?

Хальхинче хĕре тĕртсе ярсах сиксе тăчĕ Микола. Унта-кунта йăваланакан япалисене хăпăл-хапăл тăхăнчĕ те алăк патне васкарĕ. Тепĕр пӳлĕмрен харлаттарни илтĕнет, радиола темĕнле каналпа кĕвĕ шăрантарать. Алăк хăлăпне тытма ĕлкĕрчĕ кăна — халат уртнă Лена васкаса тухрĕ, алăк урлă тăчĕ.

— Каçар, — терĕ вăл пуçне усса. — Енчен те халĕ тухса кайсан — мана урăх кураймастăн. Эпĕ те кунтан, санпа пĕр вырăн пайланă хваттертен ĕмĕрлĕхех каятăп. Тем пулчĕ, çав вăрман хĕрринче уйрăлсан яла çитичченех сан пирки шутларăм, манаймастăп. Качча кайнăччĕ эп, анчах упăшкапа уйрăлнă. Нумай пурăнаймарăмăр. Ача та пулмарĕ, — тахçанах мĕн калас тенине хатĕрлесе хунăскер, пĕр сывлăшпа тăкрĕ хĕр.

«Санпа пулать тесшĕн мар-и эс?» — чутах персе яратчĕ Микола.

— Мĕн пулнă пирĕн хушăра? — хĕр куçĕнчен чăр! пăхрĕ Микола.

— Юрату, — тем самантра ыталаса илчĕ Лена каллех. — Халиччен курман та илтмен, туйман юрату.

Пуçран тукмакпа çапрĕç-ши, тĕртсе кăларса ячĕç-ши — машинăра кăна тăна кĕчĕ каччă. «Аншлаг, — минретрĕ шухăш. — Пĕр билет та çук. Вăйлă спектакль! Артисчĕсем!..» Ăçти шуйттан шăтăкĕнчен сиксе тухаççĕ ун çак çынсемпе чухне «спектакль», «артистсем», «тĕп роль» сăмахсем? Калăн, вăл çĕрĕн-кунĕн театрсене силленсе çӳрет. Мĕн тума кирлĕ ăна, Миколăна, пурнăç пирки кăна шутлакан çынна, çав сцена çинче исскуствăлла хăтланни? Унсăрах вăхăт çитмест, тата çавăнта çитсе суя япаласем пăхса лармалла ун. Амăшĕн ĕмĕтленнĕ ĕмĕчĕ пурнăçа кĕменнипе те пушшех кураймасть вăл çак искусство çыннисене. Лена артистка мар пуль те... Вăл кам, ăçта ĕçленине те ыйтман. Те кăмăл пулман, те вăхăт çитмен.

Хваттерти алăк патĕнче выртакан машина çăраççине куç хӳрипе асăрхаса илнĕскер хăпăл-хапăл «Жигулие» хускатрĕ те руле кăнттамăн çавăркаласа çул çине тухрĕ, общежити еннелле вĕçтерчĕ Микола. Çитсен вăшт-вашт! пӳлĕмне хăпарчĕ, вырăнĕ çине тăсăлса выртрĕ. Шухăша путрĕ. Акă ăçта илсе çитерме пултарать иккен вăл пурнăç тени! Унталла-кунталла çаврăнса пăхма ĕлкĕриччен хĕр ытамне кĕрсе ӳксе ун вырăнĕ çинче çĕр каçма та пултарчĕ. Халиччен пĕрре те кун пек сиксе тухманччĕ-çке. Пач хĕр ыталаса курман мар-ха, анчах ыйхă эмелне ĕçтерсе ним туйми туса çĕр каçма хăварни вара — тĕлĕнтермĕш. Алик хăех шутласа тупнă-ши çакна е Лена ыйтнă.

Кун пек выртнипе ним усси çуккине туйса хăпăл-хапăл сиксе тăчĕ, çиелти тумне труççи таранччен хывса персе душа тухса вĕçтерчĕ. Унтан каялла чупса кĕчĕ, ал шăлли тупрĕ, каллех пӳлĕмрен вут пек тухрĕ. «Тасалмалла, хăвăртрах çăвăнса тасалмалла!» — мĕлтлетрĕ ун пуçĕнче пĕр шухăш. «Мĕншĕн çав териех пĕрхĕнсе тухрăн Лена патĕнчен? Тен, хăвăн телейрен тартăн?» — хыçран хăвалать тепри. Юри тенĕ пекех тата душра сивĕ шыв çук иккен. Вăт тамаша, кунта та ăна вĕрипе кăна ăшалантарасшăн. Пĕр ăнмасан нихçан та латти çук çав. Урăх çынпа çакăн пекки пулса иртнине пĕлсен Микола çапса пăрахсан та ĕненмĕччĕ, камит каласа паратăн тесе кулса вилĕччĕ. Халь ак хăй çак мыскарара çаврăнать те, ăçта кайса кĕрĕн, ĕненмех тивет.

Каллĕ-маллĕ кумса çӳресе капланнă тарăхăвĕ чакма пуçларĕ. Пӳлĕмĕнче унта-кунта персе пĕтернĕ тумĕсене пуçтарса çумалли япаласем патне хучĕ, шифоньертан урăххисене кăларса тăхăнчĕ. Хăй тĕрĕс мар хăтланнăшăн вĕчĕрхенмерĕ ун чунĕ, Алик çапла тунăшăн, хăйне улталанăшăн нихçанхинчен хытăрах тапрĕ чĕри. Халь пуçтарăнса Лена патне кайса юлташне тытса лăскас, хăйне панă эмеле ывçипех ĕçтерес килчĕ. Халь те унтах Наташăн вĕри ытамĕнче рехетленет пуль-ха. Анчах шухăша кайрĕ те... кам айăплă вăл çапла çулламан пăру, мемме пулнăшăн? Вăл айваннине пĕлсе юлташĕпе хĕрсем çапла хăтланчĕç вĕт! Эппин, халиччен хăйне пур çĕрте те асăрхануллă тытакан Микола тесе шутлани ирхи тĕтре пек Атăл тăрăх саланчĕ. Вăхăт пăхрĕ: тăхăр сехет иртнĕ. Çук-ха, хальччен анраса выртмаççĕ пулĕ Аликпа Наташа, Ленăн та вырăн ăшăтасси пирки асра та çук пуль-ха. Йĕрсе куççулĕ те юлмарĕ пуль. Пур тарăхăва пусарса ун патне çитсе каçару ыйтмаллах. Кайран мĕн пулать те мĕн килет, Лена пек хĕрсене кӳрентермелле мар. Пĕрле пулĕç-и, çук-и — ун пирки халĕ шухăш çук, анчах вăл Микола асĕнче хăть мĕнле пулсан та ăшă йĕр хăварнă. Тен, çав ăшă йĕре вĕрилентерме те пулĕ? Атăл хĕрринче мĕн хăтланни, турткаланмасăрах эрех ĕçни пирки пуçа ватни вырăнлă мар халь. Туртать çав Лена патне, темле хăватпа тапса туртать хĕр Миколăна. Киревсĕррĕн тарса тухни ун кăмăлĕ путсĕр иккенне тепĕр хут çирĕплетни мар-ши? Тахçан пĕрех шыраса тупатăп тесе тупа тунăччĕ мар-и хăй умĕнче Микола? Çавна халь хăех чăна кăлараймарĕ вĕт. Тĕл пулса хутшăнусене майлаштармалла кăна пекчĕ те...

Машинне тапратмарĕ Микола, çитес çĕре çуранах çитес терĕ. Шăмат кун пулнăран-ши, урамра халăх питех те сахал. Гастроном умĕнче ват хĕрарăмсем чечексем сутаççĕ. «Илмелле Лена валли, чечек çыххи курсан темĕнле хĕр чĕри те ирĕлĕ», - хăй паян пĕрремĕш хут чи ăслă шухăш тупнăн хĕпĕртерĕ ăнăçсăр каччă. Çул урлă каçрĕ те чи хитрине суйларĕ. Хаклашмарĕ те, кĕсьери мĕн пур укçине кăларса тытарччĕ кăна. Хĕпĕртенĕ карчăк ун хыççăн телейлĕ куçĕсемпе пăхса юлчĕ. Тен, паян вунă чечек çыххи сутсан та кун чухлĕ укçа тăваймĕ вăл? Ун хаклашмасăр сутăннă чечек çыххийĕ вара телей сукмакне такăрлатма пулĕ? Туянакан питех те пăлхавлă сăн-питлине асăрхарĕ çав карчăк.

Лена подьезчĕ патне çитиччен вунă минут çеç иртрĕ пуль. Гастроном умĕнченех курчĕ-ха унтан хура машина тапранса кайнине. Чĕри теме систерсен те çакна вырăна хумарĕ. Хулара кашни çурт умĕнчен вун-вун; машина хускалать пуль ирсерен, пурне те шута хурсан.

