Электронлă вулавăш

Труппăри артистсем тата режиссер Кольăпа Лена хушшинче сцена çинче мĕн пулса иртнине ăнланатчĕç ĕнтĕ. Спектакль çеç мар çакă, пурнăçах тĕвĕленет пуль терĕç вĕсем пăшăл пăтти час-часах пĕçернĕ май. Гастроль вĕçленнĕ ятпа йĕркеленĕ уяв каçĕнче вара пĕрле ĕçлекенсем вĕсене шӳтле-шӳтлех сцена çинче кăна мар, пурнăçра та пĕрлештерчĕç. Ĕмĕтленнĕччĕ-и вăл Кольăпа пĕрле пулма? Юрату сценисене вылянă чухне Лена пĕтĕмпех манса кайни, çук, сцена çинче мар вăл, чăн пурнăçра унпа çапла пулса иртет тесе шутлани... Чун-чĕререн савнă Коля акă ăна ыталать, халиччен илтмен, пуçа çавăрса ямалла сăмахсем калать. Те хăй чунĕнчен тухакан сăмахсемех, те драматург çырнине çапла чĕрене витермелле хĕрӳпе калать? Çакăн пек чухне Лена хăйне сцена çинче малалла мĕнле тытмаллине самантлăха мансан та ăс-пуçа çухатса куракан умĕнче намăс курмалла марри артист профессийĕнче тĕп шăнăр, пĕрремĕш вырăнта тăнине чун-чĕре хăех йĕркелесе тăрать иккен. Пĕтĕмпех манса Кольăн ăшă сăмахĕсене итлес, ыталаттарас килет. Анчах спектаклĕн Ленăн пурнăçĕпе чарăнса лармалла мар, малалла пымалла. Эх, мĕн тери телейлĕччĕ ун чухне Лена! Хăй шутланă пекех кун-çул тикĕс пырать иккен. Нимĕнле чăрмав çук, малашне те çаплах килĕ вăл. Мĕншĕн тесен малашне çумра упăшка, килте те, ĕçре те пĕрле. Чунтан парăнса вăй хумалли професси пур. Тата мĕн кирлĕ телее ытама илме? Эх, çамрăк та айван хĕр упраç! Телей авăрĕнче çаврăнакан ăс-тăн çав вăхăтра хăйсем тавралла хура вăйсем те пуррине мĕншĕн шутламасть-ши? Вĕсем хăйсен наркăмăшлă сăннине ытла та ăнăçлă çул-йĕрпе пыракан çын кун-çулĕ урлă халь-халь хума хатĕр те ĕнтĕ...

Спектакль куракансене килĕшни ун пуласлăхĕ пысăккине палăртрĕ. Çакăнта ăна сцена çине кăларакан труппăна ăнăçлă артистсем пуçтарăнни те, режиссер ăсталăхĕ пысăк пулни те витĕм кӳчĕ паллах. Гастроль вĕçленсен театрăн аслă режиссерĕ Иван Николаевич пурне те тав турĕ, çĕнĕ сезонта татах та ăнăçлăрах ĕçлеме ăнăçу сунчĕ. Труппăн тата тепĕр спектакль, кунтан та вăйлăраххи, классикăллине хатĕрлеме пуçламаллине пĕлтерчĕ. Халĕ вара канса вăй илме, çĕнĕ вăй-хăватпа ĕçлеме пуçлама сунса пурне те вăхăтлăх отпуска ячĕ.

Гастрольтен таврăнсан Лена питĕ хытă чирлесе ӳкрĕ. Больницăнах вырттарчĕç ăна. Çапла вара отпуск та иртсе кайрĕ. Театрта çĕнĕ сезон уçăлсан кăштахран кăна сывалса тухма май килчĕ çамрăк хĕрарăмăн. Çак хушăра театрта вĕсен спектаклĕ тепĕр хут кĕрлеме тытăннăччĕ. Лена вырăнне ун рольне тепĕр актриса вылятчĕ. Мĕншĕн çак роле шăпах ăна панине Лена кăштах чухлатчĕ те: театрти шăпăр почти пĕлтернĕ тăрăх, вăл малтанах, Ленăна партармасăр илесшăн пулнă иккен ăна. Анчах Иван Николаевич Коля сĕннипе ăна тăхтама ыйтрĕ, ытла та çамрăк, халех ун пек роле «пĕçерсе» пĕтерейместĕн пуль тесех каларĕ. Ун чухне ытти артистсем те пурччĕ. Вĕсем те илтрĕç ĕнтĕ режиссер çирĕпреххĕн тата сиввĕнреххĕн каланă сăмахсене. Анчах хĕр çине тăнипех те пуль, ăнсăртран кĕмсĕрт пуласран асăрханма тесе çав хĕре роле вĕренме сĕнчĕ, дублер пулăн тесе шантарчĕ. Акă халĕ çав ăнсăртран кĕмсĕрт çиеле тухрĕ те, шăпах ун йышăнма тиврĕ Лена вырăнне. Вăл вара шаннă Тивĕçе сцена çинче кăна мар, пурнăçра та чăна кăларма шутланă иккен. Вылятчĕ вăл, эх вылятчĕ!.. Вылятчĕ çав, сцена çинче кăна мар, чăнахах та шутланă пекех пурнăçра та вылянă иккен вăл. Лена çакна ĕçри юлташĕсем вăрттăн пăшăл-пăшăл калаçнинчен татах та çирĕпрех ăнланчĕ. Спектакль хыççăн гримеркăра Кольăпа иккĕшĕ кăна питĕрĕнсе ларасси те пулать иккен вĕсен. Пĕлмест ăна Лена, хăй курман. Анчах çынсем ахаль калаçманни, сăмах-юмах сăлтавсăрах саланманни куç кĕретех. Сиснĕччĕ-ха вăл юлашки вăхăтра мăшăрĕ улшăннине. Хĕрарăм чунне улталама питех те йывăр çав. Туять вăл, темле вăй-хăватпа çумри чи хаклă çын хăйне суйса пурăннине сисет. Чирличчен театрта ĕçсем пĕтсенех киле пĕрле таврăнатчĕç вĕсем. Хăш чухне тытăнкаласа тăни пулкаланă ĕнтĕ, премьера хыççăн ăнăçлă кăларăма «çуса» илмелле. Е камăн та пулсан уяв тата темле сăлтав та тупăнать. Анчах ытти чухне вăл чирлĕ вăхăтри пек упăшки киле çур çĕрте е ир енне таврăнни пулман. Çавăнпа та сас-хурана пула шĕкĕ кăшлама пуçланă чунне лăплантарас тесе Лена пĕр каç чире пăхмасăрах вăй çитерсе спектакль курма кайрĕ. Кун пирки упăшкине те каламарĕ, театрта пĕрле ĕçлекенсем те пĕлмерĕç. Ахаль куракан пек кĕчĕ те зала аякри вырăна кайса ларчĕ. Пурте куç умне килчĕ вара: çук, сцена çинче кăна кун пек вылямаççĕ, упăшки унпа чух çакăн пек калăпламан юратнă çын сăнарне. Лена чăтаймарĕ, спектакль вĕçленессе кĕтмесĕрех килне тухса кайрĕ. Çĕрĕпе кĕтрĕ вăл мăшăрне, чунтан калаçса илесшĕнччĕ унпа, анчах кăлăхах. Таврăнмарĕ упăшки çав каç. Йĕрсе те пăхрĕ çамрăк хĕрарăм, анчах мĕн тăвăн, куççульпе çăвăнса çухатнă телее тавăраймăн...

Ирхине Лена театра çул тытрĕ. Кунта халĕ ун çине яланхиллех ăшшăн пăхман пек туйрĕ вăл. Тахăшĕ шелленĕ пек, тепри вара йĕкĕлтесе, виççĕмĕшĕ курайманлăхпа тулнă куçĕсене çиçтерсе тĕллет ун çине. Ĕнерхи каç Лена никама систермесĕр тесе зала килсе ларни — хĕрарăм хăйне улталани кăна иккен. Ăна курнă. Сцена çинче вылянă чухне хăшпĕр актер залри çынсене асăрхамасть теççĕ, теприсем вара пĕтĕмпех кураççĕ. Ăна вара шăпах мăшăрĕн партнерши асăрханă та. Кун пирки ăна режиссер хăй патне кĕрсен каларĕ.

— Лена, куракан пек пулса никама пĕлтермесĕр спектакль пăхма килни аван паллах, — терĕ вăл кăмăлсăртараххăн. — Хăв роле тепри мĕнле калăпланине залран пăхса хакланине ним те çитес çук. Анчах тăван коллектива хисеплемен пекрех туйăнмасть-и сире ку?

— Ман ун пек тума та ирĕк çук тесшĕн мар-и эсир? — тулса çитнĕ чунне халь-халь тăкса ярас мар тесе аран-аран чăтрĕ улталаннă хĕрарăм. — Тепĕр тесен, мĕншĕн ун пек тунине эсир пĕлме тивĕç.

— Илтнĕ, халăх шавлать кун пирки, анчах эпир мĕн тăвайăпăр? Режиссерпа хăй мăшăрĕ пĕр çăвартан пурăннине Лена кăна мар, пĕтĕм коллектив чухлать. Май килнĕ чухне хăй çав тери талантлă артист тесе шутлакан Кольăна Иван Николаевич яланах сумлă рольсем парать. Тен, тепĕр чухне Коля çав сăнара кĕлетки-çурăмĕпе кăна мар, характерĕпе, хăйне тытнипе, ун япăх е лайăх енĕсене туллин кăтартса парайманнине пĕле тăркачах сĕтĕрет те сĕтĕрет. Çавăнпа вăл ăна «çисе яма» памастех ĕнтĕ. Халĕ унпа кăмăлсăртараххăн та сиввĕнреххĕн калаçни Ленăн кунти сцена çинчи пурнăçĕ малалла тăсăласси пирки иккĕленни мар-ши? Мĕнле ертӳçĕн коллективра вăрçă-харкашу тăвас килтĕр? Ĕç-пуç капла çаврăнса тухни, упăшки тепринпе ерсе кайни çакăн патне илсе çитерет те. Паллах, Лена çаврăнса та пăхмĕччĕ çакăн çине, анчах çывăх пулнă çынна кунсерен тепринпе курни, каçсерен вăл киле таврăнманни, хăвпа юнашар ларса пурнăç, пултарулăх пирки чунтан калаçманни, вăл теприн ытамĕнче савнă çыннинв сутни — ытла та ытлашши. Малашне мĕнле ĕçлемелле, мĕнле вăйпа илемлĕ сăнарсем кăлармалла халăх умне?

Кашни утăмрах ура хурса пыма пуçлĕç, кун пирки пĕртте иккĕленмест вăл. Еркĕн ятне илтнĕ хĕр ун мăшăрне хăйĕн тăвас тесе çакăн чухлĕ вăй хучĕ пулсан вĕсене тĕппипех уйăрса ямасăр та лăпланмасть. Тем те кĕтсе илĕн малашне. Çавăнпа вăл çĕрĕпе çывăраймасăр шухăшланă хыççăн çирĕп тĕллев тытрĕ: ĕçрен хăтарма ыйтса заявлени çырмалла. Малашлăх мĕн кăларса тăратасси пирки шутлама-и чун-чĕре çавăн пек çуннă чухне?

Кун пек лару-тăру сиксе тухнăран ыйтăва турткаланмасăрах тивĕçтерĕç тесе шутланăччĕ Лена. Малашлăх çул-йĕрĕ тикĕссĕн чупмĕ ĕнтĕ, хирĕçӳ-ятлаçура пултарулăха аталантарасси пирки шутлаятăн-и çакăн пек чухне? Хăйĕн малалла ĕçлеме май çукки çеç мар, йĕркеллĕ ĕçлеттермесен те пултарасса ăнланма текех пĕчĕк ача мар ĕнтĕ. Аслă режиссерпа халиччен хирĕçӳ-ятлаçу сиксе тухманччĕ вĕсен. Анчах упăшкин тепĕр артисткăпа туслă çыхăнусем çеç мар, тата çывăхараххи те пулни, çав хĕре аслă режиссер ун рольне выляма сĕнни тата ун ĕçĕ ăна питĕ килĕшни те çак утăма тума хистет. Çавăнпа хăть мĕн сиксе тухтăр тесе заявлени парсан документсене илме чĕнмесĕр те театра килсе курмастăп тесе тухса кайрĕ.

Нумаях кĕтме тивмерĕ. Икĕ эрне ĕнтĕ Лена пĕрре вутри пек, тепре пăрлă шывра ларнă пек пурăнчĕ. Çак вăхăтра килтен те тухманччĕ. Уçă сывлăш курман кĕлетке-çурăм, ултавпа асапланакан чун-чĕре хăй ĕçнех турĕ: Лена сăнран та чакрĕ, кĕлеткерен те йăшрĕ. Хваттере шăнкăрав парсан алăка пырса уçрĕ те диван çине кайса ларса аллине кĕнеке тытрĕ. Кĕрекен çынна куричченех, чунĕпе сисрĕ вăл кам килнине: Коля. Алăк урлă каçнă упăшкине ун япалисене тултарнă сумкăсем çине кăтартрĕ вăл. Сăмах чĕнмерĕ, кĕнекене малалла вулам пекки турĕ. Анчах пĕр сас палли куçа курăнмарĕ, мĕн çырнине те тĕшмĕртеймерĕ.

Коля алăк патĕнче нумай аптăраса тăмарĕ.

— Сана ыран тĕп режиссер хăй патне чĕнет, — терĕ вăл кунта пĕрремĕш хут килнĕрен çухалса кайнăн аран тухакан сассипе. — Эсĕ икĕ эрне ĕçе тухман, прогул тунă тет.

Вăл тухса кайма хатĕрленев алăк еннелле çаврăнчĕ.

Лена кĕнекине çумне хучĕ. Çак самантра ăна тем каласа тăкас килнĕ кăмăлĕ çил вĕрсе сӳнтернĕ вăйсăр çулăм пек пăчланчĕ. Мĕн усси халĕ сăмах тăкнинчен?

— Пыратăп. Мĕншĕн ĕçе тухманнин сăлтавне эсĕ пĕлетĕн, çапах прогул тунă тесе калатăн, — терĕ вăл йӳçеккĕн.

Упăшки сасартăк ун еннелле темиçе утăм турĕ, аллисене шăлавар кĕсйине чикрĕ.

— Эп сана юратса качча илмен, — сăн-пичĕ хаярланчĕ ун. — Пире гастрольте выляса-кулса кăна пĕрлештерчĕç вĕт. Эс вара çавна чăна хурса ĕненсе лартнă. Ман сан пата нимĕнле ыйту та çук, сан та çаплах пуль тетĕп, — сылтăм аллине кĕсьерен кăларса çине тĕллерĕ вăл. — Кусене хальлĕхе илсе каймастăп. Кăшт каярах. Кансĕрлеççĕ пулсан та чăт ĕнтĕ.

— Кансĕрлемеççĕ, — пĕрре çĕтнĕ сăмахĕсем каялла килме пуçларĕç Ленăн. — Каярах юлса ăнлантăм эсĕ ялан гастрольте çӳренине. Çемье пурнăçĕ те санăн гастроль пек кăна иккен. Чăн пурнăçа та ялан спектакль выляса ирттерес тетĕн эппин? Урăхларах çын тенĕччĕ сан пирки. Йăнăшрăм, пĕрремĕш хут йăнăшрăм.

— Эппин, пĕрремĕш хут кăна йăнăшрăн пулсан тӳрлетме çăмăл, — Коля çаврăнчĕ те алăк патнелле утрĕ. — Сывă пул, сана халăх артистки пулма сунатăп, — терĕ те тухса кайрĕ.

— Эсĕ халех халăх артистчĕ пулса та тăтăн ĕнтĕ! — çак сăмахсене мĕншĕн кăшкăрчĕ ăна хыçран? Анчах чунра кăштах çăмăллине туйрĕ...

Тĕп режиссер унпа нумай сăмахламарĕ. «Санăн икĕ эрне каяллах ĕçе тухмаллаччĕ. Эп больницăна шăнкăравларăм та сан сиплев хутне ун чухнех хупнă иккен. Эппин, прогул турăн. Ĕçрен хăв ыйтнă пекех хăтарма тивет», — терĕ ун çине шăтарас пек пăхрĕ.

Лена кунта ĕçлеме пуçланă чухне Иван Николаевич çав тери ырă, тӳрĕ кăмăллă çын тесе шутланăччĕ. Таланчĕ тулса тăкăнас пек курăнатчĕ тата. Халĕ акă, çын шăпине çапла хăй май кукăртса татса панине курсан, унра пушă чун çеç курчĕ. Çын шăпине, пурнăçне, кун-çулне халăх чунне витермелле сцена çине кăларма çапла пулмалла-и режиссерăн? Спектакльти сăнарсен кулленхи лару-тăрăвне хакласа куракана килĕшмелле тума пултарни чăн пурнăçра çынна ăнланма, йывăр вăхăтра пулăшма пĕлнине пĕлтермест иккен. Эппин, театрта икĕ пит пулмалла: пĕри хăвăн, тепри маска. Кун пек пурăнаять-и Лена? Çук. Эппин мĕншĕн артистка профессине суйларĕ? Ун чухне кун-çул мĕнле килессине кам пĕлнĕ, шутланă? Спектакльсем куратчĕ те, артисчĕсем вылянине халăх мĕнле йышăннине туятчĕ те — ниçта кайса кĕрейми туртатчĕ çак професси ăна. Ăçтан пĕлме пултарăн-ха вун çич çулта чухне пулас ĕç коллективĕн шалти тытăмне, çыннисен кăмăлсипетне, вĕсем сан пирки кашни самантрах! тем те пĕр пăшăл-пăшăл туса ырри-усаллине калаçассине? Культура анинче тăрăшакансен пĕр-пĕрне курайманни, çиелтен кăна хисеплесси, хăй кăна яланах пултаруллă тесе хакласси, ыттисен тăрăшуллă ĕçне-хĕлне ним вырăнне те хуманни пуç пулса тăнине кайран тин, искусство авăрне пĕтĕрĕнсе кĕрсе кайсан кăна ăнланчĕ çав вăл. Пьесăри рольсене валеçнĕ чухне труппăри артистсем хушшинче хура чатăр карнă пекех туйăнатчĕ тата хăш чухне. Кам та пулсан кăмăллă юлнă-ши хăйсене тивекен рольпе? Пулнă ĕнтĕ, анчах пурте мар. Кашнин чунĕнчех шĕкĕ кăшланă: мĕншĕн мана мар, ăна? Эп тата лайăхрах кăларма пултарăттăм мар-и вара роле? Çакăн пек шухăшсем нумайăшĕн чунĕнче çуралнине гримеркăри калаçусенчен, театрти уйрăм ушкăна чăмăртаннă çынсенчен сахал мар илтнĕ. Лена пек çамрăксем вара тăр ухмахсем пек тăрса юлатчĕç. Ара, вĕсем пурăнма та пуçламан вĕт-ха! Хăшне-пĕрне вара сулмаклă ĕç хушсан-и? Çамрăксене тепĕр чухне куçран каламанни анчах.

...Пурнăçĕ кăна мар, профессийĕ те ăнманран ĕсĕклесе йĕрекен чунне таçта шала хĕстерсе тухрĕ вăл театртан. Çĕнĕ спектакль премьерине хатĕрлекен гримланнă ĕçтешĕсем ăна курнине курмăш пулса иртрĕç. Çапла тепĕр çын шăпине тӳнтерле татса панине шутламарĕç те ĕнтĕ. Пулнă — пулнă, пĕри такăнса ӳксе пăрахса кайни пысăк çухатăвах пĕлтермест теççĕ ĕнтĕ. Ырă вырăн пушă мар, уйрăмах театрта, талант вырăнне талант тупасси чăрт сурмалăх кăна теççĕ-ши? Ара, кунти кашни артист хăйне виçесĕр талант тесе шутлать пуль те... Алăк патĕнче ларакан Клавди аппа дежурнăй çеç Лена яланхи хавас та чипер, шăкăл-шăкăл калаçакан Лена маррине асăрхаса ăна чарчĕ: «Хĕрĕм, ан кулян, пурнăçра тем те пулать. Пурне те чуна илсен час хуçăлса ӳкĕн. Пĕр турат çине нумай-нумай кайăк ларсан вăл хуçăлса ӳкме пултарать. Çавăнпа ытла нумай йывăр чулпа ан пусар чунна», — терĕ лăплантарса.

Лена кулам пекки турĕ.

Киле таврăнсан хăй кунта малашне пĕр минут та тытăнса тăраймассине туйрĕ. Çак икĕ эрне хушшинче тата паян алла ĕç кĕнекине илсен кунта пĕтĕмпех ют пулса тăнă. Чӳрече янахĕ çинче ларакан вăрлăхран юратса çитĕнтернĕ чечек те халĕ уншăн сивĕ, ют пек туйăнчĕ. Ларас кăмăл та çук, тăрас та килмест. Часрах тухса каймалла. Япалисене пуçтарма тытăнсан алăк патĕнче Коля сумкисенчен пĕрре мар такăнчĕ вăл. «Хăй кăна мар, япалисем те çул памаççĕ вĕт», — тарăхса кĕтесе чышса лартрĕ вĕсене Лена. Аран-аран пуçтарăнса пĕтсе такси чĕнтерчĕ, Хăй ăçта каяссине те пĕлмесĕрех ăна аэропорта çитерме ыйтрĕ, Пӳлĕмне питĕрсе çăра уççине кӳршĕ ачине тыттарчĕ, упăшки таврăнсан пама ыйтрĕ.

Çапла çамрăклах телей курмасăр Шупашкара илсе çитерчĕ ăна пурнăç çулĕ. Малтанах кунти театра ĕçлеме кĕрес тесе тăрăшса пăхас шухăш та пурччĕ ун, анчах шикленчĕ. Ытла çăмăллăн пулса пынă кун-çулĕ ăна сасартăк çакăн пек йывăрлăх умне тăратсан малашлăха тĕпрен улăштарма хистерĕ. Коля хăтланăвĕшĕн пĕрле ĕçлекенсем умĕнче кăна мар, куракансем умĕнче те çав тери пысăк намăс курнăн туйрĕ хăйне хĕрарăм. Ун пирки пурте пĕлеççĕ тейĕн. Театра вырнаçас шухăш çуралсан артистка профессийĕ çăмăллăнах хăйне парăннине, çав профессиех çавăн пекех çăмăллăнах пурнăçне çапса хуçнине аса илчĕ те... Сцена, театр, куракансем... Çук, текех кирлĕ мар ăна вĕсем. Урăх ĕç, урăх çынсем пулччăр. Куракансемсĕр, çын кун-çулне, пурнăçне тепĕр çын сцена çинче искусствăлла майпа сăнарласа памасăр...

Шупашкарта ĕç шыраса чылай çӳренĕ хыççăн ăна пĕр фирмăна вырнаçма май килчĕ. Артист дипломĕпе ниçта та вăр-варах ĕç тупма çук иккен. Вĕсем çине сцена çинче вылянă чухне кăна савăнса е хĕрхенсе, хурланса пăхаççĕ, чăн пурнăçра вара пачах апла мар. Кунта та ăна професси пуррипе çуккине кура мар, пĕтĕмпех сăн-пит илемĕшĕн çеç илчĕç тесен те йăнăш пулмĕ. Лена çакна хăй те туйрĕ. Фирма директорĕн çуллă куçĕсем хăйне епле сăнани, унпа чылайччен сăнавлăн, тем тĕрлĕ вăлтса калаçни, ăнсăртран тенĕ пек аллипе перĕнсе илни... Вăл кунта вырнаçиччен миçе хĕрарăм юбки-кĕпине çĕклесе çакăн пек çуллă куçсемпе сăнаман-ши? Пулать те вĕт! Арçын хĕр-хĕрарăмпа çыхлансан унăн бизнес текен япала пачах та ăнмасть, пĕтĕм пуянлăхне салатать теççĕ те, ку апла мар-шим? Халь те ак Ленăпа ĕç пирки мар, пули-пулми япаласем пирки калаçкаласа-ыйткаласа ларнă чухнех пуçĕмче вун-вун тĕрлĕ шухăш явăнать пуль-ха.