Электронлă вулавăш

— Хам та юлатăп. Чикĕре пĕрре мар засадăра ларнă. Таркăна епле ярса тытмалли мелсене те манса кайман-ха, ― терĕ бригадир.

Ĕнер кунта Кулагин та пулнă, велосипед тупнă, анчах ура йĕрăсемпе кăсăкланман вăл, улмури çине те хăпарса пăхман. Кунта, ав, такам апат-çимĕç усрать. Канашлура пĕлтернĕ сăтăрлă ĕçсене те вăлах тунă-и, тен? Шкулта та вăлах иртĕхнĕ пулĕ? Тен, Ольăна та вăлах пенĕ? Алăран вĕçертес марччĕ ăна. Паянах ярса тытмалла.

Çапла тĕллев лартрăмăр эпир.

— Ма çуран çӳретĕр? — машинăпа çитрĕ директор. Аброськин ăна улмуринче мĕн-мĕн тупнине кăтартрĕ.

Директор пуçне пăркаларĕ те: «Хуçалăха та шар кăтарт-ма пултарать вăл», ― терĕ.

Машинăпа часах Уйкаса çитрĕмĕр. Совхоз кантурĕ тĕлĕнче виçĕ грузовик тăрать. Пĕрин çине япаласем тиенĕ.

— Салам, Юра пичче, ― илтĕнчĕ ача сасси. ― Эпир кукамай патне каятпăр. Яланлăхах. Атя пирĕнпе.

Эпĕ сасă илтĕннĕ еннелле çаврăнса пăхрăм. Машина кабининче Инна ларать. Пуçне уснă хăй. Ывăлĕ мана кăчăк туртрĕ.

Инна патне пымарăм эпĕ, Лисук кинемей патне васкарăм.

 

11

Лисук кинемей, килкартинче кăштăртатаканскер, мана курсан, аллинчи сенĕкне пăрахрĕ те пӳртелле васкарĕ.

— Ай, выçса вилетĕн пуль. Ир-ирех тухса кайрăн та... Атя, ывăлăм, кăшт-кашт çырткаласа ил.

Кил хуçи сехет каяллах апат хатĕрлесе лартнă-мĕн. Хуппине шуратса çĕрулми пĕçернĕ те, ан сивĕнтĕр тесе, тирĕкне алшăллипе хупласа лартнă. Мĕн ачаран юратнă апат, уйран, та пур.

Сĕтел хушшине вырнаçрăм çеç — тĕпелтен Лисук кинемей тĕтĕмленĕ аш, типĕтнĕ пулă, хура вăлча, апельсин çĕклесе тухрĕ.

— Хăналан, ывăлăм, ― терĕ.

— Ку çимĕçе ăçтан тупрăн, кинемей, ― тĕлĕнсех кайрăм эпĕ.

Кунашкалли Уйкас лавккинче мар, район центрĕнче те сайра хутра тĕл пулать.

— Ырă çынсем пулăшаççĕ. Лидия Гурьевна илсе килчĕ. «Сан хăна лавккана çӳремест, столовăя та пымасть. Сăйла ăна», ― терĕ.

— Миçе тенкĕ сăптăрса кайрĕ?

— Ай, пĕр пус та илмерĕ. Çынни çапла вăл, ывăлăм. Такама та пулăшать. Хуть мĕн ыйт — тупса парать Лидия Гурьевна. Уйкассене лавккаран нихçан та пуш алăпа ямасть. «Ĕç укçи илсен килсе паратăн», ― тет те кирлĕ тавара вăшт кăларса тыттарать. Пурте хисеплетпĕр ăна. Шел, ырă çыннăн та пурнăçĕ ăнмасть — мăшăрĕпе уйрăлнă вăл. Икĕ ачапа Уйкаса килсе кĕчĕ. Ай, маттур! Ай, вăр-вар! Лăпăр-лăлăр пӳрт туянчĕ те çулталăк хушшинчех кермен çурт çавăрса лартрĕ. Çи, çи, ывăлăм...

Мĕн пулчĕ мана — апат анмасть. Ăшра темскер йăшкать. Тăнран тухăн çав: курман-илтмен хĕрарăм ман валли апат-çимĕç çĕклесе килет. Мĕне пĕлтерет ку? Шак хуни пулмасть-и?

— Ку апат-çимĕçе, кннемей, паянах каялла кайса пар, ― терĕм те, сĕтел хушшинчен тухса, урамалла пăхрăм. Урам хушшипе, тусан мăкăрлантарса, тимĕр листисем тиейĕ машина кĕрлеттерсе иртрĕ.

Иккĕлентерекен шухăшсем аслатиллĕ çумăр пĕлĕчĕсем евĕр умлăн-хыçлăн капланса килеççĕ. Ара, апат-çимĕç тултарнă кутамккана улмурине кам кайса пăрахнă? Тен, ăна ятарласа пытарнă? Апат-çимĕç çыртарнă накладнойĕ мĕнле лекнĕ тата унта? Вăрланă е илсе тарнă пулсан, сас-хура пулмалла, унта-кунта евитлемелле. Милици уйрăмĕнче те, ял Советĕнче те унашкал хыпар çук. Лидия Гурьевна та шăпăртах. Накладнойĕ çине иккĕн алă пуснă: Лидия Гурьевнăпа база çынни, тавар парса яраканни. Апла кирлĕ документах вăл, Мĕн калать-ха ун пирки сутуçă хăй?

Уйкас лавккине тухса вăркăнтăм. Шел, сăмахласси-тĕпчесси пулмарĕ — алăка икĕ çăрапа питĕрсе илнĕ. Лидия Гурьевна канашлура каланине шута илнĕ те, тен, килте тăрмашать. Ачаллă хĕрарăм вăл. Выльăх-чĕрлĕх те тытать. Ял çыннин вĕт хуçалăхра та ĕç мăй таранах.

Лавккаран инçе мар тăкăрлăкра пурăнать Лидия Гурьевна.

Тиркемелли çук: хӳхĕм çурт-йĕр çавăрнă вăл, шурă кирпĕчрен, тăррине тутăхман тимĕр витнĕ. Урамалла ултă чӳрече, пахчаналла — иккĕ. Пурте эрешлĕ. Картишне бетон сарнă, тап-таса. Лаçĕпе кĕлетне шифер витнĕ. Нӳхреп алăкне хирсе уçнă-тăр, çăра çаклатмаллине тăпăлтарса кăларнă.

Ун-кун пăхкаласа, çенĕке кĕтĕм. Унта икĕ хĕрача ларать. Пĕри, виçĕ çулхискер, пуканепе вылять. Тепри пиллĕксенче пулĕ. Вăл чăматанти япаласене çавăрттарать. Аялтан тăхăнмалли кĕпе, шурă платье, хĕрлĕ çӳçеллĕ тутăр кăларса пăрахрĕ. Акă, мăй çыххипе чĕркене çыхă туртса кăларчĕ. Тĕввине салтса, енчен енне çавăркаларĕ те — вĕл-вĕл вĕлтĕртетрĕç çĕрелле хут укçасем. Çирĕм пилĕк тенкĕлĕххисем! Перекет кĕнекисем виççĕ таран!

Хĕрачасем мана асăрхарĕç те хыçалти пӳлĕмелле таптарчĕç, япалисене те пуçтармарĕç.

Шалт та палт тĕлĕнсе, хускалмасăр тăтăм эпĕ. Ара, ик ачаллă хĕрарăм çулталăк хушшинчех çурт-йĕр çавăрать. Курăнать, татах укçа пур унăн. Перекет кĕнекисем тата?.. Сутуçăн шалăвĕ пысăк мар — çĕр çирĕм тенкĕ кăна. Çапах перекет кĕнекине хумалăх пуçтарнă-ха вăл укçине. Тен, ашшĕ-амăшĕ пилленĕ?.. Тен, кĕнекисенче пĕрер-икшер тенкĕ кăна. Ютшăнмарăм, перекет кĕнекисене уçса пăхрăм: пĕрне, тепĕрне... Куçпуç алчăраса кайрĕ: тăватă пин!.. Ултă пин!.. Сакăр пин!.. Пĕр хулара мар тата: Хусанта, Ĕпхӳре, Саратовра...

Пĕр кĕнекине те хампа илмерĕм. Хăçан тата хăш перекет кассине миçе тенкĕ куçарнине çырса илтĕм те кĕнекисене каялла пăрахрăм, малти пӳлĕме кĕтĕм.

Кухньăра Лидия Гурьевна сасси илтĕнчĕ:

— Улĕм те, Гера, ĕç ăнса пытăр.

Чанк! чанклатрĕç черккесем.

— Эх, епле селĕм сĕткен! Маттур эс, Литюç, ― кушак аçи евĕр мăрлатрĕ хулăн саслă арçын.

— Пултарни-мĕнĕ... Çимĕçе çĕртсе яма юрамасть. Кăçал, акă, чие те пысăк тухăç парать, хăмла çырли те...

— Улма-çырла пирки мар-ха, ĕç пирки пуплетĕп, Литюç. Шуçтимĕре туххăмрах вырнаçтартăмăр. Лавккана пушатса чăрманмарăмăр, тӳрех Еххим пичче патне вĕçтертĕмĕр. Накладнойĕсене паянах çунтарса яр. Пĕлсен-тусан, е Еххим пичче персе ярсан...

— Апла-капла çын мар вăл, вăрттăнлăха упрама пĕлет. Хăй тупса пама ыйтрĕ тата.

— Кай, хальхи çынна пĕлме çук. Хĕстерме тытăнчĕç-тĕк...

— Эй, мĕн калаçатăн, Гера? Пĕрремĕш хут-им? Уйкаса никам та килмест. Кулагин кăна сенкĕлтетсе çӳрет. Пĕр-пĕр дефицит тыттаратăп та çăвар та уçмасть. Уçмĕ те. Анланать вăл.

— Милици çыннисем ăслă вĕсем, пысăк тавракурăмлă. Халĕ пур çĕрте те «ĕçлемесĕр илнĕ тупăш» та «ĕçлемесĕр илнĕ тупăш» теççĕ. Çак сăмахсене пирĕн çума та çыпăçтарма пултараççĕ, Литюç. Асăрханмалла. Сыхлă çынна турă та сыхлать.

— Ăна-кăна чухлатăп-ха. Итле-ха, Гера, ман тепĕр заказ пур: «Жигули» ураписем кирлĕ. Сакăр урапа.

— Саншăн, Литюç, тем те тупăпăр. Хăçан илсе килмелле?

— Леш эрнере. Анчах лавккана мар, тӳрех кирлĕ çĕре ăсатăпăр.

— Пĕрремĕш хут мар, майлаштаратпăр. Халлĕхе, Литюç, сывă пул.

— Ах, аплах ан васка-ха. Килетĕн те, чĕре хĕлĕхĕсене хускататăн та... çухалатăн.

— Тархасшăн, ан кӳрен, Ĕç пур, Васкавлă ĕç, Хучашра пулмалла,

— Пĕлместĕп тетĕн-и? Хĕрарăм пур сан унта, Вăл та суту-илӳ çынни. Ăна базăра тĕл пултăм та çапла каларĕ: «Герăна пулах упăшкаран уйрăлтăм», ― терĕ. Пĕр хĕрарăм çитмест-им сана? Эпĕ пур вĕт-ха? Унта-кунта çӳресе, тархасшăн, ан çунтар мана. Ют хĕрарăмпа ан çыхăн.

— Апла-капла шухăш мар-ха. Ĕç пур. Хучаш çыннисем валли уйăрнă хĕçтимĕре хуларах ярăнтартăмăр. Кун çинчен магазин заведующине пĕлтермелле. Атту шăв-шав хускатма пултарать. Кала пĕрех хут: Уйкасра мĕнле хыпар-хăнар пур?

— Яла следователь килнĕ. Леш Ухватов ĕçĕ пирки.

— Ыйтсан-тусан, çапла кала: эп паян Уйкасра пулман.

— Ай, кам шырать сана, Гера?

Эпĕ текех чăтса тăраймарăм, сăмах хушрăм:

— Хуçисем пур-и?

— Пур, ― кухньăран вирхĕнсе тухрĕ Лидия Гурьевна. Куçĕсем йăл та йăл кулаççĕ хăйĕн. ― Ой, Юрий Иванович! Хуняма савать сире. Шăпах апат тĕлне пултăр. Хуларан пичче персе çитрĕ те... Чей ĕçетпĕр. Атя, эсĕр те хăна пулăр.