Ĕнер пулнă хута вĕçнĕ пек хăпарчĕ, кирлĕ хваттер шăнкăравне алли; хăех шыраса тупрĕ. Куçĕсем вара алăк хушшине хĕстернĕ пĕчĕк хут татăкĕ çине тĕллерĕç. Шăнкăрава пусрĕ вăл, шанчĕ кам та пулсан алăк уçасса, мĕншĕн тесен вуламасăрах ăнланчĕ çав хут çинче мĕн тата ăна кам, кам патне çырнине. Пĕрре... иккĕ... пилĕк хутчен. Хваттерте сас çук, çара унчченхи пек шăнкăлтатса уçăлмарĕ. Чечек çыххи тытнă алли ураинелле усăнчĕ, шăнкăрав пусни хут татăкне илчĕ.

«Савнă тусăм Микола, — вуларĕ вăл çак пĕчĕк кăна хут татăкĕнчен тем хăрушă япала сиксе тухассăн йĕркесене куç хӳрипе кăна тинкерсе. — Эсĕ çак хваттер алăкне тепре килсе шаккасса темшĕн чĕре систерет. Анчах кунта мана тупаймăн. Эпĕ санпа выляс теменччĕ, каçар çапла пулса тухнăшăн. Пĕлмен эпĕ Алик ун пек хăтланасса. Мĕн пĕчĕкрен артистка пулма ĕмĕтлентĕм те чăнахах та сцена çине тухма пултартăм. Эпĕ артистка. Эпĕ санпа вылянă пек туйрăн пулĕ. Тĕлĕнмелле, анчах ку хутĕнче выляймарăм. Вăйă мар, чăн-чăн пурнăç пулчĕ маншăн санпа иртнĕ икĕ тĕл пулу. Арçурирен тарнă пек тухса кайсан спектаклĕмĕр вĕçленнине туйрăм. Çавăнпа санпа ĕмĕрлĕх сыв пуллашатăп. Санран мĕн илмеллине илтĕм. Ун пирки нихăçан та пĕлеймĕн. Мана ан шыра, пĕрех тупаймăн. Сывă пул. Салампа саншăн чĕри кĕлленнĕ Лена».

Чечек çыххи урайне ӳкрĕ, Миколăн пуçĕ усăнчĕ. Шутланă пекех, спектакль иккен. Анчах сцена çинчи мар, чăн пурнăçри. Лена та чăн-чăн артистка. Тĕп геройĕсем камсем, çапла пуçланмасăрах вĕçлемчĕ-ши, халăх курмасăрах чаршав хупăнчĕ-ши? Унпа вылярĕç кăна. Иккĕ курнипех чун-чĕрине канăç паман кăвар сапса хăварнă Лена-артистка, тахçан çывăх тусĕ тесе шутланă Алик тата Наташа. Микола Ленăпа пĕрремĕш хут тĕл пулсанах ясар шухăшпа пăтраннăччĕ, çак чипер пикепе ешĕл вăрманта пĕр самантлăх кăмăлне тивĕçтересшĕнччĕ. Чим-ха, пĕрремĕш хут тĕл пулсанах... Пĕрре кăна курнă-ши ăна Микола? Çук, чăнах. Лена вара ăна? Çак иртнĕ пĕтĕм пулăма такам аллипе хитре сценари çырса хатĕрленĕн туйăнчĕ качча. Чăнах çапла мар-и? Эппин, Лена ăна икĕ хутчен кăна курман, маларах та асăрханă. Мĕншĕн Наташăпа Алик шăпах ун патне илсе кйлчĕç, вечеринка ирттерме Ленăна чĕнчĕç?..

Микола хĕр кӳршисем патне шăнкăравларĕ. Анчах кунтан та никам сас памарĕ. Шăмат кун килте лармалла пек-çке? Çак самантра ун пуçне сасартăк килсе тапăннă урнă вĕлле хурчĕ пек шухăш вĕçсе кĕчĕ: «Аликпа Наташа ĕçĕ ку! Мĕнле парне илтерчĕç вĕсем Ленăна манран? Нивушлĕ?..»

Хăй çапла шутлама пултарнинчен пуçне сулсах тĕлĕннĕ каччă чечек çыххине Ленăн хваттер алăкĕн хăлăпĕ çине майлаштарса хĕстерчĕ те картлашкасем тăрăх шăкăлтаттарсах чупса анчĕ. Урама тухсан пĕр авăк сывлăша тарăннăн туртса сывларĕ. Иртсе çӳрен çын ун кăвакарса-шуралса кайнă сăнне курсан сехри хăпнипе тӳрех «васкавлă пулăшу» чĕнме чупĕ. Юрать никам та курăнмарĕ.

Пĕр хушă çапла тăрсан Микола общежити еннелле чупрĕ. «Хăвăртрах! Хăвăртрах!» — пĕр сăмах кăна тӳнклеттерчĕ пуçне. Пӳлĕмне çил пек хăпарса машина докуменчĕсене, çăра уççисене илчĕ те çавăн пекех каялла анчĕ. Васканипе машинăн питĕрнĕ алăкĕ те уçăлмасăр тарăхтарчĕ. Нумай шутласа тăмарĕ — туртрĕ те алăк шăлтăр-палтăр уçăлса кайрĕ. Тепĕр çеккунтранах «Жигули» выç кашкăрла уласа ячĕ, урапасене чĕре çурмалла çухăртса вырăнтан тапса сикрĕ.

Чи малтанах автобус вокзалне вĕçтерсе çитрĕ Микола. Кĕрсе тухман пӳлĕм-зал, тăсесе сăнаман çын хăвармарĕ пуль, анчах Лена курăнмарĕ. Чĕрипе туять каччă: хĕр инçете кайма тĕллев тытнă, анчах халех тарма ĕлкĕреймен-ха. Вокзалтах пулмалла, анчах хăшĕнче? Тен, чукун çул... Темиçе минутранах ун «Жигулийĕ» кунта çитсе чарăнчĕ. Темиçе хут та кĕрсе тухрĕ вăл халăх хĕвĕшекен вокзала, перрон тăрăх каллĕ-маллĕ кумрĕ, çук, шыракан хĕр курăнмарĕ. «Справочная» тесе çырнă чӳрече патне пырса юлашки сехетре пуйăс ăçталла кайнине ыйтрĕ. Çӳçне тем амакĕпе сăрланă /ытла та çутă сарăран çапла шутларĕ каччă/ пике çур сехет каялла Канаш еннелле хуласем хушшипе çӳрекен пуйăс тапраннине пĕлтерчĕ. Канаш еннелле... Лена унталла çапса пăрахсан та каяс çук, мĕн çухатнă вăл хулара? Тăхта, аэропорта кайсан? Унтан тăрсан-тăрсан самолетсем вĕçкелеççĕ. Инçе çула тухасса çырурах систернĕ Лена кун пек пуйăссемпе аппаланас çук. Унăн пĕртен-пĕр транспорт - самолет çеç.

Аэропорта çитме ытла та инçе пек туйăнчĕ ăна— Юрать-ха алли-ури машинăпа çӳреме хăнăхнă, тепри пулсан паçăрах çул хĕрринчи виççĕмĕш юпана ыталаса выртĕ. Çапла каскадерла хăтланса сирпĕнсе çитрех сывлăш транспорчĕсен вокзалне. «Жигулине» сайра вĕçсе килекен пассажирсене илсе кайма хатĕрленнĕ çăмăл машинăсен ретне кайса лартрĕ те аэровокзала кĕчĕ. Касса умĕнче икĕ-виçĕ çын тăрать. Лена вĕсен хушшинче çук. Кĕтекенсен залне иртрĕ — кунта та асăрхамарĕ. Тен, столовăй-буфета çунакан чунне чей ĕçсе кантарма кĕчĕ пуль тесе унта уткаласа çӳрерĕ — усăсăр. «Эпĕ ун патĕнчен тарса кайни икĕ сехет кăна. Çак вăхăтра вăл ниепле те хуларан тухса каяйман. Вăт тăмана та эп! Мĕншĕн Аликран шăнкăравласа ыйтмарăм, тен, вăл пĕлетчĕ, ăна е Наташăна каласа хăварнă?» Васкаса тухса телефон патне пычĕ, анчах унпа шăнкăравлама май килмест. Миколăн карточка çук. «Пурнăçра чăнах та çапла килсе тухмаллаччĕ пуль, — аптăранă енне урамри сак çине тухса ларчĕ вăл. — Пăтрантăм-пăтрантăм, тен, хама пăтратрĕç, анчах каламарĕç — нимĕн патне те тăрса юлаймарăм. Тĕрĕсех калать Алик мана укçа хутаççи тесе. Пĕр тĕллевпе кăна пурнас çук çав, кашнине кирлĕ чухне ĕлкĕрсе пымалла». Шухăш хыççăн шухăш вĕçет пуçра, анчах пĕрне те вĕçне çитерме çук. Ĕнтĕ малалла ăçта каймаллине те пĕлмерĕ Микола. Халь тин Аликпа Наташа та пулăшас çук. Тата мĕншĕн пулăшчăр вĕсем, пĕрре хăйне май туса кăтартрĕç. Анчах мĕн усси пулчĕ унран? Нивушлĕ йĕркеллĕ калаçса, эрех-сăра ĕçмесĕр, ăна çывăрмалли эмел памасăр ĕçе вĕçне çитерме çукчĕ? Паллă, пĕтĕмпех паллă, çав чĕлхине ниçта чикеймен Аликах пуçарнă ку ĕçе. Ну, лекет те халь ăна. Тупать ăна паян Микола, пуçĕнчи пĕтĕм çил хăванĕ самантрах сирпĕнсе тухмалла янклаттарса ярĕ те пăрăнса утĕ. Микола аллипе тепре парсан унран çын пулмасть. Халех çапса пăрахмалла мар, тен, малашне те кирлĕ пулĕ-ха. Тульĕк хальхи пек хĕрсем тупса пама мар.

Машинăсем пĕрин хыççăн тепри вăшлатса иртеççĕ. Паянхи кун кунтан дачăсене, ялсене каяççĕ-килеççĕ пулĕ. Хула хĕррине вырнаçнăран, аэропорт тавраллах ялсем те дачăсем. Самолетсем чылай вĕçнĕ вăхăтра Микола пĕр хушă кунта пурăннăччĕ, общежити паманччĕ-ха ăна ун чухне. Тин кăна çартан таврăнса ĕçе вырнаçрĕ те тăванĕсем патне кунта вăхăтлăха пурăнма килчĕ. Малтанхи уйăхра çывăрса каяймасăр чун тухатчĕ вĕт. «Тимĕр кайăкĕсем» тата ун чухне час-часах вĕçсе килетчĕç те каятчĕç. Пуç тăрне персе анаслах туйăнатчĕ тепĕр чухне. Кунта пурăнакансем вара вĕсене хăнăхнă, хăнк та мар. Ĕçе кунсерен ыйхи тăранаймасăр килекен водителĕнчен пĕррехинче хуçи сăлтавĕпе кăсăкланчĕ. Печĕ ячĕ Микола. Тĕрĕс турĕ вĕт вăхăтра каласа. Тепĕр эрнеренех общежитире вырăн пачĕç. Çавăнтанпах унта пурăнать. Пурнăç иртнĕ май кунти лару-тăру та улшăннă ав. Кашни самантра тенĕ пек самолетсем вĕçмеççĕ, хăрушла сас çук.

Микола ура çине йывăррăн çĕкленчĕ. Пĕрер пăт пуканĕ çакса янăн йывăрланнă урисене сĕтĕрсе хаçат киоскĕ патне утрĕ. Пĕр пăхсан, ăна кунта мĕн сăлтавпа килнине пĕлмен çын тесе калама пулать: шухăшсăр сăн-пит, куçĕсем таçта тинкереççĕ, анчах нимĕн те курмаççĕ пулас. Аллисем тĕлсĕррĕн усăннă. Ялан тӳрĕ те йăрăс кĕлетки кукăрăлнă. Çын мар, мĕлке таçта сĕнкĕлтетет тейĕн. Акă вăл киоск патне çитрĕ, кăштах тăчĕ. Кунта мĕн тума килнине хăй те чухламарĕ пулмалла, каялла çаврăнчĕ, каллех тин тăнă вырăна çитсе ларчĕ. Пушă. Чунра пушă, Умра пушă... Тĕнче пушă. Нимĕн тăвас килмест. Ларсан тăрас, тăрсан ларас, утсан тăрас килнĕ пек. Пуç пăтранать, унта темĕнле шухăшсем явăнаççĕ, пĕрне те вĕçне çитиччен ăнланма çук. Кун пек те пулать иккен вăл пурнăç теми. Мĕн çухатса çапла пушанса юлчĕ Микола? Пуçтарнă укçине çухатрĕ-и, машинипе çапăнса инкек тӳсрĕ-и? Ун пек пулсан капла туйăмсем хуçаланас çук унра. Таçта шалта, пушаннă чунра та кăштах тем юлнă-ши? Вăл систерет те ĕнтĕ çакна. Мĕн-ши, нивушлĕ çавă, кашни çыннах хăй вăхăтĕнче тем тĕрлĕ нуша кăтартакан, çавăрса çапса тепре ура çине тăратакан юрату тени? Нуша кăтартманччĕ халиччен вăл Миколăна. Эппин сасартăк килсе çавăрса çапрĕ. Çĕр çине икерчĕ пек лапчăтса хучĕ. Мĕнле пуçтарăнса каялла çын пулмалла? Ура çине тăма вăхăт мар-и? Сасартăк тата пуçĕ тăнклатса ыратма пуçларĕ. Ытла нумай лекрĕ çав ăна çак 12-14 сехет хушшинче. Тен çынсем Микола çак вăхăтра тӳснине çулталăк е вунă çул чăтаççĕ? Кам пĕлет çав.