Электронлă вулавăш

Громов калама чарăнчĕ. Çав самантра пахчаран илемлĕ юрă илтĕнчĕ. Китаянкăн янравлă уçă сасси хам тахçан илтнĕ юрра килĕшӳллен шăрантарма пуçларĕ.

Эпĕ текех чăтса лараймарăм;

— Йăнăшатăп та-и, тен, анчах ку юрă мана чăваш кĕввине аса илтерет, — терĕм.

Громов хаваслăн кулса илче.

— Ара, китай юррисем хамăрăннисем майлăрах вет! Юрласса Çиньфу Вăрмар енчи чăвашсен туй юррине юрлать.

— Авă епле иккен! — тĕлĕнтĕм эпĕ. — Калатăп, ара, хамăр юрă майлăрах тесе.

Çапла калаçнă хушăра пĕрер пирус туртса ятăмăр. Громов вырăнĕнчен хускалчĕ:

— Ну, çитĕ верандăра лăрса, халĕ ман пӳлĕме кĕрсе курар, — терĕ вăл, алăк еннелле кăтартса.

Илемлĕ пĕчĕк пӳлĕм. Кăнтар еннелле тухакан пĕртен-пĕр пысăк чӳречене шăна-ӳпре кĕресрен шурă марльăпа карнă, çавăнпа пӳлемре ытла çутах мар. Сарă сĕтел умĕнче пĕчĕкçеç тирпейлĕ тумбочка ларать; кĕнеке çӳлĕкĕ çинче — кивĕ хуплашкаллă романсем (вĕсене капитан Порт-Артурти библиотекăран илнĕ пулас; ыйтмарăм) тата çар уставĕсем. Чӳречепе этажерка хушшинчн стена çумĕнче гитарăпа ылтăн авăрлă шпага (вăрçа трофейĕ пулас) çакăнса тăраççĕ. Сĕтел умĕнче бархатпа витнĕ икĕ пысăк кресло, тахçантанпах хутман камин умĕнче — пĕчĕк диван.

— Питĕ аван йăва тупнă-çке эсир, — терĕм, ун пӳлĕмне мухтаса. Анчах пӳлĕм илеме çинчен хăвăртах мантăм: мана ураăхи илĕртрĕ.

Хаçат-журнал хурса тултарнă сĕтел çинче икĕ сăнӲкерчĕк пуррине асăрхарăм. Пĕри арçын сăнĕ пулас, анчах ăна çурри таран хутпа хупланă, çавăнпа та çыннăн кĕлетки çеç курăнать: гварди мундирĕ, кăкăрĕ çинче орденсемпе медальсем. Тепри — çамрăк хĕр сăнĕ: чăвашла тумланнă чипер хĕр улмуççи айĕнче кулса тăрать...

хӳхĕм пике...

Ман туйăма сиснĕ пекех, Громов кулса каларĕ:\

— Ну, мĕнле, земляк, кăмăла каять-и?

— Камсем вĕсем? — ыйтрăм эпĕ, хам пăлханнине пытарма тăрăшса. Арçын сăнне мĕншен хутпа хупланине ыйтмарăм, эпĕ ытла нумай пĕлме тăрăшнăшăн капитан пăшăрханĕ терĕм.

— Камсем тетĕр-и? Чăвашсемех... Каччи... — терĕ вăл, анчах «каччи» кам иккенне каламарĕ, куланçи туса çеç илчĕ, вара ирĕксĕртереххĕн хушса хучĕ:

— Херĕ — хамăр ялсемех. Ялти ятла хĕр... Ачаран пĕрле ӳсрĕмер... Пĕрле вĕрентĕмĕр, пĕрле ĕçлеттĕмĕр. Комсомола та хам хыççăн кĕчĕ. Колхозра ĕçлет вăл... Темле ĕнтĕ, улшăнчĕ пуль çав унтан вара, — терĕ те капитан, вăрăммăн сывласа ячĕ.

Каччăпа хĕр çинчен вăл урăх каламарĕ. Хам та ыйтма шутламарăм: йăлăхтарас килмерĕ. Вара каллех çуралнă çĕршыв çинчен калаçрăмăр.

— Тăван ял сăнĕ улшăнчĕ пулас çак çулсенче, — терĕ Громов. — Хĕрсем çырса пĕлтерчĕç: вăрçă хыççăнах пирĕн çамрăксем ял варринчи çырмара пысăк сад ӳстерме тытăннă, тет, колхозра — электростанци, çĕнĕ клуб пур, тет...

— Ман хамăн та ялах чун туртать, тăват-пилĕк çул пулман-çке унта, — терĕм эпĕ те сăмах майăн.

— Пирĕн чун туртни мĕн вăл, Агин! Тăватă çул тăвата кун мар та-ха, çапах та Тăван çĕршыв чысĕшĕн тăватă çул мар, вунă хут ытларах Тăван çĕршыва курмасăр çичĕ ютра пурăннисем пур!

— Хĕрĕх çул? Çур ĕмĕр майлă! Кам вăл вара! Пĕр-пер эмигрант-и? Ĕненме те йывăр...

— Ĕненместĕр-и? — хĕрӳленсех каларĕ капитан. — А вăт итлĕр, сире чăн пулнине каласа парам.

Унăн калавне эпĕ чĕререн хумханса итлерĕм. Пĕр-пĕринпе юратса пурăннă каччăпа хĕрĕн ăнăçсăр шăпи ман асăма ĕмĕрлĕхех кĕрсе юлчĕ.

Ку — хĕрĕх çул ĕлĕкрех пулнă.

Владивостокра çамрăк мăшăр пĕр-пĕрне мĕн ачаран юратса çитĕннĕ. Вăхăт çитсен, вĕсем яланлăхах пĕрлешсе пурăнма калаçса татăлнă. Хĕрне çураçнă ĕнтĕ, туй кунне те палăртса хунă пулнă. Анчах вĕсен туйĕ пулайман. Порт-Артур крепоçĕнче тăракан салтаксем патне Владивостокран эмелсем ăсатмалла пулнă, çав ĕçе халĕ çеç медицина шкулĕнчен вĕренсе тухнă çураçнă хĕре те хушнă. Хĕр хăйĕн савнине хăвăрт таврăнма сăмах панă та, юлташĕсемпе пĕрле çар карапĕ çине ларса, инçе çула тухса кайнă. Порт-Атура вăл аванах çитнĕ, медикаментсене чиперех леçсе панă, анчах... çураçнă хĕр хăйĕн савнийе патне таврăнайман. Инкек çине синкек тенĕ пек, çав вăхăтра крепость çине японецсем вăрă-хурахла тапăннă — вара вăрçă пуçланса кайнă.

Паллах, çар врачĕ пулман вăл хĕр, Порт-Артура тăшман çавăрса иличчен Раççее тухса каймă та пултарнă. Унта ăна ашшĕ-амашĕпе пĕлĕш-хурăнташĕ, чун савнийепе тантăш-тусĕсем туй тума ирĕн-каçăн кĕтнĕ. Анчах паттар чунлă хĕр çапăçу хирĕнче юн юхнине хăй куçĕпе курса тăнă çĕртенех пăрахса кайма пултарайман. Унăн юлташĕсем, ватă фельдшерсем, хăйсен ирĕкĕпех Порт-Артурта юлнине курсан, вăл та унтах юлма килĕшнĕ, салтаксем хушшинче медсестра пулса ĕçлеме тытăннă. Нумай чаплă ĕçсем тунă çав хĕр çапаçу хирĕнче, сахал мар вырăс салтакне вилĕмрен çăлса хăварнă. Порт-Артура хӳтелекенсем ăна юратнă, хисеплесе «пирĕн йăмăк» тесе чĕннĕ. Квантун çурутравĕ çинче унăн ятне илтмен салтак та пулман, кашниех ун çинчен юратса калăçнă; паттăр санитарка чапĕ часах Петербурга та вĕçсе çитнĕ. Мухтавлă хĕре кĕмĕл медаль памалла тунă. Порт-Ăртурти хаяр çапăçусем унăн куçĕ умĕнче пулса иртнĕ. Вырăс полкĕсем сайралса, пĕтсе пынине, японецсем кунсерен пĕрер утăмăн та пулин, крепоçа хупăрласах пынине вăл хăй куçĕпе курса тăнă. Легендарлă паттăр крепоçа самурайсем йышăнса илес умĕн тин çав хăюллă хĕр юнлă траншейăсене пăрахса кайнă. Анчах сăлтавсăр кайман, хăйсем аманса пĕтнине пăхмасăр, паттăррăн çапăçакан гвардеецсем ăна икĕ полкăн штандарчĕсене (ялавĕсене) хăтарма ыйтса, çапăçуран тухмă хушнă. Вилекен салтаксем умĕнче тупа туса, паттăр хер полк ялавĕсене çапăçу хирĕнчен илсе тухнă. Çапах крепоçран тухайман вăл, йĕри-тавра Япони çарĕ тăнă. Вара хĕр вырăссем пăрахса кайнă пĕр печĕк пӳрте вырнаçнă та тăшман йышăннă хулара пӳрăна пуçланă.

Тем пек таврăнас килнĕ унăн Тăван çĕршывне, анчах полк ялавĕсене нимле те хăйпе пĕрле илсе тухма май пулман: японецсем вырăссене питĕ тĕплĕ ухтарнă. Ялавсене пăрахса кайма пултарайман вăл. Мĕнле пăрахса каян-ха вĕсене, вилекен ялавçăсем умĕнче Раççее илсе çитерĕп тесе тупа тунă пулсан?.. Вăл вара вырăссем тепĕр хут Порт-Артура таврăнасса кĕтме тытăннă...

 

Кунсем, уйăхсем, çулсем иртнĕ. Хӳхĕм хĕрĕн хĕрлĕ сăнĕ шуралнăçемĕн шуралса пынă, сарă кăтрисем кăвакарнă — вăл вăхăтсăр ватăла пуçланă. Тĕлĕнмелле сăлтавпа Порт-Артурта пурăнма юлнă вырăс хĕрарăмне самурайсем юратман. Мăшкăлланă та вĕсем унран, кулнă та, час-часах хĕсĕрленĕ. Хăй медицина ĕçне аван пĕлни çеç ăна вилĕмрен хăтарнă. Порт-Артурти китаецсен, самурай чурисен, пĕртен-пĕр тухтăрĕ пулса пурăннă вăл. Хĕрĕх çул хушши вăл тĕплĕ пытарнă ялавсене упранă, кунĕн-çĕрĕн тенĕ пек вырăссем Порт-Артура таврăнасса кĕтнĕ.

Кăçал тинех унăн кĕтнĕ ĕмĕчĕ çитрĕ: Порт-Артура чи малтан пырса кĕнĕ хĕрлĕ армеецсене вăл вырăс çарĕн кивĕ ялавĕсене тавăрса пачĕ... Çапла иртнĕ унăн хĕр ĕмĕрĕ — тăшмансем хушшинче çуралнă çĕршывран таçта катара, пĕчченлĕхре...

Эпир Громовпа иксĕмĕр те пĕр хушă чĕнмесĕр лартăмăр. Чĕрере ырă та ăшă кăмăл вăранчĕ. «Чăн та, пулаççĕ вĕт-ха çавăн пек тĕлĕнмелле, чăтăмлă та паттăр хĕрарăмсем!» — шухăшларăм пăлханса.

— Эсир Ядрова çинчен каларăр-и? — ыйтрăм юлашкинчен.

— Çавăн çинчен, — терĕ Громов.

Тен, çав паттăр хĕрарăмăн тертлĕ кунçулĕ шухăша янине палăртас мар тесе-ши, вăл куланçи пулчĕ те хаваслăн каларĕ:

— Ну, хамăрял! Паллашнă ятпа, асаттесен йăлипе, пĕрер черкке сыпар-ха. Часах уйрăлатпăр ĕнтĕ...

Черккесене çĕклерĕмĕр.

— Евгения Ильинична Ядрава сывлăхĕшĕн! — терĕ капитан.

— Хисеплĕ те мухтавлă хĕрарăмăн ĕмĕрĕ вăрăм пултар эппин!

Громов хĕрнĕçемĕн хĕрсе пычĕ. Халĕ ĕнтĕ унăн чĕлхи те салтана пуçларĕ, чунĕ те çемçелчĕ пулас. Калаçсан-калаçсан, вăл каллех тăван ялне аса илчĕ. Аса илчĕ те — сасартăк шăпланчĕ, сĕтел çинчи сăнӳкерчĕксем çине пăхса, чылайччен чĕнмесĕр ларчĕ, унтан вăраххăн, сăмахсене кăшт тăсарах, çапла каласа хучĕ:

— Яла тавранатăп. Мана унта... Таня кĕтет...

Вăл пуçне чиксе шăплансан, ман чĕрене темĕн ыраттармаллах чиксе илчĕ.

Капитан хăйĕн йывăр суранĕсене аса илни тӳрех палăрчĕ: вăл икĕ черкке умлăн-хыçлăн тултарса ĕçре те пуçне арăслан пек силлесе илчĕ, вăрăм кăтрисем çунса сăнсăрланнă питне хушласа хучĕç.

— Э-эх! — терĕ вăл, такама тарăхса. Вара пĕр сăмах та чĕнмесĕр, çурри таран хутпа витсе хуна сăнӳкерчĕкне мана тыттарчĕ.

Эпĕ сăнӳкерчĕкне пăхрăм та тĕлĕнсе кайрăм. Ку— Громов сăне! Куçĕ те, кăтра çӳçĕ те унăн, анчах пичĕ... унăн мар! Илемлĕ питçăмартисем, хĕрĕнни пек, икĕ енче те кăштах пăт путса тăраççĕ... Ытарма çук чипер каччă пулнă иккен вăл аманиччен!..

Сăнӳкерчĕкне хăй выранне хутăм та капитан çине пăхса илтĕм — чĕрем ыратса пăчăртанчĕ. Капитана хурлантарасран хăраса, нимĕн те шарламарăм..

Танкист тата тепĕр черкке тултарса ĕçрĕ, каллех, пуçне сулса, кăтра çӳç пайăркисене пичĕ çине сапаласа антарчĕ.

— Çапла, Алмазов... Таня эпĕ мĕнле сăн-питпе таврăнасса пĕлет. Таврăн, кĕтетĕп, тет вăл çырăвĕсенче. Анчах ман... унăн куçĕ умне курăнса, чĕрине çунтарас килмест.

Офицер пирус чĕртрĕ, пуçне чиксе, чылайччен чĕнмесĕр ларчĕ, пирус тĕтĕмне сăмса витĕр кăларса ячĕ; камин çинче пĕчĕкçеç статуэтка —Лермонтов, ун çине пăхса каларĕ:

— Таньăсăр мана халь, тăванăм, сар хĕвел та ăшăтаймасть... Перемышль хулине илнĕ чух ман танк чи малтан пынине те пĕлет вăл, Хинган урлă чи малтан каçаканни кам пулнине те... Йăлтах çырса пĕлтернĕ ăна юлташсем... Порт-Артура çĕр чĕтретсе кĕрекен пĕрремĕш танк çинче те эпех пулнă. Çапах та йывăр мана... Иртен-çӳрен ман çине çӳçенсе пăхнăн туйăнать.

Капитан каллех кăтра çӳçне пичĕ çине лăст! çеç сапаларĕ, унтан сĕтел çинчи чипер хĕрĕн сăнӳкерчĕкĕ çине пăхса, хуллен кăна каларĕ:

— Мăнтарăн, е Таня та çӳçенсен?..

Чĕремре темле çинçе хĕлĕх татăлса кайнăн туйăнчĕ, пыра тем капланчĕ.

— Кăлăхах иккĕленетĕр, капитан юлташ, Евгения Ильинична Ядрова пеккисем çынна сăн-питрен пăхса хакламаççĕ, — терĕм ăна хăйне кĕтсе пурăнакан Таня та çав паттăр хĕрарăм пекех пуласса систерес шухăшпа.

— Евгения Ильинична?.. Çапла, ун пеккисемпе пĕтĕм Тăван çĕршыв мухтанма пултарать, — терĕ те Громов вăхăтлăха шухăша кайса ларчĕ. Чи йывар шухăшĕ сирĕле пуçларĕ пулас: вăл çăмăлраххăн сывласа илчĕ те темшĕн, пĕлеймерĕм, те эпĕ Таньăна Порт-Артур героинипе танлаштарма пăхнишĕн:

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн