Йĕрсем çухалмаççĕ
Вадим кнопкине пусрĕ те — магнитофон шăп пулчĕ. Ентĕ Людмила пӳлĕмĕнче такам тикĕссĕн сывласа выртнă сасă илтĕнчĕ. Ку пӳлĕм алăкне те туртса уçрĕ Вадим.
Ак тĕнче! Диван çинче хĕр вырта парать. Хуп-хура çӳçлĕ хĕр. Платйи чĕркуççинчен чылай çӳлелле туртăнса хăпарнă. Сывланă май тăпăл-тăпăл кăкăрĕ пĕрре çӳлелле çĕкленет, тепре аялалла анать. Вадим асăрханăччĕ паçăр, пуринчен хитре ташларĕ çак хĕр паян. Пуринчен хитре юрларĕ. Чавашла та, вырăсла та, акăлчанла та. Саламланă чух та чун-чĕрене çĕклентермелле калаçрĕ. Сасси уçă, янăравлă. Ячĕ те илĕртӳллĕ — Инна.
Çав териех ывăннă-ши вăл? Е урăхла тем тупăннă ун? Ах, чуна илĕртмĕш!
Хӳтлĕхсĕр пирĕшти çине пăхса тăрсан-тăрсан, Вадихăн алли-ури чĕтреме пуçларĕ.
Йĕкĕт пӳлĕме чĕрне вĕççĕн утса кĕчĕ, алăка шал енчен çаклатрĕ, вара диван çине выртрĕ, хĕре çатăрласа илчĕ те чаплаттарса чуптума тапратрĕ.
Хĕр ыйхăран вăранчĕ, кăшкăрма тытăнчĕ, Вадима питрен чавса пĕтерчĕ, хулпуççинчен çыртрĕ... Пĕтĕм вăйран Вадим ытамĕнчен хăтăлма тăрăшрĕ. Каччă та парăнмарĕ, кайран мĕн пулса тухасса мансах, хĕре хăй аллинчен вĕçертмерĕ, тĕрмешрĕ те тĕрмешрĕ...
Мĕн вăхăт асаплантарнă вăл хĕре — Вадим астумасть. Людмила хăйне çӳçрен çулса тытсан тин тăна кĕчĕ. Чунĕ теме сиснĕн, студентсенчен уйрăлса, Вадим хыççăн утнă йккен вăл. Эх, еплерех лăскарĕ ăна Людмила çӳçрен! Юрать, Инна нăйкăшса тăмарĕ — хваттертен пуля пек тухса вирхĕнчĕ.
Ăнланса илчĕ Вадим: усал ĕç турĕ. Виçерен иртрĕ. Чăрсăрланчĕ. Паллах, кунашкал ĕçшĕн ăна никам та пуçран шăлас çук. Мĕн тумалла-ха ĕнтĕ унăн? Ялта та хĕр пур. Хитре те хăюллăскер. Вадима савать вăл, институтран вĕренсе тухасса кĕтсе пурăнать.
Эх, туйăм, суккăр тӳйăм!.. Ма тытса чармарĕ хăйне Вадим? Ма итлемерĕ Инна йăлăннине? Ма хĕрпе вăл ăмăрту кавирĕ çинчи пекех вăй хурса кĕрешрĕ? Çапла, Иннăна парăнтарчĕ. Анчах çĕнтерӳ-и ĕнтĕ ку? Ку вăл ― йĕркесĕрленни, ирсĕр ĕç!
Общежитие таврăнсан та лăпланаймарĕ Вадим, çĕрĕпе вырханса выртрĕ, милици çыннисем çитсе кĕрессе кĕтрĕ.
Ирхине, чăн та, алăка пырса шаккарĕç. Вадим сиксе чĕтреме пуçларĕ. «Ну, пĕтрĕм. Тытса каяççĕ халь. Хупса лартаççех», ― тесе алăка уçрĕ вăл. Телее, милици çыннисем мар-мĕн, канăçне çухатнă Людмила хашкаса тăрать.
— Инна Атăла сикнĕ. Анчах путма паман — университет студенчĕсем туртса кăларнă. Халь больницăра выртать имĕш.
Вадим хирĕç нимен те калаймарĕ. Людмила кайсан, мăшлатса-мĕшĕлтетсе тумланчĕ те урама тухрĕ.
Утрĕ вăл. Пĕр-пĕччен утрĕ. Салхуллăн, шикленӳллĕн. Тĕлсĕр-мĕнсĕр. Унтан пăхать те — больница патне пырса тухнă-мĕн вăл. Чылайччен çӳрерĕ çапла больница тавра. Анчах шала кĕме, хăй шар кăтартнă хĕрпе сăмахлама хал çитереймерĕ.
Усал хыпар хăвăрт сарăлать çав. Вадим «ĕçĕ-хĕлĕ» çинчен институтра та пĕлеççĕ. Пĕрремĕш лекци хыççăнах ăна комсомол комитетне чĕнтерсе хăтăрчĕç. Декан та сăмахларĕ, Ректор та Вадимпа курнăçма вăхăт тупрĕ. Енчен те Инна заявлени çырса парсан, уголовнăй ĕç пуçараççĕ. Вара пĕтет Вадим, институтпа та сывпуллашма тивĕ. «Пĕртен-пĕр çăлăнăç — ирĕксĕрленĕ хĕре качча илмелле», ― терĕ ăна Людмила.
Чăнах та: ырă канаш ку. Авланмалла мар-и пĕрех хут? Хăçан та пулин пурпĕрех арăм тупмалла, ача-пăчаллă пулмалла. Тепĕр тесен, Инна начар хĕр мар. Хитре хе пысăк тавракурăмлă, уçă саслă та çепĕç чĕлхеллĕ. Никам та тиркес çук ăна. Анчах килĕшĕ-ши Инна?
Турра шĕкĕр, Инна турткалашса-кутăнлашса тăмарĕ, тархаслаттармарĕ — килĕшрĕ.
Туй шавлă иртрĕ. Икĕ кун янăрарĕ хаваслă юрă-кĕвĕ. Икĕ кун савăнчĕç Вадимпа Инна тусĕсем. Анчах çамрăк мăшăра кичемлĕх аптратрĕ. Салхулăх сирĕлмерĕ. Иккĕшĕ те пĕр-пĕринчен аяккалла туртăнаççĕ. Туйра та, туй хыççăн та...
Вадим калаçма чарăнчĕ, енчен енне пăркаланса илчĕ, ассăн сывласа, пирус чĕртрĕ.
— Юратмастăп эп ăна. Кураймастăп. Уйрăлмалла кăна. Анчах «уйрăлмалла» сăмаха ниепле те ăна çăвар уçса калаймастăп. Хăюлăх çитмест. Хăвăртрах тĕрмене ăсатăр пĕрех хутчен. Йăлăхрăм эпĕ, йăлтах хăшкăлса çитрĕм. Çул хыççăн, тен, арăм та хăех уйрăлĕ.
Вадима урăх пĕр ыйту та памарăм, допрос протоколĕ çине алă пустартăм, камерăна ăсаттартăм.
Вадим кайсан та, «юратмастăп эп ăна» тенĕ сăмахсем хăлхаран тухмарĕç. Эх, ăссăрлăх, ăссăрлăх... Асаплану та тертленӳ кăна кӳнĕ вăл вĕсене. Иккĕн тан тертленеççĕ — арăмĕ те, упăшки те...
— Сывлăх сунатăп! — Алăка яр уçса кечĕ пĕри. Милици капитанĕ иккен. ― Прокуратура следовательне курас тетĕп.
— Эпĕ пулатăп вăл.
— Чимĕр-ха, эсир вĕт... — мана тĕсесе пăхрĕ капитан. ― Эсир... Юра Назаров. Эпир тахçан Лакрей вăрманĕнче курнăçнăччĕ пулас. Юрă уявĕнче. Мана, тин çеç чикĕрен таврăннă пограничника, тин çеç милици тумĕ тăхăннă сержанта, обществăлла йĕркелĕхе сыхлама сцена умне тăратнăччĕ. Конферансье черетлĕ номер пĕлтерчĕ. Эсир вара, итлекенсене сиркелесе, сцена еннелле ыткăнтăр. Эпĕ лăпланма хушрăм, анчах эсир итлемерĕр — сцена çине сиксе хăпартăр та юрă шăрантарма тытăнтăр... Илемлĕн, уçăмлăн, чун-чĕрене хускатмалла юрларăр. Ун чух эп шак хытса тăтăм, юрă вĕçленмесĕр те вырăнтан хускалмарăм. Сирĕн сасса кайран та ик-виçĕ хут радиопа илтнĕ эп. Сирĕн шăпапа та кăсăкланнăччĕ. « Консерваторире вĕренет пулмалла », ― терĕç мана...
— Каçарăр та, кам пулатăр вара эсир? — пĕлесшĕн пултăм эпĕ. ― Ятарласа мана ырлама килтĕр-и? Каласа парăр-ха?
— Ырлама мар, ку вăл сăмах май кăна. Паллашма килтĕм, ― капитан эпĕ кăмăлсăрланнине сисрĕ. ― Уголовнăй розыск начальникĕ эпĕ. Емельян Алексеевич Аброськин. Сирĕн пата милици уйрăмĕн начальникĕ ячĕ. «Прокуратурăна çĕнĕ следователь килнĕ. Кайса паллаш. Тен, пирĕнтен пулăшу кирлĕ», ― терĕ.
— Чăн та, пулăшу кирлĕ пулать, ― терĕм те, калаçу тӳрех хайхи ĕç çине куçрĕ. Уйкаса çитсе мĕн-мĕн тумаллине пĕрле канашласа палăртрăмăр.
— Ыран ир-ирех тухса каятпăр» ― тере юлашкинчен Аброськин.
— Эп паянах каятăп.
— Çук, паян пыраймастăп. Арăм иккĕмĕш ывăл çуратрĕ. Вĕсене больницăран илсе тухмалла. Ыран сакăр сехетре Уйкасра пулатăп. Тӳрех ял Советне пыратăп. Çырлахтарать-и ?
— Килĕшетĕп, капитан юлташ.
— Консерватори пĕтермелле пулнă сирĕн, Юрий Иванович. Юрăç пулмаллаччĕ. Пултаруллă çын вĕт-ха эсир. Талантлă çын. Юрăçсене халăх та хисеплет, асра тытать. Прокуратура, суд, милици çыннисене ытларах ирсĕр ĕç тăвакансем, кукăр алăллă çынсем пĕлеççĕ. Ырă кăмăллă та таса чунлисем, ав, допроса чĕнтерсен те хăраса ӳкеççĕ. «Эпĕ те айăпа кĕнĕ-ши?» — тесе сехĕрленеççĕ.
— Милици çыннисене те халăх хисеплет, Инкек-синкек сиксе тухсан, тӳрех милицие чупаççĕ, пулăшу ыйтаççĕ. Анчах тепĕр чух хамăрах саккуна пăхăнмастпăр, саккун йĕркисене пăсатпăр — акă мĕн тарăхтарать çынсене.
— Çапла, сайра хутра ун пекки те пулкалать. Хăвăрт сарăлать тата унашкал хыпар. Эпĕ хам вара яланах саккун хушнă пек ĕçлеме тăрăшатăп. Юрататăп хам ĕçе эп.
— Юрĕ, капитан юлташ. Калаçăва Уйкасра тăсăпăр.
— Килĕшетĕп, ― алă парса, йăл кулса тухрĕ пӳлĕмрен милици капитанĕ.
3
Еç хыççăн та хваттере васкамарăм. Мĕн тумалла-ха ман унта? Çемьеллĕ пулсан, татах. Пĕртен-пĕр ĕмĕтĕм ман — вожатăя суранлатакана тупасси. Вадим-и вăл е урăххи, халлĕхе татса калаймастăп. Тĕпчемелле манăн, çанна тавăрса тăрăшмалла.
Уйкас çыннисене, допроса чĕнтерсе, хĕрӳ ĕçрен уйăрас килмерĕ. Авăн уйăхĕ-çке, ĕççи вăхăчĕ. Хам та ялта ӳснĕ, чăрмав мĕнне пĕлетĕп. Тырпул пухса кĕртнĕ чӳх кашни минут хаклă, кашни çын шутра, кашни çын хăй вырăнĕнче пулмалла. Çавăнпа та çынсемпе, ĕç кунĕ вĕçленсен, Уйкасра тĕл пулса калаçма шутларăм. Аброськин та килĕшрĕ манпа.
Хама кирлĕ хутсене портфеле пуçтарса чикрĕм те çула тухрăм.
Уйкаса эпĕ йӳнейлĕ машинăпа çитрĕм. Ырă кăмăллă та сăмахлама юратаканскер пулчĕ тата шоферĕ. Шăпах Уйкас çынни. Çул тăршшĕпех ялхуçалăхне аталантарасси çинчен пуплерĕ, ялтан тухса каякан çамрăксене вăрçрĕ. Вадима та пĕлет вăл. Ырăпа кăна асăнать. Çав кун пăшалтан перессипе пĕрле ăмăртнă иккен вĕсем. Ăмăрту хыççăн киле те пĕрлех таврăннă, Вадим киле урампа мар, анкарти хыçĕпе кайнă. Вожатăя кам пенине вăл татса калаймасть.
Шофер мана совхоз кантурĕ тĕлĕнче антарса хăварчĕ. Кантурта никам та çук. Халăх йăлтах клубра иккен, канашлура. Эпĕ те клуба кĕтĕм, хуллен хыçалти пукан çине пырса вырнаçса лартăм. Сарлака та тулли сăн-питлĕ арçын, хĕрсе кайсах калаçаканскер, мана асăрхарĕ.Сăмахлама чарăнчĕ те ман еннелле пăхрĕ.
— Эсир хăш организацирен? — тесе ыйтрĕ. ― Районтан-и?
«Прокуратура следователĕ» тесе кăшкăрас килмерĕ. Ун патне пытăм та хам ăçта ĕçленине, мĕн çăмăлпа çӳренине пĕлтертĕм. Совхоз директорĕ иккен вăл. Сахвар ятлă механизатора вăрçать. Ара, лешĕ Макар мучие вутă турттарса килсе паман, ĕç ветеранне кӳрентернĕ.
— Макар мучи ĕмĕр тăршшĕпе утарта ĕçлерĕ. Мĕн чухлĕ пыл хатĕрлесе пачĕ вăл пире. Нивушлĕ кирлĕ мар ĕнтĕ вăл текех совхоза? Тĕлĕнмелле, юлташсем. Питĕ тарăхмалла, ― терĕ малалла директор, малти ретре ларакан йĕкĕтрен куçне илмерĕ.
— Мĕн тарăхмалли пур? Сахвара вăрмана кайма никам та наряд паман вĕт, ― çухăрса ячĕ çинçе саслă хĕрарăм.
— Эсир хушнине, Лидия Гурьевна, Сахвар яланах пурнăçлать, ― терĕ ăна совхоз директорĕ. ― Çĕмĕрлене каймалла-и е Шупашкара — Сахвар никамран та ыйтса тăмасть, ларать те кĕрлеттерет.
— Хамшăн мар, ял çыннисемшĕн тăрăшап. Ун пек чухне ыйтмасăр кайни те пăсмĕ. Уйрăм çынсем нушипе çӳренĕ чухне вара хуçă хушни кирлĕ. Унсăрăн ĕçлемесĕр тупăш илме тăрăшни пулать, ― парăнмарĕ Лидия Гурьевна текенни.
— Ĕç вăхăтĕнчех магазин уçатăр эсир. Ĕç вăхăтенчех сайра тĕл пулакан япаласем сутатăр. Леш эрнере, ав, канмалли кун та магазин хупă тăчĕ, ― сассине хăпартрĕ совхоз директорĕ.
— Кĕрĕк арки йăваласа лармастпăр эпир. Тавар туянакансене тивĕçтерес тесе ăшталанатпăр. Тавар вăл анне сарайĕнче выртмасть. Çирĕп çын аллинче, базăра. Унтан та йăпăр-япăрах тиеттерсе ямаççĕ — план, разнарядка... Тытăнатăн вара... Пĕрин патне пырса пуç таятăн, теприне... Заказ панă япаласем тупмасăр пурпĕр таврăнман. Капла ак тавар туянакансем те кăмăллă, план та тулать... Тавар çук-тăк, план та çук, ― хăлха таран хĕремесленсе кăшкăрашрĕ Лидия Гурьевна.
Тем хушăра, сиссе те юлаймарăм, совхоз директорĕ ман еннелле çаврăнчĕ те:
— Халĕ, юлташсем, прокуратура следователĕ сăмах илет, ― терĕ. ― Тархасшăн, Юрий Иванович.
Ку маншăн пач кĕтмен çĕртен пулчĕ, çапах аптраса ӳкмерĕм. Ыйтаççĕ пулсан — калаçмалла терĕм те ура çине тăтăм. Сăмаха ĕçлемесĕр илнĕ тупăш çинчен пуçларăм. Мĕншĕн тесен Уйкасра çак саккуна ăнлансах çитеймеççĕ. Леш эрнере, ав, Уйкас шоферĕ пасара пахчаçимĕç леçсе панă та штрафа çакланнă. Ку яла автобуссем çӳремеççĕ. Такси таврашĕ те хутран-ситрен кăна курăнкалать. Штраф тӳленĕ хыççăн шоферсем пĕр-пĕринпе калаçса татăлнă та, кабинăра пĕччен пулсан та, никама та лартмаççĕ, штраф хурасран хăраççĕ. Автобус çук тесе, Уйкас çыннисен çуран тăнккамалла-и-ха? Кузов çине саксем лартса-майласа, çынсене турттармалла мар-и? Шоферсен, паллах, талон пулмалла. Кама миçе талон панă, вĕсемпе еплерех усă курнă — уйăх вĕçĕнче тĕрĕслĕмелле.
Ытти пăтăрмахсем çинчен те чарăнса тăтăм. Çав шуйланусенчен хăтăлас тесен, Уйкасра мĕн-мĕн тумаллине йăлт ăнлантарса патăм, Хăлха тăратсах итлерĕç ял çыннисем.
— Ыйтусем пур-и? — терĕ совхоз директорĕ, эпĕ сăмаха вĕçленине кура.
— Пур! — яшт сиксе тăчĕ пĕр çамрăк хĕрарăм. ― Калăр-ха, мĕншĕн ним айăпсăр çынна хупса лартаççĕ?
— Айăп çук пулсан хупмаççĕ, ― хуравларăм эпĕ. ― Вăхăтлăха тытса чарсан та — тĕпчесе пĕлеççĕ те виçĕ талăкран кăларса яраççĕ.
— Виç талăкран?.. — тĕлĕнчĕ хайхи хĕрарăм. ― Ухватова, ав, кайса хупрĕç те иккĕмĕш уйăх читлĕхре усраççĕ. Айăплă мар вăл!
— Ухватов пирки халлĕхе нимĕн те калаймастăп. Следстви пырать, Айăплă мар-тăк, ăна та кăларса ярĕç, ― терĕм хĕрарăма куçран тинкерсе.
Вăл пурпĕрех ура çине сиксе тăчĕ:
— Çаратакансене тĕкĕнместĕр ав. Хăратса-алхасса çӳрекенсене те пуçран шăлатăр кăна...
— Галя тĕрĕс калать! — хутшăнчĕ хĕрлĕ кофтăллă хĕрарăм. ― Куçкĕрет мăшкăллама пуçларĕç. Куçкĕрет иртĕхеççĕ. Виçĕмкун çăкăр пĕçерсе кăлартăм. Пӳрт вĕриленсе кайрĕ, çывăрма пăчă. Мунчана кайса выртрăм. Сахал çывăрнă-и, нумай-и — вăранса кайрăм та — ак тамаша! — юнашар арçын выртать. Самай хĕрĕнкĕ хăй. Пĕр сăмах та чĕнмест. Мĕшлетет кăна. Пилĕкрен пăчăртăть, кăкăртан ачашлать... Ирсĕрĕн ытамĕнчен вĕçерĕнтĕм те алла пуртă ярса тытрăм, Вăшт! тухса сирпĕнчĕ мунчаран. Çакăн çинчен милици çыннине, Кулагин милиционера, каласа патăм та, лешĕ çапла каларĕ: «Маруç аппаçăм, эс упăшкасăррине пурте пĕлеççĕ. Каччă сана савасшăн — эсĕ çавна та туймастăн». Эп каланине хăлхана та чикмерĕ.
— Ывăлăма кăçал велосипед илçе патăм, ― ура çине тăчĕ шакла пуçлă арçын. ― Виçĕ кун ярăнаймарĕ — йăкăртрĕç. Кил хушшинченех вăрларĕç. Кун çинчен эп Кулагина евитлерĕм. «Велосипед — машина мар. Çынна кирлĕ япала мар. Ывăлу хăех пĕр-пĕр çырмана пăрахса хăварнă пуль», ― терĕ мана та Кулагин.
Ку ыйтусене хуравлама ĕлкĕреймерĕм — тата тепри сиксе тăчĕ, ӳпкелешме тытăнчĕ.
— Кăçал хăяр ăнса пулчĕ. Çавна та çаратаççĕ вĕт путсĕрсем. Хăяр вăрлама кĕрсен, анчăка персе велерчĕç... Кулагин мĕн вăл... хăнк та тумарĕ... «Ан кулян, Яхван пичче, тымарри юлнă, хăярĕ татах çитĕнет. Анчăк та ĕне мар, татах тупса параççĕ», ― терĕ Кулагин хихиклетсе.
— Магазина та çаратрĕç: пĕр ещĕк пĕремĕк вăшкăртрĕç. Айăплине паян кун та тупаймаççĕ. Тавар хакне мана тӳлеттерчĕç, ― арçынна пӳлсех тулашрĕ шурă халат тăхăннă хĕрарăм.
— Ытла тĕлĕнмелле: совхоз столовăйĕнчен те апат-çимĕç вăрларĕç. Кулагана чĕнсе пытăмăр та, вăл пире кăшкăрса кăна тăкрĕ: «Хăвăр киле йăтатăр та... чăкăтне те, консервине те, кăлпассине те... Укçасăр тăранса пурăнма хăнăхнă та... вăрларĕç тесе янăрашатăр. Йăлтах хăвăр тӳлетĕр! Тӳлеместĕр ― уголовнăй ĕç пуçаратпăр», ― тесе хăратрĕ те, шарламарăмăр вара. Йăлтах хамăр тӳлерĕмĕр, сапларăмăр, ― пит кăмăлсăрланса калаçрĕ шурă тутăрлă хĕрарăм.
— Каласан та ĕненес çук — библиотекăран та кĕнекесем йăтса каяççĕ. Тăтăшах хаçат-журналсем çухалаççĕ. Кулагин юлташ библиотекăна пырса та пăхмарĕ. «Библиотекарь-и эс? Çавна та чухламастăн: çынсем кĕнеке вуласшăн ăшталанаççĕ, эсĕ, ав, шкафа çăрапа питĕрсе лартатăн. Ан хăра, вуласа тухаççĕ те пырса пăраççĕ», ― терĕ.
Библиотекарьпе юнашар ларакаи хĕрарăм та сиксе тăчĕ, вăл та Кулагина вăрçрĕ:
— Эрне каялла куртка çуса çакрăм. Ăна та илсе тарчĕç вĕт. Кулагина пĕлтертĕм те, хăлхана та чикмерĕ. «Э-э, куртка вăл тăлăп мар. Çил вĕçтерсе кайнă ăна. Çунă япалана кантра çине еплерех çакма та манăн вĕрентмелле-и?» — терĕ те вăшт пăрăнса утрĕ.
Калаçакансем татах йышланчĕç. Пĕр харăс пиллĕкĕн-улттăн пуплеççĕ, пыл хурчĕсем пекех сĕрлеççĕ — ăнланма çук.
— Юлташсем, ― халăха шăпланма хушрĕ совхоз директорĕ. ― Юрий Иванович пирĕн пата нумайлăха килнĕ. Эсир пĕлтернĕ хыпарсене йăлтах çырса илчĕ. Тĕрĕслесе пĕлĕ.
Эпĕ, директор сăмахне çиреплетсе, пуçа сĕлтрĕм.
— Пĕлтермелли пулсан, ыран кйлĕр. Ман пӳлĕмре пулать вăл. Халĕ концерт пăхатпăр, ― терĕ те директор, сĕтел хушшинчен тухса, ман пата пычĕ. ― Тавтапуç. Меллĕ калаçу пулчĕ, вырăнлă калаçу. Вăхăт хĕсĕкрех пулсан та, татах тĕл пулăпăр. Леш эрнере. Юрать-и?
Шухăшсем
Did you know that your website ch...
Прочитал от и до...
Your website, chuvash...
What if your website chuvash...
Your website, chuvash...
Elegir el mejor financiamiento inmediato...
Are you making the most of the potential...
What if your website chuvash...
Чăн чăнах та, сатира туйăмĕ Л...
Чăн чăнах та, сатира туйăмĕ Л...