Электронлă вулавăш

— Çук, илместĕп! Ĕçлейместĕн эс фермăра. Манман-ха эп сан ĕçне. Эп кунта чухне сан уру фермăна тек ярса пусаймĕ!

— Ну, юрĕ эппин. Ĕçе илменшĕн вуçех кулянмăп. Магазина ĕçлеме вырнаçатăп. Аньăпа пурпĕр пĕрле пулаймăн!

— Ку манăн ĕç!

Каласса çапла каларĕ те арçын, пурнăçра вара Рита каланă пекех пулса тухрĕ. Мария Ивановнăпа темиçе хутчен çитрĕç пулин те хĕр патне ăна тупаймарĕç. Выльăхĕсене пăхма Вера аппана хăварнă. Эрнерен çеç таврăнчĕ Аня хуларан. Тăртаннă куçĕсене пытарса килĕ умĕнче тăракан кӳршипе Виктор Иванович умĕнчен пуçне пăрса иртрĕ.

— Аня, эсĕ-и ку? Палламастăн та-çке пире, — хĕрпе лăпкăн калаçрĕ Марук аппа...

Сывлăх сунас вырăнне хĕр ĕсĕклесе йĕрсе ячĕ, чĕркуççи çине ларчĕ.

— Марук аппа, пĕтрĕмĕр эпир! Пĕтрĕмĕ-ĕ-ĕр.

Марук аппа хĕрĕн чĕререн тухакан сассине илтсен инкек пулнине туйрĕ.

— Мĕн пулчĕ, хĕрĕм?

— Марук аппа-а-а, ма çав тери телейсĕр эп? Кама мĕн тунă эп? Мĕншĕн Турă яланах ман тĕле инкек çеç яра-а-ать?

— Ах, ачам, Турра ан хурла-ха. Вăл айăплă-им эпир пурăнма пĕлменшĕн? Тӳсекен патнех асап ярап тесе калать тет вăл. Шăпи çапла пуль. Мĕн пулчĕ-ха çапах та аплах? — чĕркуççи çинче ларакан хĕре пуçран ачашларĕ Марук аппа.

— Марине, — теме çеç пултарчĕ Аня. Унтан пуçне çĕклесе умĕнче тăракансем çине пăхрĕ.

— Марина вилнĕ пирĕн, Марук аппа. Атăла сикнĕ-ĕ-ĕ.

— Ах, — теме çеç пултарчĕ ват çын. — Ирĕк пурнăç ырри патне илсе çитермест тесе миçе каламан-ши ăна? Итлемерĕ. Эх, ачапча. Вакка сикмелле мĕн пулнă-ши тата?

— Ку мĕн туса тăрать тата кунта?! — Виктор Ивановича асăрхасан хĕр хаярланчĕ. — Кайтăр вăл кунтан. Ун умĕнче ман калаçас килмест.

Хĕрĕн чунтан тухакан сасси Виктор Иванович чĕрине те ыраттарчĕ. Хăй те пурнăçра сахал мар инкек тӳснĕскер, Аньăна аван ăнланчĕ. Ун ăна ыталаса хăй çумне пăчăртас, асапне пĕчĕклетес, ăшă-ăшă сăмахсем каласа йăпатас килчĕ. Анчах хăйне хĕр халĕ çывăха та ямассине сиссе пăрăнса утрĕ. Олеся та çапла Виктор каланине ниепле те ăнланмарĕ. Тархасласа та пăхрĕ. Анчах пулнă арăмĕ хĕр ачине пăрахсах пуçлăхне арăмĕнчен уйăрттарса ун патне пурăнма куçрĕ. Çур çултанах каялла таврăнчĕ Олеся: пуçлăх арăмĕпе каллех çураçнă иккен, ачисемпех каялла илсе пынă. Олесьăна хăваласа кăларса янă. Каçармарĕ ăна Виктор: хваттерне парса хăварсах çуралнă ялне таврăнчĕ. Аня йĕни ăна иртнĕ пурнăçне аса илтерчĕ. Арăмĕ хăйне çапла ухмаха хăварнăшăн арçын пулсан та сахал мар çынран вăрттăн йĕнĕ вăл. Ăçтан чăттăр-ха хĕр чĕри? Тирпейсĕр те кахал Олесьăн малаллахи шăпипе пачах та интересленмен вăл. Арăмĕ уншăн вилнĕ.

— Мĕн пулнă-ха аплах? — Виктор Иванович курăнми пулсан ыйтрĕ Марук аппа.

— Каларĕ çав мана Вера аппа Марина хырăмлă тесе, эп ĕненмерĕм. Леш, авланнăскер, качча илес темен ăна. Ниçта пурăнмалли çуккипе вокзалта çĕр каçкаланă тет.

— Ах-турух, ма яла килмен-ши тата?

— Çын калаçасран хăранă пуль.

— Çынна нихăçан та калаçма чараймăн. Эс мĕнле лайăх пурăнан, çавăн чухлĕ сан çинчен усал калаçаççĕ. Ют çынпа мар халь, тăванĕсемпе çураçса пурăнаймаççĕ. Ма итлемелле пулнă-ши çын сăмахне?

— Эпир пĕчĕк чухнех хамăр çинчен çынсем усал калаçасран шикленнĕ. Иксĕмĕр çынна усал калаçтармастпăр тесе тупа та тунăччĕ. Хамах айăплă: ямалла марччĕ ăна ялтан.

— Ытлашши ан хурлан-ха. Халь тин нимĕн те тăваймăн, — Аньăн куççулĕсене тутăр кĕтессипе типĕтрĕ Марук аппа. — Хăвна упра. Вера аппупа ытлашши ан çыхлан. Усал çынсем вĕсем. Санран икĕ хут аслă вăл. Мĕн ĕç пур ун сан çумăнта? Вĕсен ратĕнче çынна ырă сунакан çын пулман, пурте чĕлхеллĕ. Çынсем лайăх пурăннине юратмаççĕ. Маринене те çавсемех пĕтерчĕç. Ан явăçтар вĕсене хăв патна тек.

— Йывăр мана, Марук аппа. Ман пурăнас килмест. Халь ман камшăн пурăнас?! Вилнĕ çын халь э-э-эп .

— Ан йĕр-ха эс пĕрмай. Атя-ха, пӳрте кĕрер. Йĕнипе усси пулмĕ.

— Чĕре çунать, Марук аппа. Мĕнпе сӳнтерем-ши ăшри вута?

— Лăплан-ха эс. Халь пытарасси çинчен шухăшламалла. Ыранах Сидор Васильевичран машина çыртарса илеп.

— Эп ĕçлеме пăрахрăм та мана машина та памаççĕ пуль.

— Петюксен Мишши патне хамах кайса килеп. Эс, Аня, çынсем çинчен ялан япăх ан шухăшла. Виле илме кайма мĕнле машин памасть пултăр. Тата эс колхозшăн сахал мар ырă ĕç тунине манман-ха.

 

Амăшĕпе юнашар пытарчĕç Маринăна. Хĕрлĕ хăмачпа тыттарнă тупăкра выртаканскерĕн, хĕр чухнех шуранка пичĕ пушшех те шуррăн курăнчĕ. Авăнса тăракан кăтра çӳç пĕрчисене тутăр айне типтерлĕн пуçтарса чикрĕç. Тарăхнă чухне аппăшĕ çине куç айĕн пăхатчĕ йăмăкĕ, тутине чăпăрт çыртатчĕ. Тупăкра та тутине çапла çыртнипех выртать Марина. Куç айĕнчи кăваксем вăл такам мăшкăлне тӳснине çирĕплетрĕç. Пĕртен-пĕр çывăх çынни хăйĕнчен çапла хăвăрт уйрăлса кайни ураранах ӳкерчĕ Аньăна. Куçĕсенчен куççулĕ юхми пулчĕ. Вăл пĕрехмай тупăк пуçĕнче, сылтăм аллипе тутине хупласа, каялла-малалла сулланса ларчĕ. Марук аппа та ун çумĕнчех: Аня тупăк çине ӳкесрен асăрхарĕ. Пачăшкăна та чĕннĕччĕ вăл кĕлĕ вулама, анчах лешĕ сарăмсăр виле тесе пымарĕ. Турăш умĕнче виле юррине те хăех пуçарчĕ Мария Ивановна. Ăна кура пытарма килнĕ ытти çынсем те юрларĕç. Хурлăхлă юрă Аньăн чĕрине пушшех ыраттарчĕ. Вăл куççулĕ витĕр çынсене сăнарĕ. Кĕç вăл стена çинче çакăнса тăракан амăшĕпе ашшĕн сăнӳкерчĕкĕсене асăрхарĕ. «Мĕншĕн çуратнă эсир пире? Çуратрăр та пăрахса кайрăр, пире хурлăх курма хăвартăр. Мĕншĕн? Кама усал тунă эпир? Мĕншĕн пирĕн асапсене курса тăрсах пире пулăшмарăр?», — шухăшларĕ хĕр. «Çук-çук, вĕсем айăплă мар, — хуравларĕ ăна хирĕç ăшри тепĕр сасă. — Ăçта ӳкессине пĕлсен... Шăпа пӳрменнине илеймĕн. Вăл темĕн чухлĕ кĕрешсен те хăй çулĕпех туртса кĕрсе каять. Хăвăнпа кĕрешме вара çăмăл мар». Ашшĕпе амăшĕ иккĕшĕ те Маринăна питĕ юрататчĕç. Пĕчĕклех хăйне юраттарма пĕлетчĕ çав йăмăкĕ. Пурин кăмăлне те çавăрма ăстаччĕ. Тĕрлĕрен кулăшла сценăсем выляса кăтартатчĕ. Пĕррехинче тата Марук аппасен хур амийĕ чĕпписене йытăран мĕнле хӳтĕленине каласа парса урамĕпех култарнăччĕ. Темĕн те пĕр шутласа тупма пултарнăран хăшĕсем ăна ялта Суйпик тесе те чĕнетчĕç. Кайран артистка теме пуçларĕç. Пурăнас ĕмĕтлĕччĕ Марина. Шкултан вĕренсе тухсан Хусанти культура институтне кайма ĕмĕтленетчĕ. Паян акă юратнă йăмăкĕ умĕнче халăх Светтуй Турă юрлать. Юрă кĕвви хĕр суранĕ çине тăвар сапнăпа пĕрех. Кайран та чылайччен янăрарĕ вăл Аня хăлхинче. Вăл ăна шăппăн ĕнерлесе çӳрерĕ.

— Йăмăкăм, сана вĕлерекенсем те тĕп пулччăр, ырă ан курччăр, пуçĕсене пултăр, — вил тăприне шăтăкри йăмăкĕн тупăкĕ çине пăрахнă май пăшăлтатрĕ Аня.

Виктор Марина виллине илсе килнĕренпе те Лапташкинсем патĕнчен каймарĕ. Çăва çинче ял çыннисемпе пĕрле шăтăк чаврĕ. Чылай çĕннине пĕлчĕ вăл çав кун аппăшĕпе йăмăкĕ çинчен. Аня çинчен те, йăмăкĕ çинчен те япăх калаçакан пулмарĕ. Вĕсене пурте шеллерĕç.

— Ытла та çемçе çав иккĕшĕ те. Халь вăтанса пурăннипе чăнлăх тупаймăн, — терĕ Петюк пичче çамки çинчи тарне çанă вĕçĕпе шăлса. — Паянхи кун шăллă çынсене пурăнма аван.

— Ирсĕрех пулнă çав арçын — çавăн пек чечеке шеллемен. Марина вăл вунсаккăр та тултарман пуль?

— Çук, ман хĕрачапа пĕрле вĕренчĕç вĕсем. Ман кăçал кăна шкул пĕтерчĕ те вара, вунсаккăр тепĕр çул çеç çитет.

Кăнтăр апачĕ çитерме пынă Зина фельдшерпа Нина Петровна та, Лена амăшĕ, шăтăк çине пăхса чылайччен йĕчĕç.

— Эх, Аньăна ытла та йывăр килчĕ çав. Мĕнле чăтса ирттерĕ-ши ĕнтĕ? Пурнăç тăршшĕпех ăнмарĕ мĕскĕнсене.

— Давленийĕ хăпарса каясран сехре хăпать. Патĕнчен пăрăнма та хăратăп. Çамрăклах сывлăхĕ хавшак.

— Хуйхи никама та ыр тумасть çав.

Маринăн виçĕ кунне асăннă хыççăн та хваттерне таврăнма васкамарĕ Виктор Иванович. Кĕрхи çумăр тумламĕсем пӳрт тăрри çине шаплатса ӳкнине итлесе пӳрт умĕнче пирус туртса ларчĕ. Пĕрле тăракан арçынсен сăмахне тăнларĕ.

— Самани те кунран кун хăрушланса пырать. Çын кушак вырăнĕнче те мар. Шăнана вĕлернĕ пек вĕлереççĕ.

— Килтен тухса кайса çухалнисем мĕн чухлĕ тата.

— Вĕлернĕ ĕнтĕ вĕсене.

— Ашшĕ ывăлне, амăшĕ ачине тĕплет. Ачисем те ашшĕ-амăшне вĕлереççĕ. Эх, самана пулса кайрĕ.

— Самана мар, хамăр айăплă. Пурăнма пĕлместпĕр. Эрех пăсать çынна. Урă çын çапла хăтланас çук.

— Çаплах тытса ĕçетпĕр-çке ăна. Хамăр алăпах. Хуйха, савăнăçа унпа паллă тăватпăр. Аня патне те ав час-часах Турикасри Вера сăмакун йăтса каçать тет. Чарăнмасан вăл та пĕтĕ.

— Калама калаç та-ха, анчах та кӳршĕре пурăнап пулин те эп нихçан та ӳсĕррине курман. Вери сулланса тухса каять.

— Эп пĕлмес-ха, арăм касу хăваланă чухне илтнĕ хĕрарăмсем калаçнине.

— Эй, ватсупнă, юрлама намăс мар-и сана?! — пӳртрен илтĕнекен Марук сасси арçынсен калаçăвне татрĕ. — Çынсен хуйхă, эс пур...

Кĕçех пӳртре тем кĕмпĕртетнĕ сас илтĕнчĕ. Унччен те пулмарĕ — Кирук мучи пӳрт умнелле сирпĕнсе тухрĕ.

— Çын хуйхине пайлама килнĕ тетĕн-и эс ăна?! Бесплат эрех ĕçме килнĕ вăл кунта! — çиллине çаплах чараймарĕ кӳршĕ хĕрарăмĕ. — Арăмĕ вилнĕренпе пушшех иртĕхсе кайрĕ вĕт. Çын ĕренки юлмарĕ — пăхма хăрушă. Виктор, ăсат-ха Кирук мучуна киле. Çул çинче ӳксе вилĕ тата.

— Итле-ха, Кирук мучи, ма ĕçен эс? — юнашар сулланкаласа пыракан арçынна хăй çумне çирĕпрех пăчăртаса тытрĕ Виктор Иванович.

— Ĕçеп и вçо! Ĕçмесен ман тата мĕн тăвас? Пенси параç, слава богу. Карчăк çук ятлаçакан. Эс мана мĕнле пурăнмаллине ан вĕрент, сопляк!

Ӳсĕр çын пакăлтатăвне чĕрене илмерĕ зоотехник. Унпа калаçнин усси çуккине ăнланса урăх чĕнмерĕ. Вăл çеç-и — çур ял ĕçет. Хăй те пĕр вăхăт черккепе туслашнăччĕ. Юрать-ха вăхăтра унран уйрăлма хевте çитерчĕ. Чунри асапа самантлăха та пулин пусарас тесе ĕçнĕ, анчах ку вăхăтлăх йăпану иккенне часах тавçăрса илчĕ арçын. Урăлсан чĕре пушшех те хытăрах ыратрĕ. Пĕр хуйхă çумне тепри — эрех ĕçсен тĕрĕс мар сăмахсемпе перкелешнĕшĕн хурланни — хутшăнчĕ. Эрех ĕçнипе хуйхă иртмессине пĕлсех йăпанаççĕ чылайăшĕ, çапах та çăмăллăх унра шыраççĕ. Çемçе чунлисене самантрах хăй серепине илет лешĕ. Кунран-кун лачакана путарсах пырать. Эрехпе сутă тăваканĕсем те кăмăллă ун пек çынсемпе. Вĕсем усламăн тĕп çăлкуçĕ-çке. Укçисем пĕтсе çитсен арăмĕсенчен вăрттăн илсе тухнă япаласене илме те вăтанса тăмаççĕ. Ют çемье арканни нимех те мар вĕсемшĕн. Укçашăн юлашки кĕпене хывса илме хатĕр. Виктор Иванович Ничкасси ялне килнĕренпе миçе çын эрехе пула çут тĕнчерен вăхăтсăр уйрăлчĕ. Колхозăн тĕп агрономĕ, çичĕ ача ашшĕ, мĕнлерех лайăх çынччĕ. Çулсерен хуçалăх тырпул тухăçлăхне ӳстерсе пыратчĕ. Çĕнĕ сортсем туянма ăçта кăна çитместчĕ пулĕ. Хăшне-пĕрне ĕçтерме те тивнĕ, паллах. Çавăнтанах ĕçме вĕренчĕ хĕрĕх виçĕ çулхи арçын. Халĕ, ав, килсерен эрех шыраса çӳрет тет. Ĕçрен те кăларса ячĕç. Пĕтрĕ çын. Юлташла суда чĕнни те, выговорсем пани те пулăшмарĕ. Çын хăй пуçĕпе шухăшласа илмесен ăна эрех серепинчен хăтарма май çук иккен. Лидия Федоровна Кошмарова та ачасене çирĕм пилĕк çул хушши вырăс чĕлхине вĕрентсе пурăннă. Ялта та хисеплĕ çын пулнă теççĕ. Питĕ типтерлĕ, кăмăла каймалла тумланса çӳретчĕ. Çул çинче тĕл пулсан сăмах хушмасăр, колхоз ĕçĕсем çинчен ыйтса пĕлмесĕр нихăçан та пăрăнса иртместчĕ. Ывăлне салтакра вĕлерсен ĕçме вĕренчĕ те чарăнаймарĕ. Упăшки хĕнени те эрех серепинчен хăтараймарĕ ăна. Ĕçес килнипе шкул лабораторине те çăраççи çĕмĕрсе кĕнĕ терĕç. Килти япалисене те йăлт сутса пĕтерчĕ. Çамрăклах пĕвер чирĕпе вилчĕ.

Шухăша кайса пыраканскер, Аня пурăнакан кил умне çитсе тăнине те сисмен Виктор. Чӳрече каррисем витĕр çынсем каллĕ-маллĕ кускалани курăнать. Унта халĕ эрех ĕçме юратакансем çеç юлнине, вĕсем юлашки черкечченех ларнине пĕлет вăл. Марук аппа калашле, хĕрĕн хуйхине пусарма килмен вĕсем. Арçыннăн вĕсене хăваласа ярса ун хуйхине пусарас, чĕререн калаçас килчĕ, анчах ял çине ырă мар сăмах кăларса хĕр чĕри валли тепĕр суран тупас темерĕ. Халăх çăварĕ хапха мар — хупса лартаймăн. Пулманнине пулнă тăвĕç усал чĕлхесем. Аньăн сăн-пичĕ чылаях улшăннине курчĕ вăл. Куçĕсем те малтанхи пек çиçмеççĕ. Çын çине тӳреммĕн пăхма вăтанса пуçне аялалла чиксе çӳрет. Кĕлетки те пусăрăннă ун. Пĕрле ӳснĕ тантăшĕсем те палламĕç ăна кун пек.

— Виктор, эс-и ку? — тĕттĕмре илтĕнекен хулăн сасă шартах сиктерчĕ арçынна. — Аньăна хам пата илсе каяс терĕм те пымасть. Ман пĕччен пулас килет тет. Хăйпе тем тăвасран сехре хăпать. Хамăн ыран касу. Эс кĕрсе пăх-ха. Тен, санпа калаçĕ.

— Юрĕ, Марук аппа. Эп юлнисене киле кăларса яратăп та часах каçатăп. Эс алăка ан питĕр.

Çак саманта, Аньăпа куçа-куçăн юласса, чылайччен кĕтрĕ пулин те Виктор иккĕшĕ çеç юлсан мĕн калаçмаллине пĕлмерĕ.

— Анна Ильинична, — сĕтел хушшинче йĕрсе ларакан хĕре ура çине тăратрĕ арçын, — каяр Марук аппа патне çывăрма.

— Ман пĕччен пулас килет. Пăрăнăр ман умран! — сиввĕн илтĕнчĕç хĕр сăмахĕсем.

Ăна хирĕç мĕн каламаллине пĕлмесĕр шухăша кайрĕ Виктор Иванович.

— Ан турткаланса тăр! — килсе кĕнĕ Марук аппа ăна çак йывăрлăхран хăтарчĕ. — Пурпĕр пĕччен хăвармастăп сана. Виктор, эс каях эппин. Аня, — арçын тухса кайсан хĕре сăмах хушрĕ Марук аппа, — макăрнипе халь тин нимĕн те тăваймастăн. Хăвна упра кăштах.

— Мĕн тума, Марук аппа. Эп хам çинчен ялта мĕн калаçнине пĕлместĕп тетĕн-им?

— Çын сăмаххине ытлашши ан итле. Калаçаççĕ — эппин, ăмсанаççĕ, кĕвĕçеççĕ. Эс тата та лайăхрах пулма тăрăш. Эп ырантан ĕç пăрахатăп, çитет ĕçлесе. Эсир, çамрăксем, ĕçлĕр. Пăрăвусене хăвах пăх. Сансăр тунсăхласа çитнĕ вĕсем. Ман Гриша та яла пурăнма куçса килетĕп тесе çырнă. Авланмасăрах темĕнле хĕре ача çураттарнă. Вырăс тет. Беда хальхи çамрăксемпе, пĕрлешмесĕрех ача çуратаççĕ.

— Кăна Маринăна тĕксе каларăн-и, Марук аппа?! — йĕме чарăнса ура çине сиксе тăчĕ Аня. — Эс Маринăна ан тĕкĕн! Айăплă мар вăл! Халĕ пурте тенĕ пекех качча кайичченех ача çуратаççĕ. Усал çынсем пĕтерчĕç ăна.

— Эп, ара, хам Гриша пирки калаçап. Маринăшăн хам та кулянса çĕр çывăраймастăп. Ан çиллен-ха эс ват çын çине, таçтан тухса кайрĕ сăмаххи. Ăна упрайманнишĕн эп те айăплă.

— Марук аппа, кай эс киле, — çилли лăпланнă хыççăн сăмах хушрĕ Аня. — Эп пурпĕрех пымастăп сан пата. Ман пĕччен пулас килет.

— Аня, тархасшăн, хăвăнпа тем тума ан шутлах. Усал ят ан хăвар ял çине. Эп каям-ха, эппин. Ыран касу-ха ман.

— Тинех кайрĕ, кĕтсе илеймес пулĕ терĕм эп вĕсем каясса, — Марук аппа тухса кайсанах пӳрте Вера аппа кĕрсе тăчĕ. — Мĕн çинчен пит нумай калаçрĕ-ха Марук аппу? Кĕрӳ те кунтах явăнатчĕ пулмалла.

— Сана тата мĕн кирлĕ? — сиввĕн ыйтрĕ унран Аня.

— Эп... ара, ун пек хыттăн ан калаç-ха манпа. Иксĕмĕр пит лайăх пуплеттĕмĕрччĕ-çке.

— Ман никампа та калаçас килмест, Вера аппа. Пĕччен пулас килет.

— Çу-ук, сана паян пĕччен хăвармасах. Сан пĕччен юлма юрамасть паян.

— Ах, чĕре çунса тухать, Вера аппа. Ăшра темĕн йăшăлтатать. Хурт пек кĕшĕклет. Ах, мĕн тăвас-ши?

— Ĕçсе пăх-ха пĕр черкке, чĕрӳ ыратни иртсе кайĕ. Эп хам та ăш çуннă вăхăтра пĕр черкке ĕçетĕп те иртсе каять.

«Тен, эрех ĕçсен чăнах та лăпланăп, çывăрса кайăп. Тек çамрăк мар ĕнтĕ — кăшт ĕçнĕшĕн нимех те пулмĕ», — шухăшларĕ хĕр.

— Пар-ха, эппин, ĕçсе пăхам.

— На, ак, сана валли урăх кĕленчепе кăшт куннине илсе килтĕм, — хĕвĕнчен икĕ кĕленче сăмакун туртса кăларчĕ ват çын.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн