Электронлă вулавăш

Чахуткă микробĕсене Кох тухтăр чахуткăпа чирленĕ çыннăн сурчăкне микроскоппа пăхса I882-мĕш çулта тупнă.

Пирĕнтен çырма урлă, кайри касра, хурал пӳртĕнчи çӳп кĕтессинче иртнĕ каçхине чахуткă микробĕсен пуххи пулнă, йышĕ калама çук нумай: шутне-вĕçне тупма çук. Сăнран-пуçран пурте пĕр пек яштака патак татăкĕ евĕрлĕ. Хăйсем ытла та пĕчĕккĕ: пĕр йĕп вĕçне çĕршерĕн вырнаçма пултараççĕ. Çийĕнчи хупăлчăксем пит çирĕп: сивĕ те, ăшă та часах тивмелле мар. Хăшĕ малти кĕтесре, хăшĕ сак çинче, хăшĕ тата кăмака çине çитсе выртни те пур. Пуринчен ытларах çӳп кĕтессинче: таса мар, шăршлă, нурĕ, хĕвел çути çитмен вырăнта.

Çӳп кĕтессинчен тапратрĕ пĕри ыттисене каласа вĕрентме.

— Тантăшсем! — тет. — Пирĕн савăнăçлă пурнăç этем ăшĕнче, пуринчен ытла этем ӳпкинче. Эпир ватти-вĕттине тиркемесĕр чахуткăпа чирлеттерсе çынсене масар çиие куçарттарнине никам та шутне тупас çук. Хальччен пулнă вăрçă та, мур та этеме эпир вĕлернĕ чул нихçан та вĕлереймен. Ытти чир пуçлăхĕсенчен пире чи аслă чир пуçлăхĕсем темелле. Çĕр çинче пирĕн йăх çитмен вырăн çук. Пире пула мĕн чул тăлăх ача, мĕн чул хусах хĕрарăм юлать. Чăваш республикинче те эпир аслă вырăнта: çултан-çул чахуткă чирне хушса пыратпăр. Пĕтĕм республикипе пĕр ял та çук кам та пулсан чахуткăпа чирлеменни. Нумай чухăна ураран ӳкернĕ, мĕншĕн тесен чухăнсем выçăллă-тутăллă пурăнса, пĕчĕкренех имшерленсе ӳсеççĕ. Чухăнсен пӳртĕнче чухăнсене ерме пуринчен час пулать. Чухăн пӳрчĕ пĕчĕккĕ, чăкраш пӳрт, хĕвел çути кĕмест унта.

Малалла

Пуху пухса шăпланчĕ учреждени,

ун пуçлăхĕ сăмах илет малтан.

Хăйне кура, вăл пысăк ĕç этемĕ:

анчах чунне кураймăн эс шалтан.

ÇитменлĔх, кăлтăк лăк-тулли — ан тĕлĕн

Çул çук хивре те тӳрĕ сăмаха.

Пылак чĕлхеллĕ йăпăлти çеç, пĕлĕн,

кунта мăнаçлă пуçлăхшăн хавха.

Пĕри сасартăк тăчĕ те чар! çурчĕ

ултавлă шăплăх чаршавне!

— Суя!

Тыттартăр суяна эсир туя...—

Кĕрлерĕ шыв пек учреждени çурчĕ.

Калать пулсассăн тӳрĕ сăмахне,

тарасапа виçеймĕн çын хакне.

Пĕр пысăках мар ялта Суеçĕ Ваçли ятлă çын пурăннă. Унăн Улпут ятлă лаша пулнă. Ăна ахальтен çапла ят паман иккен. Суйма тесен ун пек суймашкăн таврара никам пултарайман. Курманнине вăл курнă тет, курнине — нихăçан та курман тет.

Пĕррехинче ял халăхĕ хурал пӳртне пухăва пуçтарăннă. Ял старостипе кăлава пуху пуçлама сăмах тапратма çеç тытăннă — Улпут ятлă лаши çине утланнă Суеçĕ Ваçли тăпăртатттарса çитнĕ. Суеçĕ Ваçли килет тенине илтсенех пуху кĕрлеме пуçланă. «Ак мĕн те пулин суять — пуху та арканса каять», — тенĕ çынсем. Ваçли пухăва килмен те иккен, анаталла вĕçтерсе пырать. Тахăшĕ, те шӳтлесе ĕнтĕ: «Ваçли, мĕн те пулин суйса хăвар-ха пире!», — тесе сăмах чĕннĕ.

— Каккуй суйма, хăвăр пухура ларатăр, лашусем Анаткас калчи çине кĕрсе кайнă, кĕр тырри анине таптаççĕ. Анаткассем сирĕн лашăрсене тытма тухнă тет — тесе каланă Ваçли.

— Суятăн вĕт, Ваçли?.. — тет пухăва пухăннисенчен пĕри.

— Ан ĕненĕр, ара. Анаткассем лашăрсене тытса кайсан мана айăплă ан тăвăр. Эп хам лашана Марка улăхĕнчен тытса килетĕп, — тенĕ те хыпăнсах хăйĕн Улпут лашине малалла хăваланă.

Малалла

Профком председателĕ Юрилов, ансăр çамкаллă шĕврек арçын, Пехтин çине (йыш пуçлăхĕ вăл) ыйтуллăн пăхрĕ.

— Харупов пирки вара мĕнле?

Лешĕ ăна тӳрех ăнланчĕ.

— Хирĕçлĕç пуль тетĕн-и?

— Çапăçу пулать.

— Пурпĕрех кĕрт списока! Курăпăр унта...

Учрежденире преми кашни квартал хыççăн параççĕ. Çирĕплетнĕ йăлапа списока малтан пуçлăхпа профком ертӳçи иккĕн пăхса тухаççĕ.

— Инкăна хуш, — йăпăлкка тутине чалăштарчĕ Пехтин. — Комитет членĕсене, актива çавăртăр.

Инка, Инна Карпахова — вăтăр урлă каçнă пăлатна хĕрарăм, темле кăткăс лару-тăруран та çăлăнса тухма май тупаканскер. Шăпах хайхи «активран».

Профком ларăвĕ палăртнă вăхăтра пуçланчĕ. Хăш-хăш чух комитет членĕсене вăрахчен пухма тивекенччĕ: е пĕри çитмест, е тепри... Председатель тарăхса: «Мана çеç кирлĕ-им!» — тесе алă сулни те пулкаланă. Паян пурте килнĕ. Пăхса тухмалли ыйту пурне те кăсăклантараканскер çав.

Юриловпа йыш ертӳçи тунă список тăрăх халь кашни çынна сӳтсе яваççĕ: малтан пăхнă чухлех хăвармалла-и укçа, кăштах хушмалла-и е чакармалла. Тивĕçлĕ мар тăк, хăшне пачах та памалла мар-и? Шыв юххи евĕр калаçу шăкăл-шăкăл пырать: çапла, çапла, тĕрĕсех палăртнă, улăштармалли çук, малалла кайăпăр...

Малалла