Электронлă вулавăш

(Ватă колхозник каласа пани)

Эпĕ пиллĕк-улттăра чухне, пĕрре çулла пирĕн икĕ чăх кăлăклама тытăнчĕ. Пĕри, сарри, çӳлти сарайĕнче пурăк çинче ларать. Тепри, чăпарри, — кĕлет ӳмĕнче йăвара. Ытти виçĕ чăх çăмарта тăвасшăн йăвасен çывăхне пырсан, кăлăклакан чăхсем тĕкĕсене хăлартлантарса кăр-р-р, кăр-р! тесе кăшкăрма тытăнчĕç.

— Кай-кай! Ан кансĕрле мана чĕпĕ кăларма! — тетчĕç пулмалла вĕсем.

Анне пĕр кунхине икĕ чăххине те пусарма лартрĕ. Саррине çӳлти сарайĕнчи пурăках çăмарта хурса пачĕ, чăпаррине кĕлете, пысăк шăтăк чара çине, вырнаçтарчĕ. Иккĕшĕн айне те вунтăватшар çăмарта хучĕ.

— Пирĕн ĕнтĕ чĕпĕ нумай пулать! — терĕм эпĕ савăнса.

Анне манпа килĕшмерĕ.

— Пĕр пуслăхне сутатпăр: куланай тӳлеме укçа кăшт та пулин хутшăнтăр. Пилĕк чĕппине пĕлтĕр илнĕ кивçеншĕн парăпăр. Нумаях юлмĕç пирĕн чĕпсем, — терĕ вăл.

* * *

Эпĕ чĕпсем тухассине кĕтсе пурăнатăп. Пуслăх чăххисене иккĕшне те хăш чух çăкăр татăкĕсем тĕпретсе паратăп, хăш чух çĕрулми ватса çитеретĕп.

Малалла

Пĕр çулхине манăн карчăк йывăрах чирлесе виçĕ уйăх хушши вырăнпа выртрĕ. Хуйхăрнипе хам та чутах чирлесе каяттăм, усал чиртен ыхра çинипе çеç хăтăлкаласа юлтăм.

Карчăк чирлĕ вăхăтра эпĕ яланах шыв кӳме хам каяттăм. Çăл патĕнчен шалтах тĕлĕнсе таврăнаттăм. Кунта кӳршĕ арăмĕсем пуçтарăнатчĕç те, текех ялта курни-илтни çинчен пакăлтататчĕç.

— Паян ирпе Патюн Микихвер кинĕн сурăхĕ икĕ путек туса панă, иккĕшĕ те тата така пулнă, — тет.

— Ĕнер Карсак Çтаппанĕн аслă хĕрĕ икерчĕ пĕçернĕ чух çатмине ӳкерсе çĕмĕрнĕ, тет те, амăшĕ вара кунĕпех хирĕçсе çӳренĕ, тет.

— Вăл хĕртен хĕр пулмарĕ ĕнтĕ. Çăкăр пĕçерме те пĕлмест те, ара вăрçмасăр ăçтан чăтăн... Кăçал хĕлĕпе те ик хутăр çеç тунă, тет.

— Çĕрĕк каçпа тата Таруç инкесем чут çеç вилсе выртман, тет.

— Мĕн пулнă-ши апла?!

— Кĕçĕн кинĕ кăмакине иртерех хупнă, тет те, вара пурне те сĕрĕм тивнĕ, тет.

Мĕн çинчен кăна каламастчĕç-ши вĕсем! Унта Кукша Иванпа Вĕçкĕн Ваççа ыран пĕрле мунча хутса кĕме шутлани çинчен те, Çатма Петĕрĕн арăмĕ виçĕмкун çуллă пăтă пĕçерсе çитерни çинчен те тата тем-тем çинчен те калаçатчĕç. Эпĕ итлесе тăраттам та шалтах тĕлĕнсе каяттăм: пĕрре шыв патне кайнипех пĕчĕк ялти пур хыпарсене те пĕлсе таврăнаттăм.

Малалла

Колхозăн пулă пĕвинчен

Çу каçиччен

Хуралçă Йытă йăтрĕ пулă,

Вăл пулчĕ муллă.

Тепĕр кунне

Пĕве патне

Шур чăх пырса çитет,

Ĕçме тесе вăл пĕшкĕнет.

Шăп çак вăхăтра

Харлатрĕ Йытă çывăхра:

— Хăр-хам! Хăр-хам!

Туллам та пăрахам!

Ак кам иккен

Çак пирĕн пĕверен

Карас пулла пĕçертекен.

Çаклантăн-ха тинех.

Вăрра çӳреймĕн пĕвене.

Çакна асту, ан ман:

Пĕрремĕш хут — штрафлап сана,

Тепре лексессĕн — ярăп хурана.

Çапла хăшсем:

Хăйсем

Вăрлаççĕ халăх пурлăхне,

Йăвантараççĕ теприсем çине.

Çуралнă килтен тухса кайма хатĕрлентĕм. Асанне ăсатма тухрĕ. Пӳрт умне чăхсем кĕрсе тулнă.

— Кăш-ша! Тăранман пырсем!

Чăхсем тĕкĕсене вĕçтере-вĕçтере сирпĕнчĕç, суллакан çуначĕсенчен варкăш çил тухса пите çупăрларĕ.

Çуркунне. Çурт аркисенчен патлатсах тумла тумлать. Сулхăнран хĕç тăршшĕ шĕп-шĕвĕр пăр катăкĕсем çакăнса тăраççĕ.

— Тăхта-ха, Тульă. Чăхсене куртăм та ас илтĕм. Пӳртре мĕн каламалли пурччĕ ман, мĕн каламалли пурччĕ, тесе анрашса-минрешсе лартăм. Ĕнер, авă, леш шап-шурă чăхха упераци турăм.

— Мĕнле операци тата? — тĕлĕнетĕп эпĕ. — Эпĕ автан çăмартине каснă пек-и?

— Çук, эп çĕçĕ тытман. Аслаçу такасене тасататчĕ. Эпĕ путек урисене кăна тытнă. Тӳрккĕ пĕçернĕччĕ те, çисе ярайманни пурĕ-пĕрех хытса кайнă. Таçта васкарăм, ват пуç: шултăрарах таткаларăм пулмалла. Юрать, пӳртре нумай тăмарăм. Тухрăм та, эп-пей! Ман шур чăх юр çине выртнă, вĕçекен шуракăш пек çунаттисене сарса янă. Хăй мăйне çеç çĕклеме хăтланать. Шереметĕн, вăйĕ пĕтнĕ. Çапла çав, ара, çапла. Мĕн чĕмери пулчĕ сана? Юра аша-аша тытап: Ей, турă, мăйĕнче. Эс пилляртла вылякан шарик пек чăмака. Тин тавçăртăм, ват ухмах: тӳрккĕ лартнă пырне, тӳрккĕ! Вăт тăрап минресе: пусас-и, теп. Ара, çăва тухнă чăхха ухмах кăна пусать.

Малалла

Кĕнеке вулама юратман ача çуках пулĕ. Пĕрисем тĕрлĕрен юмахсемшĕн каçсах каяççĕ, теприсене вăрçăсенчи паттăрлăхпа çул çӳревçĕсем çинчен калакан кĕнекесем пар. Тунмастăн, хам та эпĕ паттăрсем çинчен вулама юрататăп, çав вăхăтрах пурнăçра пулман Мюнхаузенпа Лапшу Çтаппанĕ çинчен çырнисене те тиркесех каймастăп. Ун пеккисене эпир черете çырăнсах илме тăрăшатпăр.

Паян акă... паян пур ачасенчен те телейлереххи пултăм эпĕ: библиотекăран мана тĕнчере чи малтан Уйăх çине çитсе курнă çынсем çинчен валакан повеç парса ячĕç. Ку кĕнекене курсан, манăн туссем шариех çухăрса яраççĕ ĕнтĕ. Ан тив, Уйăх çине халлĕхе пĕр çын та вĕçсе кайман пултăр, анчах кунта çырни, шансах тăратăп, фантастикă çеç мар. Тĕрлĕрен тĕлĕнтермĕшсем те пайтах пулас-ха унта. Ахальтен мар библиотекарь мана çав кĕнекене пачĕ те:

— Вăрах ан тыт, хăвăртрах вулама тăрăш, черете çырăннисем нумай, — терĕ.

— Тупнă кама хытарса калама! Эпĕ-и вăл вăрах вулаканни? Ун пек кĕнекесене эпĕ, апат çием мар та, пĕрре ларсах çăтса яратăп.

Çапла эпĕ питĕ савăнăçлăн киле таврăнтăм.

Ытти ачасем урамра хĕрсех пӳскелле выляççĕ. Вĕсене курсан, манăн та выляссăм килчĕ, анчах вăййа хутшăнмарăм, картишне кĕрсе, пусма картлашки çине лартăм та хĕрсе кайсах вулама тытăнтăм.

Малалла

Сарă-сарă чăх пур пирĕн.

Какалать вăл касăн-ирĕн,

Сар кĕпи ун пурçăнран,

Шӳлкемийĕ ылтăнран.

Уртнă сарă ум çакки.

Хĕм сапать хăлха çакки.

Ах, юрать-ха йăлтăрти

Ылтăн мар ун çăмарти.

Питĕ-питĕ хырăм выçрĕ

Мечĕкле вылянă хыççăн.

Сарă чăх çăмартине

Астивес-и, асанне?

Коля тухрĕ картишне

Чăхсене апат пама.

Темĕн пулчĕ лешсене —

Тытăнчĕç ахăлтатма.

Вăт-тăк Коля пултарать,

Чăхсене те култарать:

Ун пĕр уринче çăматă,

Тепринче — резина атă.

Курнă та çакна автан,

Акă, тăрăхлать кăна:

— Эсĕ çĕлĕк вырăнне

Чашăк ларт-ха пуç çине.

Тăхăн юбка... Шăлавар —

Кирлĕ мар,

Ăна хывар.

Кай вара çапла шкула —

Ай-ай мыскара пулать!..

Коля пек тирпейсĕрсем

Сирĕн çук-и, тусăмсем?