—Тавтапуç. Тин çеç апатланнă эпĕ, ― терĕм, алăк патĕнчен пĕр шит те иртмерĕм.

— Ой, çав апат-çимĕç пирки-и? — аллине сулчĕ Лидия Гурьевна, эпĕ кĕсьене хыпашлама тытăнсан. — Ан чăрманăр. Пĕр пус та кирлĕ мар. Кучченеçшĕн укçа илмеççĕ. Эсир, Юрий Иванович, пирĕн яла пуçласа килнĕ. Уйкасра йăли çапла: хăнана лайăх пăхмалла. Лисук кинемейĕн апат-çимĕç хĕсĕкрех. Ара, пĕччен карчăка пулăшас терĕм... Эпĕ кăна-и? Ытти кӳршĕсем те çапла тăваççĕ. Эпир, уйкассем, пĕр çемье пек пурăнатпăр, пĕр татăк çăкăра та пайăн-пайăн пайлатпăр.

— Çак накладноя çухатнă-и эсир е кама та пулин панă? — улмуринче тупнă хута Лидия Гурьевнăна кăларса кăтартрăм.

Ним калама аптраса тăчĕ сутуçă. Сăнран ӳкрĕ.

— Çухатнă-и е кама та пулин панă ăна эсир? — тепĕр хут ыйтрăм эпĕ.

— Ой, никам та ĕненес çук, ― ассăн сывларĕ Лидия Гурьевна. ― Хулара апат-çимĕç туянтăм та накладноя кутамккана чикрĕм. Çула май киле кĕтĕм те кутамккана лаççа лартрăм. Шоферĕ васканипе накладной çинчен маннă кайнă. Лавккана мĕн-мĕн турттарса килнине шутлама тытăнтăмăр та... накладной çук. Шăпах çав вăхăтра ача садĕнчен шăнкăравларĕç: хĕрĕм чирлесе ӳкнĕ. Эх, вĕткелентĕм вара! Больницăран çĕрле тин таврăнтăм. Пăхатăп — кутамкка çук... Пускилсем кĕртсе хунă пуль тесе, пĕрин патне пырса ыйтрăм, теприн патне — никам та пĕлмест, Ах, кам алхасрĕ-ши?

— Чимĕр-ха, хăвăр валли туяннă пулсан, накладной çыраççĕ-и вара? Накладнойра кăтартнă пурлăх йăлтах кутамккара пулнă вĕт. Çĕнĕ йăла-йĕрке-и ку? Çĕнĕ меслет-и?

Лидия Гурьевна шарламарĕ, ман çине тĕлĕнсе те тарăхса пăхрĕ.

— Ну, юрĕ. Хăнана ăсатсан, ял Советне пырăр. Ку документ пирки унта сăмахлăпăр, ― терĕм те накладноя каялла чикрĕм. ― Чăматанри япаласем те çухалма пултарĕç — çенĕкре сапаланса выртаççĕ.

— Ай, тур çырлахтăрах! — пĕççине шарт çапрă Лидия Гурьевна, çенĕкелле талпăнса.

Эпĕ урама тухрăм. Тӳпере пĕр пелĕт татки те курăнмасть. Лăпкă çил варкăшĕ чуна уçăлтарать. Çапах пăчă мана. Тăвăннă чун урамра та лăпланаймасть. Чăнах, хытсах каймалла вĕт. Куç умĕнчех иртĕхет Лидия Гурьевна. Уйкассем ăна урăхла ăнланаççĕ, ял çыннисемшĕн тăрăшать теççĕ. Çăткăн çын, выçă куçлă хĕрарăм вăл. Унăн пĕртен-пĕр ĕмĕт — укçа тупасси. Тар юхтарса тунă тетĕр-и эсир ăна çав виç кĕнекери пуянлăха? Çук пуль. Ку ĕçе вăраха яма юрамасть, паян-ыранах милици çыннисене явăçтармалла.

Кам вăл Гера? Ăçтан япаласем тупать? Еххим пиччене хĕçтимĕр ăçтан тупса панă? Камсемпе çыхăннă Лидия Гурьевна? Пĕтĕмпех пĕлмелле, тĕпчемелле, тăрă шыв çине кăлармалла.

Пик-пик! пиклетрĕ машина. Сасă илтĕннĕ еннелле çаврăнса пăхрăм. Машина тăп чарăнчĕ. Совхоз директорĕ иккен. Уй-хиртен таврăнать.

— Мĕнле, Юрий Иванович? Вĕçĕ-хĕрри курăнать-и? Тĕлли-палли пур-и? — ыйтрĕ çул çинче совхоз директорĕ. ― Асăрхануллă пул Лидия Гурьевнăпа. Виçĕ пуслăх япала парать те кайран пин тенкĕлĕх ĕç тутарать.

Кулагин çинчен те каласа кăтартрĕ совхоз директорĕ. Иккĕшĕ те пĕр ялтан иккен вĕсем. Лидия Гурьевна та, Кулагин та. Совхоз директорĕ вĕсене мĕн пĕчĕкренех пĕлет. Вăр-вар та тăрăшуллă çын пек кăтартнă хăйне Кулагин. Каникулсенче уй-хирте тăрмашнă. Çакна шута илсе, совхоз ăна ялхуçалăх институтне вĕренме янă. «Текех пĕр вырăнта тăпăртатса тăмастпăр, ят илетпĕр», ― тенĕ уйкассем, Кулагин институт пĕтерсе таврăнсан. Ара, вĕсен те аслă пĕлӳ илнĕ агроном пур ĕнтĕ. Ютран килнĕ çын мар, çак тăрăхра ӳснĕскер.

Çапах та çăмăл мар иккен агроном ĕçĕ. Ир-ирех ыйхăран вăранса хире тухмалла, çĕр вăрттăнлăхĕсене алла илмелле. Хĕрсе тулă акмалла ак, чашлаттарса çумăр çума тапратрĕ. Икĕ талăксăр та чарăнмарĕ, мур илесшĕ. Кайран, чăнах та, кăшт уяртрĕ. Тăпра та самай кушăхрĕ. Кулагин, хавасланса, тракторсене хире илсе тухрĕ. Сеялкăсене те вăрлăх тултарнăччĕ ĕнтĕ, акма çеç тытăнмалла — çумăр лӳшкеме пуçларĕ. Çавăнпа ака ĕçĕсене вĕсем эрне кая юлса вĕçлерĕç. Эх, хăтăрчĕç те çакăншăн ăна районта.

Хурт-кăпшанкăсене пĕтерме тесе, уй-хире имçам сапрĕç те Тĕпешнери тырпул йăлт типсе-хăрса ларчĕ. Каллех Кулагина айăпларĕç. Усентăрансене хăртмалли препаратпа усă курнă иккен вăл. Шуйттан пĕлсе çитет-и? Тем тĕрлĕ имçам та пур, акарцид, гербицид, дефлорант... Кам шухăшласа кăларнă вĕсене — чĕлхе тепле хуçăлмасть. Ку хутĕнче Кулагина Шупашкара чĕнсех пĕçерккĕ пачĕç, тăкакне те тӳлеттерчĕç.

Çакăн хыççăн Кулагин уй-хиртен тарчĕ — - милицие вырнаçрĕ. Хулара икĕ уйăх вĕренкелерĕ те милнци лейтенанчĕ пулса тăчĕ. Хăй ĕçне Кулагин хăвăрт хăнăхрĕ, Ăна халь йĕпе-сапа кансĕрлемест. Уй-хир тăрăх та сулланса çӳремелле мар. Йĕрке пăсакан тупăнчĕ-тĕк, штраф тӳлеттерет те, лăпланать лешĕ.

— Кулагин хăй те йĕркене пăсать. Машина туянчĕ те урам варринех гараж майласа лартрĕ. Никамран ыйтмасăр. Çитменнине, пĕр кирпĕч тытса пăхмарĕ хăй — йăлтах машинăпа трактор паркĕнчи слесарьсем тăрмашрĕç. Ĕç вăхăтĕнчех. Хăтăрса илтĕм те Кулагина — тепĕр куннех пушарниксем вĕçтерсе çитрĕç. Унтан — шыв инспекцийĕ, санитари инспекцийĕ... Штраф хыççăн штраф тӳлеме тиврĕ. Кулагин йăхлатса кулать: «Милици çыннисемпе ӳлĕм те хирлешетĕн-и? Татах пакăлтатса çӳретĕн-и?» — тет. Еретлĕ çын мар вăл. Сăмах тĕксе илтĕн-тĕк, тавăрма тытăнать. Каç пулсанах, Лидия Гурьевна патне каçать, ― тарăхса калаçрĕ совхоз директорĕ.

 

12

Ял Советĕнче уголовнăй розыск начальникĕ Аброськин сĕтел хушшинче протокол çырса ларать.

— Макар тракторист ку, ― терĕ милици Кăпитанĕ, допрос хучĕсене мана тыттарса. ― Ме, паллашăр.

Ольăна суранлатнă каç çамрăксем клубра вăйă ирттернĕ-мĕн. Макар тракторист виçĕ хутчен шкула чупса пынă, Ольăна вечера чĕннĕ. Лешĕ килĕшмен, экзамена хатĕрленмелле тенĕ. Мĕн тесен те, ĕçре-çке вăл. Чирлĕ амăшĕ вырăнне хуралта ларнă. Вĕренӳ çулĕ вĕçленнĕ пулсан та, шкула ачасем кулленех пухăннă. Ирхине уй-хирте тăрмашнă, кăнтăрла иртсен шкула пуçтарăннă та каннă, тĕрлĕ вăйăсем вылянă. Каçхи апат хыççăн киле саланнă. Вăйăсене Оля йĕркеленĕ, Макар ӳкĕтленине те пăхман вăл, ĕç планĕ çырнă.

Ку çеç те мар-ха. Ольăна тата урăххи шухăшлаттарнă. Ĕçпе кану лагерĕнчен икĕ хутчен апат-çимĕç çухалнă. Çавăнпа та Оля вăййа хутшăнма килĕшмен.

Макар ăна урама тухма чĕннĕ. Шăпах çав вăхăтра çарĕç пӳлĕмĕнче тем шăкăртатни илтĕннĕ, графин ӳксе çĕмĕрĕлнĕ... Оля коридора чупса тухнă. Хайхи пăшал сасси. Чӳрече кантăкĕсем чăнкăртатнă. Шари! çухăрса янă Оля. Макар вара шкула чӳречерен сиксе кĕнĕ, милицие евитленĕ...

Макар кайсан та, протокола алăран ямарăм, тепĕр хут вуласа тухрăм.

— Çĕнĕ хыпар пур, Юрий Иванович, — терĕ Аброськин, папкăри хутсене çавăрттарса. ― Хлимун тĕрмерен тухса тарнă. Ăна шырама та мана хушрĕç.

Халăх судне кайса, Хлимуна айăпланă приговор та тупса килнĕ Аброськин. Ăна вуласан, акă мĕн пĕлтĕм эпĕ. Хлимун ытлă-çитлĕ пурнăçпа иртĕнсе пурăннă. Гера ятлă йĕкĕтпе паллашнă. Лешĕ ăна ресторана иле-иле кайнă, таса мар ĕçе явăçтарнă, магазин çаратма хĕтĕртнĕ. Хлимун пĕлтернĕ тăрăх, хăçан тата хăш магазина кĕмеллине, мĕн-мĕн сăптăрса тухмаллине — пĕтĕмпех Гера каласа панă.

Элле, Лидия Гурьевна хушамачĕ те лекнĕ кунта. Ун чух Лидия Гурьевна Чурашра ĕçленĕ-мĕн, училище пĕтерсен пынă.

Эпĕ иккĕленнине сиссе, Аброськин çапла каларĕ:

— Суд хыççăн Лидия Гурьевна Чурашра аппаланмарĕ, Уйкаса куçрĕ.

— Гера епле çын? Судран вăл мĕнле пăрăнса юлнă? — тĕлентĕм эпĕ.

— Гера айăплине ĕнентереймерĕмĕр çав. Хлимун Гера хĕтĕртрĕ тет, лешĕ тунать. Урăх нимĕнле доказательство та çук. Гера суту-илӳ базин экспедиторĕ. Анчах базăра ĕçлекенсенчен пĕри те Хлимуна пелекен çук, ― ăнлантарчĕ Аброськин.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн