Электронлă вулавăш

— Ун пек шухăш асра та пулман ман, — терĕ Микул.

— Çапла çав... Çавăнпа эпĕ те унпа юнашар тăма вырăн çукки çинчен шутламан — хывăнма та вăхăт пулман манăн — тӳрех Микул çумне сикрĕм ăна пулăшас тесе... Хам унран та пысăкрах хăрушлăха кĕрсе ӳкнине халĕ çеç майĕпен ăнланса пыратăп-ха эпĕ, Иван Сергейч. Ун чух, чăнах та, шутламан. Шутланă пулсан, тен, çакăнта халĕ Микул та лараймастчĕ пуль... Ну, Эрхиппе Витя та шикленсе тăмарĕç. Витя вăйĕ, вăл шăчча еплерех тапса туртни мĕне тăрать! Тата шăпах çав самантра Арлан Архипыч Шарлатанов пирĕнпе пĕрле пулни пулăшрĕ, çухалса кайма, хăраса ӳкме памарĕ вăл. Шурлăх хăракансене юратать.

Калаçнă май директор çамкине вĕтĕ-вĕтĕ тар тумламĕсем сике-сике тухрĕç. Вăл ачасенчен те хытăрах пăлханнине пурте ăнланчĕç.

Шкул директорĕ те асăрхарĕ: виçĕ кун хушшинчех вăл калаçура именни чакнă; малтан та шухăшламасăр нимĕн те персе ямастчĕ, халĕ кашни сăмахне ытларах та шутласа калаçни сисĕнет. Сăран курткăллă Петр Аверкиевич хатĕрлев кантурĕнчен килнĕ чух, виçĕ кун каялла, ачаллăрах тытатчĕ-ха хăйне, паян вара çав ачалăх пĕтнĕпе пĕрех, ун вырăнне арçын енĕсем ытларах палăраççĕ. Сăмси айĕнчи тĕссĕртерех сайра мамăк та çăралнă, хурарах тĕс çапнă... Авă еплерех улăштарать ачана яваплă ĕç!

Çакна кӳршĕри Семен Андреевич та курчĕ: вăл кăтартнă улмуççи тураттисене асăрханса, пĕрре те амантас мар тесе касать, тĕрĕс суйлать, татăкпа пĕлсе чĕркет.

— Камсен пахчинче сыпатăр терĕн-ха? Биологипе кирлĕ сăнав апла? Яла радио кĕртсе патăн, сан аллу çăмăллине пĕлетĕп — улмуççисем те ĕрчеме пуçлĕç-ха.

— Ку хамăр ялта мар, кӳршĕре... Тата... биологи опычĕ çеç те мар, — Красков Натали ашшĕн улмуççийĕсене кам мĕнле инкек кӳнине кĕскен каласа кăтартрĕ. — Пĕрле вĕренетпĕр унпа, амăшĕпе иккĕшĕ çеç пурăнаççĕ те, кăшт пулăшма шутларăм.

— Пулăшас пулать... Ашшĕне пĕлеттĕм. Нумаях калаçман та, йывăçсене юратнăшăн асра юлчĕ. Шел, вăрçăран таврăнайман. Ну, куна, çут çанталăка хирĕç пыракан Кашкăр Карачăмне, вăхăт çитсен кашкăрсемех явап тыттарĕç-ха.

Улмуççисене Наталипе иккĕшех сыпрĕç.

— Анне тахăшĕ чирленĕрен фермăра ун вырăнне юлнă та тĕттĕмленсен тин таврăнать.

— Улмуççи сыпнине пĕлет-и? Хирĕç мар-и?

— Мĕн калаçан, Леша? Атте улмуççийĕсене чĕртекене кам çиллентĕр? Эпир ĕç пĕтериччен фермăран хăпарма та ĕлкĕрĕ-ха.

Наталипе ĕçлеме питĕ аван, мĕн хушнине тӳрех ăнланать. Туратсене тыткаланă чухне çепĕç пӳрнисем унăн аллисене сĕртĕнеççĕ те, кĕлетки тăрăх магнит хумĕсем саланнă пекех туйăнать. Çапах та пĕрле ĕçлеме хăнăхсах пычĕç, питĕ тимлĕ пулмалла чухне Красков лăплансах çитрĕ, Наталипе юнашар пĕрремĕш хут мар, ялан пĕрле ĕçленĕ пекех туйма пуçларĕ. Çапла лăпкăн та ерипен шăкăлтата-шăкăлтатах кашни улмуççи çине тĕрлĕ сортлă виçĕ турат сыпрĕç.

— Тĕмĕрен туратланса ӳссе кайнă хунавсене кĕркунне урăх тĕкĕнместпĕр, çуркунне касса майлаштаратпăр, вара сыпнă туратсем çĕнĕ сĕткенпе вăйлăн ӳссе каяççĕ.

— Пĕтĕмпех пĕлетĕн эсĕ, Леша... — ĕç вĕçленнĕ хыççăн уççăнах кăмăлласа пăхрĕ ăна Натали.

Пурнăçра веçех кирлĕ пулать.

Улмуççисене сыпса пĕтерсен кăна тухрĕ пахчана хĕр ача амăшĕ, Клавти инке. Йĕкĕте хăй малтан сывлăх сунчĕ, сыпнă туратсене юратса сăнаса пăхрĕ, тав турĕ. Натали пур енчен те амăшне хывнă иккен, çӳçĕ амăшĕн те сарă, çивĕчĕ вăрăм, куçĕсем хура. Кĕлеткисем те пĕр пекрехех, Натали амăшĕнчен çинçерех çеç, çӳллĕшĕпе пĕр тан темех юрать. Ахальтен мар класра Наталие çитекенни çук.

— Хĕвеле канма вăхăт, часах уйăх тухать, — терĕ Красков нумаях мар хатĕр-хĕтĕрне пуçтарса. Вăл пахчаран тӳрех килне таврăнасшăнччĕ, анчах пахча хуçисем илтесшĕн те пулмарĕç, ăна вăйпа тенĕ пекех килне ертсе кайрĕç, сĕтел хушшине кĕртсе лартса каçхи апатпа хăналарĕç. Клавти инке унпа ăшшăн калаçрĕ, килĕнчи ĕçсем, шкулта мĕнле вĕренни çинчен ыйтса пĕлчĕ, ассăн та сывларĕ.

— Аçусемсĕрех çакăн пысăкăш ӳсрĕр... Кашни хăйĕн телейне туптать теççĕ те, тĕрĕсех пулĕ çав. Пĕтĕм шанчăк — вĕреннинче. Пирĕн ашшĕ Натали çураличченех ăна вĕреннĕ çын тăвасси çинчен калаçатчĕ... Анчах ашшĕсĕр вĕрентме те çăмăл мар. Ĕне усранă чухне те хăймисĕр турăхне çеç çиеттĕмĕр, çуне пĕтĕмпех — патшалăха. Уттине мĕнле тата ăçта тупан? Наталие вăтам шкула ярассишĕнех сутма тиврĕ, унсăрăн мĕнле тумлантаран? Кĕнеке мĕнле туянса паран? Патшалăх умĕнчи парăма мĕнле татан? Сысна сутса хĕллехи тум-тир туянайăпăр-ши?

Натали шур чăлана кĕчĕ те — тухмасть-ха. Амăшĕ хăй çинчен калаçнăшăн именет пулас.

— Ăçта çухалтăн эсĕ унта? Мĕн ĕçтеретĕн пире? — Клавти инкен сассине итленĕ май ăна Красков ирĕксĕрех хăйĕн амăшĕннипе танлаштарчĕ: хăюллă хĕрарăм унăн амăшĕ, сасси те ялан тенĕ пекех çирĕп, çынна йăпăр-япăр парăнмасть. Клавти инке унтан хăюсăртарах пек, кăмăлĕ те çемçерех пулас. Анчах иккĕшĕ те ачисене чун-чĕререн юратаççĕ.

— Чей хатĕрлерĕм, анне. Çырла варенийĕпе сăйлатăп, — вучах умĕнче Натали сăнĕ те çырла майлах хĕрелнĕ, питĕнчен юн тапса тухассăнах туйăнать. Вăл Красковпа амăшĕ умне тулли стакансем лартрĕ.

— Хăв та ĕç, хĕрĕм. Ак вырнаç кунтарах, Лешăпа юнашар.

Вĕри чее вĕре-вĕре ĕçрĕç. Пĕр шутласан тĕлĕнмелле пек: Красков ют çынсем патĕнче ĕçлерĕ, ют çынсемпе апатланчĕ, çапах та ăна çывăх тăвансем патĕнче хăналаннăнах туйăнать. Натали амăшне те кĕçĕр пĕрремĕш хут курнă пек мар, ăна нумайранпа палланă пек. Çăкăрне çи те чысна та пĕл теççĕ. Красков кил хуçисене тав туса сĕтел хушшинчен тухрĕ.

— Натали, Лешăна тăкăрлăк патне те пулин ăсатса яр, — терĕ Клавти инке.

— Юрать, анне, — савăнсах килĕшрĕ хĕр ача, самантрах ăшăрах тумланчĕ, çăм кофтине те манмарĕ.

Уйăх тулса çитнĕпе пĕрех. Пуç тăрринчех çăлтăрсем мĕлтлетеççĕ. Хур кайăк çулĕ çинче вĕтĕрех çăлтăрсем тапса тухнă. Ялăн ту енче, пысăках мар клубра, музыка илтĕнет — çамрăксем ташша пухăннă. Красковпа Натали юнашарах утрĕç, анчах пĕр-пĕрин аллисене тытмасăр, кĕлеткисене сĕртĕнмесĕр тăкăрлăк патне çитрĕç.

— Ну, сывă юл, Натали. Тутлă тĕлĕксем кур, — терĕ Красков самантлăха чарăнса.

— Ай, пысăк ĕç турăмăр паян, Леша. Пирĕн пахчара эсĕ атте ĕçленĕ евĕрех туйăнтăн.

— Чĕрĕлеççĕ йывăçсем, ан пăшăрхан.

Натали йĕкĕте тинех хулĕнчен тытрĕ, ăна уйăх çутинче йывăçсенчен ӳкекен мĕлкесемпе тĕттĕмленнĕ тăкăрлăкалла туртрĕ.

— Эсĕ, мĕн, аннӳ асăрхаттарнине итлесшĕн мар-им?

— Итлетĕп, хăйĕн хĕрне кам амăшĕ çĕрле уйсем тăрăх çӳреме сĕнет? — шăппăн кулса ячĕ Натали. — Эпĕ таçта мар, тăкăрлăк вĕçне çеç çитетĕп.

— Юрĕ эппин... — Красков пĕтĕм хăюлăхне пухса сылтăм аллипе хĕр ачана яштака пĕвĕнчен çупăрласа тытрĕ.

Вĕсем пĕр чĕнмесĕрех пĕр-пĕрин шухăшĕсене ăнланса ыраш уйне тухрĕç.

— Çакăнтан эсĕ мана пĕччен ярасшăн-и? — Красков хĕр ачана хытăрах çупăрларĕ.

— Ярасшăн мар...

— Кунсем кĕскелеççĕ, Натали. Шкула вăхăтра çитме тĕттĕмлех çула тухма тивет.

— Тивет...

— Çуаш епле пурăнать?

— Аптăрамасть-ха вăл, анне тупать мĕн çитермеллине... Эпĕ пахчара симĕс курăк çулса пухатăп. Уçăлтарма витерен тĕттĕмленсен тин кăларатпăр. Çав-çавах аннепе иксĕмĕрĕн чунсем вырăнта мар, кирек мĕнле вăхăтра та Кашкăр Карачăмĕ пырса кĕрессĕнех туйăнать... Сысна кил картинче çӳренĕ чухне эпĕ урама тухса анаталла-тăвалла пăхса ларатăп...

— Уроксене вĕренме вăхăт юлать-и?

— Юлать, Леша. Вăл ĕç яланах манăн чи малти вырăнта. Ку таранччен «пиллĕксемпе» вĕреннĕ пулсан каялла чакас мар-ха.

— Ĕлкĕреймен чухне ыйт манран. Нихçан та ан имен, — сĕнчĕ Красков.

— Пĕр кун улăм купи патĕнче ыйтнă пек-и? — каллех шăппăн кулчĕ Натали. — Ыйтасшăнччĕ-ха пĕрре, вăхăт хĕсĕкрех пулчĕ...

— Ну, вăхăтне тупăпăр-ха! — темĕнле питĕ кирлĕ япала çинчен калаçса татăлнă пек хăпартланса хуравларĕ Красков. — Халĕ сирĕн урама таврăнатпăр, алăкранах кĕртсе хăваратăп.

— Килĕшетĕп! — хĕр ача хальхинче йĕкĕте хулĕнчен пăчăртасах тытрĕ.

Каллех пĕр-пĕрне чĕнмесĕр, кашни хăйĕн шухăшĕпе хавхаланса, ерипен утса таврăнчĕç. Хапха умĕнче пачах тăмарĕç. Красков алăка уçса хăйне шалалла кĕртсен тин унăн хулне пушатрĕ хĕр ача.

 

Вăхăт питĕ хăвăрт иртет. Шкул çумĕнче инçетри ялсенчен çӳрекен ачасем валли интернат уçăлчĕ. Наталипе Краскова иккĕшне те унта вырăн пачĕç. МТС инженерĕн, колхоз бухгалтерĕн тата бригадир ывăлĕсем ашшĕсем лайах палланă çынсем е тăван-хурăнташĕ патĕнче хваттере вырнаçрĕç. Интернат çумĕнчех столовăй та пур. Ачасемшĕн ку пушшех те меллĕ.

Халĕ Наталипе Красков шкулта пĕр-пĕрин патне туртăннине палăртсах каймаççĕ, интернатра вара уроксене час-часах пĕрле хатĕрленеççĕ. Çавнашкал чухне Леша тĕлĕнме чарăнмасть: темĕнле кăткăс задачăсем тĕл пулсан та вĕсене хĕр ача çăмăллăнах шутлать. Хăш-пĕр предметсемпе ытлах хавхаланмасть вăл, çапах та вĕсене çиелтен вĕреннипе çырлахмасть, лайăхах хатĕрленет. Анчах та чи юратнă предмечĕсем унăн математикăпа физика тата хими. Формулăсем, физика законĕсем унăн сарă çӳçлĕ пуçĕнче лайăхрах шăнăçмалăх ятарлă вырăнсем хатĕрлемен-ши тесе те шутлатăн тепĕр чухне, мĕншĕн тесен пĕр формулăпа физика законне те Натали икĕ хутчен вуламасть — тӳрех асĕнче юлаççĕ вĕсем. Задачăсене шутласси те уншăн хĕвел çаврăнăш шĕкĕлченипе пĕрех: пĕрре шутлать те, тӳрех хуравĕ тухать. Талант теççĕ ун пирки учительсем, турă пани пур. Малалла вĕренмеллине асăрхаттараççĕ. Кусемсĕр пуçне вырăс тата чăваш литературине те питĕ кăмăллать вăл, Александр Пушкинпа Михаил Лермонтов сăввисене асра тытать. Константин Ивановăн «Нарспине», Красков пекех, пĕтĕмпе пăхмасăр калать. Пĕррехинче киле таврăннă чухне Леша ыйтнипе калама тытăнчĕ те, Нарспин телейсĕр юратăвĕ патне çитсен хурланнипе куççулĕсене ниепле те тытса чараймарĕ...

Килтен аякра ачасем ашшĕ-амăшĕшĕн питĕ тунсăхлаççĕ, çавăнпа май пур чух эрне варринче те тăван ялĕсене кая-кая килеççĕ. Шăмат кунпа вырсарни кун Красковпа Наталишĕн чăн-чăн праçник: килти апат-çимĕçпе сăйланаççĕ, амăшĕсен ăшăлăхĕпе çепĕçлĕхне лайăхрах туйса вĕсен пĕлтерĕшне çамрăк чун-чĕрисемпе тарăнраххăн ăнланаççĕ, хăйсем каннипе пĕрлех май килнĕ таран пулăшса хăварма та тăрăшаççĕ. Çуран утнă майăн та, лашапа ларса пынă чухне те куçĕ çĕнĕлле уçăлса пынине лайăхрах туять Красков: шкулта, уроксенче, интернатра та вăл хăйне те, Наталие те ача пекех туять-ха, анчах шкул тулашĕнче: интернатран уçăлма тухсан, киле çуран хыпаланнă е унтан таврăннă чухне хăйне ытларах та ытларах яш йĕкĕт пек, Наталие вара çамрăк хĕр евĕрех курма пуçлать. Çак туйăм юлашки уйăхра пулса иртнĕ икĕ пăтăрмах хыççăн уйрăмах хытă вăйланчĕ. Пĕрремĕшĕ шăмат кун уроксем хыççăн интернатран киле кайсан пулса иртрĕ. Амăшĕ ăна кĕтнĕ, çавăнпа тӳрех сĕтел хушшине кĕртсе лартрĕ, ывăлĕ юратакан шарккăва кăмакаран кăларчĕ. Кайран, сĕтел хушшинчен тухсан, амăшĕ ăна урай варрине тăратрĕ те ун тавра утса çаврăнчĕ, хулĕнчен тытса пăхрĕ, çурăмĕнчен лăпкаса илчĕ, модăпа кастарнă çӳçлĕ пуçне ачашларĕ, унтан çул çинчи çилпе çĕнĕлле улшăннă питне нумай ĕçленĕрен кушăркаса хытнă аллипе сĕртĕнчĕ.

— Пачах улшăнса кайрăн... Аçу пекех вăйланса пыратăн, Леша! Часах арăслан çине пăхнă пек пăхакан хĕрсем сана аннӳрен те сивĕтме тытăнĕç.

— Ан асăн-ха çавнашкал япаласене! Эпĕ тахçанах каласа хунă сана аннерен хакли никам та çук, никам та пулмĕ тесе. Хĕрсем... Малтан вĕренсе çынна тухмалла-ха!

— Лешĕнпе, пирĕн пата тăкăрлăкпа чупса килекеннипе, мĕнле? Пĕлкелерĕм-ха, нушаллă пурнăçпа ӳсет... Амăшĕ ырă кăмăллă, ĕçчен хĕрарăм, ашшĕ вăрçăра пĕтнĕ.

— Натали ятлă вăл, анне... Шкулĕпе те ун пек пултаруллă вĕренекен çук. Юлташлă эпир.

— Санран та ирттерет-и?

— Хăш-пĕр предметсемпе ирттерет те пуль...

— Пултаруллă çынпа юлташланни лайăх-ха.

— Сана сĕре килĕштернĕ вăл, анне, чипер хĕрарăм тет.

— Çаллах асăнчĕ-и? Чипер тесех-и?

— Питĕ чипер тет...

— Каччăна юрас тесе амăшĕ çинчен темĕн те калĕç-ха хĕрсем. Савни чухне хăйсем те питĕ чипер вĕсем, Леша.

— Эпир юлташлă çеç, — нумай сăмахласшăн пулмарĕ Леша. — Савнисем тесе калама иртерех-ха. — Сăнĕ хĕрелсе кайнине амăшĕ ан асăрхатăр тесе пушмак шнурокĕсене туртса хытарма пуçне хăвăртрах пĕкрĕ вăл.

Вырсарни кун кăнтăрла Красковпа Натали, уçăлмалла тенĕ пек, пĕр-пĕринпе тĕл пулма калаçса татăлнăччĕ. Вăхăт ахаль ан ирттĕр тесе улмуççисем мĕнле сыпăннине тĕрĕслеме шутларĕç. Ирхине Леша Çĕрпӳ енчен килнĕ шофертан амăшĕ туянса юлнă пĕр машина вутта Семен Андреевичсен бензин пăчкипе пĕтĕмпе татса тирпейлĕн шаршанларĕ. Тепĕр канмалли кун çурма шутласа хучĕ. Амăшĕ фермăран таврăнайманччĕ-ха, çавăнпа ăна пĕлтермесĕрех уй урлă выртакан палланă сукмакпа кӳршĕ яла çул тытрĕ. Натали ăна пахчара кĕтсе илме пулнăччĕ, анчах темĕнле тимлесе пăхсан та хĕр ачана нихăш кĕтесре те асăрхамарĕ. Малтан иккĕленчĕ Красков: Натали патне килнех кĕмелле-ши е улмуççисене хăй пĕччен пăхнипех çырлахмалла-ши? Ун-кун шухăшлакаларĕ те улмуççисем патне пахчана пĕчченех кĕрес терĕ. Йывăçсем çулçă тăкса пĕтернĕ. Сыпнă туратсене кашнине уйрăмшарăн тĕрĕслерĕ Леша, тимлĕ сăнаса пăхрĕ. Тăхăр турачĕ те аван сыпăннă, кĕрхи сĕткен вĕсем тăрăх чупма тытăнни те сисĕнет. Апла тăк вĕсен малашнехи шăпи, тĕпрен илсен, кăçал-хи хĕл епле пулнинчен нумай килет: лăпкă та вăтам сивĕллĕ çанталăка ăнăçлă тӳссе ирттереççĕ туратсем; вăтăр градуслă е хĕрĕхеллех çывхаракан шартлама сивĕсенче вара сиенленме те пултараççĕ. Унашкал чухне вĕсене çуркунне хура тĕс çапать, çулçисем тухса сарăлаймаççĕ, туратсем хăрма тытăнаççĕ...

Красков Наталие кĕтсе илеймерĕ, çавăнпа кăларса пуçтарнă çĕр улми кассисемпе юнашар хывнă кăшт çеç палăракан сукмакпа пахча хыçне тухрĕ те яла хăнăхнă тăкăрлăкпах кĕчĕ. Чĕри пăлханса тапма тытăнчĕ: мĕн пулнă Наталие? Чирлесе ӳкмен-ши? Е урăх инкек сиксе тухман-ши? Хăйĕн сăмахне вăл яланах çирĕп тытаканччĕ-çке...

Хапха алăкне ерипен уçса кĕчĕ вăл. Кĕчĕ те кил картинче мĕн курнинченех Наталипе амăшĕ мĕнле инкеке лекнине тӳрех ăнланчĕ. Вите патĕнче самаях самăрланнă Çуаш кăштăртатать. Сысна пуçне çĕклесе пăхрĕ те, палласа илнĕ пек те туйăнчĕ ăна. Унпа юнашарах умне кăвак хăюпа илемлетнĕ саппун çакнă Натали тăрать. Çĕнĕ саппун хĕр ачана кăшт аслăлатса, кĕлеткине ытти чухнехинчен те илемлетсе кăтартать. Натали нумай пулмасть çеç йĕнĕ пулас, йĕпеннĕ куç хăрпăкĕсене ăна курнă-курманах аллинчи шурă сăмса тутрипе вăр-вар шăлса типĕтрĕ. Унтан ăна курнăшăн савăннă тата иртсех пĕтмен хурлăхлă сасăпа каларĕ:

— Килех, Леша! Инкек пирĕн...

Кил карти варринче Клавти инкепе Кашкăр Карачăмĕ пĕр-пĕрне нихçан мирлешме пултарайман тăшмансем пек пăхсă тăраççĕ. Натали амăшĕ, макăрса тăраннăскер, куççульне шăлмасăрах путакан çын улăм пĕрчинчен те пулин тытса çăлăнасшăн пек каларĕ:

— Юлашки тĕреке туртса илчĕç... Пурăнма мар, пĕвене кайса сикмелли çеç юлать...

— Мĕн пулнă вара аплах? — хальхинче Кашкăр Карачăмĕнчен нимĕн чухлĕ те шикленмесĕр ыйтрĕ Красков. — Эсир нумай пулмасть çеç патшалăха сысна патăр-çке. Канаша сысна кĕтĕвне хăваласа кайма пулăшмашкăн шкул директорĕ мана та хăйĕн патне чĕн-терсех хушнăччĕ ун чухне...

— Недоимка! — хăйĕн ĕçне хутшăннăшăн чармак куçĕсене ялкăштарса кăшкăрнă пекех сиввĕн каларĕ финагент. — Манран сысна пытарса хăварасшăн пулнă-ха тата! Темиçе хут каламастăп — çитес эрнере пырса паратăр! Итлемесен виçĕ хут та штраф хума пулать!

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн