Электронлă вулавăш

Сăртри парлакра çĕртме тăвакан трактор, хура кураксемпе çуйхашса, улăх сăрчĕ хĕррипе иртрĕ. Ун хыççăн касă тăршшĕпех хура кураксем акăнса юлчĕç.

Сухвие çак парлака сухалани кăшт пăшăрхантарать те. Миçе çул ĕнтĕ сурăх кĕтĕве çӳретнĕ вĕсем кунта.

Сухвин ăш хыпрĕ. Чĕрене тем пăчăхтарать… Те шыв ĕçес килнĕрен çапла, те ахаль.

Сухви Оккай çырми еннелле пăхса илчĕ. Унта сивĕ-сивĕ çăлкуç пур. Ун пек сивĕ çăлкуç урăх ниçта та çук, теççĕ. «Йывăр шыв» теççĕ ăна ялта.

Сухви çыран хĕррипе утрĕ.

Çыран кукринче аялта паян чарлан курăнмарĕ. Вăл кашни кунах çакăнта килкелекенччĕ. Шарласа юхакан шыв çинчи чул çине хăрах уран тăрать те ним хускалмасăр шывалла пăхать. Хутран-ситрен тем сăхса илсе çăтать: ахăртнех, пулă тытать пулас. Сухвирен хăрамасть вăл. Çывăхарах пырсан тин, вăрăм утăмсемпе ерипен малалла чупса кайса, хуллен сывлăша çĕкленет. Ăçта-ши вăл паян?

Шыв леш енчи чăнкă çыранта çĕр чĕкеçĕн йăви пур. Парлакра, çӳлте, пĕчĕкçеç уртăш йывăççи кутĕнче путене йăви пур. Ăна трактор сухаласа пăрахрĕ пулĕ.

Çак улăх, ирхине ирех хĕвел тухнă чух килсен, ĕнчĕ пĕрчисем сапса тухнă пек йăлтăртатать.

…Кăкăрта темшĕн, тем шыçса хăпарнă пек, тан тапнă пек тапса, ыратса килчĕ.

Мĕншĕн-ха паян ăна кунта çук япаласем шута яраççĕ? Мĕн пирки пăшăрханмалла-ха?

Тăван тавралăх… Çакăнтан ĕнтĕ унăн уйрăлса каймалла. Çак улăхран, çак Сурăм шывĕнчен, Варвари инкерен, çак путекрен…

Улăх сывлăмĕ ĕнчĕ пĕрчи пек йăлтăртатнине те кураймĕ вăл кунта тек… Чарлан хăрах уран тăнине те, текерлĕк хурлăн кăшкăрашса йăвине шыранине те…

«Эх, Саня, Саня!..

Эсĕ ĕнтĕ хулана илсе каясшăн. Мĕн тăвăп эпĕ унта? Сурăх кĕтĕвĕ çук-çке-ха унта?»

Сухви путеке хăй çумнех пăчăртарĕ те тутинченех чуптуса илчĕ, çыран хĕррине ларчĕ. Çырма леш енчен çирĕк хуппинчен тунă какăр сасси илтĕнчĕ. Куçма юрлать. Ăна та кичемрех пулĕ…

«Эх, Саня!.. Санпа телейлех пулăп-ши?»

Сухви каллех иртнĕ мăскаллă куна, манăçми каçа, панулмине аса илчĕ…

Çав улмуççие Сухви вăрăранах пăхса ӳстерчĕ унăн малтанхи улмине вăл хăйĕн чун савнине çитерме сăмах парса хунă. Кăçал çав улмуççи малтанхи хут икĕ улма турĕ. Эх, Саня!.. Вăл ăна кам ӳстернине те, мĕнле улма иккенне те пĕлмерĕ, ыйтмарĕ те. Çилпе килнĕ темĕнле кĕвĕ илтĕнсен вара тӳрех: «Кам хывнă?» — тесе ыйтрĕ Саня, Саня!..

Сухвие Варвари инке сасси тăна кĕртрĕ.

— Мĕн айланан, ара, çав усал путекпе. Апата килсем! — илтĕнчĕ йăмра айĕнчен.

Сухви Варвари инке çумне ларчĕ, чĕркуççисене кĕпе аркипе туртса витрĕ.

— Çук, çиес килмест, Варвари инке.

— Эсĕ хăвна çураçнăранпа тем çими пултăн-ха хĕрĕм, — терĕ Варвари инке. — Каймаллипех каятăн-и ĕнтĕ? Туйĕ хăçан, ара?

Сухви пĕр хушă пуçне чиксе ларчĕ.

— Виçмине, — тавăрчĕ вăл шăппăн.

— Э-э, апла Сурăм пуххи кунхине? Чалпаш сурăхлăх — хăвах сурăх пăхса ӳстертĕн ĕнтĕ. Хăвна килĕшнине пăхса хур-ха, эппин…

Сухви чĕнмерĕ. Ал айне çакланнă тăпăрчă чăмакки пек сыр кăмпине йăваласа ватрĕ.

Вăл сасартăк Варвари инкене пилĕкрен ыталаса илчĕ.

— Уйрăлас килмест ман çак çĕртен-шывран! Кĕтӳрен!..

Вĕсем пĕр ăстрăм хускалмасăр ларчĕç.

— Варвари инке, кала-ха, — терĕ Сухви. — Эсĕ юратнă-и кама та пулин? Телейлĕ пулнă-и эсĕ?

Карчăк малтанах ним калама аптраса ларчĕ.

— Кам юратман пулĕ çамрăк чух, — терĕ вăл юлашкинчен. — Анчах пирĕн юмахри пек юрату пулман çав. Сайра вăл, хĕрĕм. Пирĕн кулленхи ахаль юрату çеç пулнă. Кун пек чух телее савăшура мар, урăххинче тупатăн: кил-çурт тирпейĕнче, ача-пăчара, ĕçре…

Варвари инке Сухвирен уйрăлчĕ те, саппун аркине ая çавăрса хурса, тĕмеске çине ларчĕ.

— Телей пирки эп сана, хĕрĕм, пĕр юмах ярса парам… — терĕ вăл. — Ку вăл ĕлĕкех пулнă… Хуняшшĕ кинне — çĕнçынна улăха ут тытма ярать.

«Асту, аякран сас туса пыр. Патне çитсен — сăмах ан чĕн, вара пĕтеретĕн» — тет хуняшшĕ.

Кинĕ улăха лаша тытма тухса каять. Лаши курăк çинче выртнă. Çĕнçын, лаша тăрса тарасран хăраса, «кайран тытаймăп» тесе, ним сас тумасăрах пырать. Çитет те чĕлпĕртен туртать. Лаша тăмасть, каллех туртать — тăмасть. Вара çĕнçын: «Ну-у, тăрсам!» — тесе ярать.

Пăхать: лаша çавăнтах тӳнсе каять. Тытса пăхать те — лаша вилнĕ… Вăл лаша çунатлă пулнă иккен. Çĕн-çын ун çунатти çине пуснă пулнă…

Варвари инке пĕр кана чĕнмесĕр ларчĕ те тутăр вĕçĕпе куç кĕтессине шăлса илчĕ.

— Телейĕ ĕнтĕ ман, — терĕ малалла Варвари инке. — Çав юмахри пек пулчĕ пулмалла… Çав телей çунатти çине таптарăм пулмалла… Упăшкам пысăк çынччĕ. Авлансанах мана хулана илсе кайрĕ. Апат пĕçереттĕм, кĕпе çăваттăм. Урăх ĕç çукчĕ ман валли. Ун патне хăй пек çынсем — юлташĕсем пыратчĕç. Артистсем çинчен, кĕнекесем çинчен калаçатчĕç. Эпĕ вĕсем калаçнине чĕптĕм те ăнланмастăп. Лайăх пурăнтăмăр савăш уйăхне. Пĕрре упăшка юлташĕсем хам пирки калаçнине илтрĕм. «Çакăн пек лайăх çынсене яланах усал арăм çакланать. Мĕн тума илнĕ вăл ухмаха?» — терĕ пĕри. Çакăн хыççăн ман чĕре шар çурăлсах кайрĕ. Пăрахрăм та тухса тартăм. Акă ĕнтĕ халь çирĕм çул ытла хăраххăн пурăнатăп. Малтанах ялта мана илес текенсем те нумайччĕ те — кайран качча кайса килнĕ хĕрарăма кам пăхтăр? Унтанпах сурăх кĕтетĕп. Çапла вăл, хĕрĕм, телей тени. Телей çунатти çине пусма юрамасть. Сас туса пымалла. Эсĕ, хĕрĕм, ман пурнăçа чĕре патне ан хур, юмахне ăша ил.

Сухви сăн-пичĕ темшĕн асаплăн туртăнкаласа илчĕ. Вăл юмахăн тупсăмне ăнланса илеймесĕр асапланса ларнăн туйăнчĕ.

Самантран ăна каллех пушă сасси шарт сиктерчĕ. Çырма леш енчен виçĕ хутчен пушăпа шартлаттарчĕç — ку вăл кӳршĕ ял кĕтĕвне Сухвисен сурăхĕсем каçнине пĕлтерчĕ. Сухви ура çине сиксе тăчĕ те пушăпа сулса хурав пачĕ, вара чупсах шыв урлă Куçма кĕтӳç патнелле чупрĕ.

 

8

Хĕвел хĕртсе пăхать.

Çăка çулçисенчен пыл юхса ларать. Вĕсем йăлтăртатса çеç тăраççĕ. Вĕсен айĕпе иртсе пынă чухне пуç çине çулçă пылĕн тумламĕ татăлса анать.

Юмахри пек сарă кун тăрать.

Çакна май çын чун-чĕрине те çутă-çутă хаваслă туйăм ӳксе çутатать.

Паян кăнтăрла тĕлнелле Сурăм таврашĕнчи тĕрлĕ çулсем тăрăх шап-шурă халăх, капăр халăх, Чăваш Сурăмĕ еннелле куçа пуçларĕ. Часах темĕнле чăрмав-сăлтавпа каярах тăрса юлнисем çеç пĕччен-иккĕн питĕ васкаса утрĕç.

Шăп та шай кăнтăрла иртни виçĕ сехетре Куканар вăрманĕ пуçĕнче автобус чарăнчĕ те — çул çине Саня анса тăчĕ.

Вăл питĕ васкарĕ пулин те, Куканар вăрманĕ хĕрринчи çулпа хăй сисмесĕрех ерипен утрĕ. Ĕнтĕркенĕ йывăçсен сулхăнĕ айĕнчи симĕс курăк пусса илнĕ урапа çулĕ, кăшт нӳрĕ те пиçĕскер, урасене аялтан резина пек таптарса пычĕ.

Çакă сарă кун, вăрман уй-хир уçлăхĕ, хаваслантарса та çĕклентерсе, кирек кама та — ял çыннине — ачалăхри ырă тĕлĕке аса илтерет.

Каçăхтарсах, аташтарсах, ĕнтĕрккеттерсех яракан илемлĕх!

Хулари тĕтĕмлĕ, тусанлă сывлăш хыççăн çакăн пек илĕртекен вырăнпа — тăван кĕтеспе — утма мĕн тери аван!.. Уйрăмах тата тăван ялта, тăван килте кĕтекен пулсан! Кунсăр пуçне, савнă хĕр, сăмах татнă хĕр пулсан!

Кăкăра та, пит-куçа та, юрра та, çак уй-хире кăна мар — тĕнчене шăнăçайми телей те пулать!

Çакă вăл паян пулмалла.

Паян!

Хĕр «ĕçне» паяна хăварчĕ.

Саня нихçан та паянхи пек телейлĕ пулман пулĕ. Çук, паянхи пек мар — çак юлашки эрнери пек! Сухви пĕр самантлăха та куç умĕнчен каймарĕ.

Сухви!.. Сухви!..

Саня пĕлет. Телей валли хăй кăна телейлĕ пулни çитмест-ха, Сухви те телейлĕ пултăр. Сухви те хулара телей туптăр тесен, ăна кирек те ăçта — завода-и, стройкăна-и — ĕçе вырнаçтармалла е вĕрентмелле. Вăл сахал вĕреннĕ-çке. Вĕренсен вăл Санькăшăн кăна мар, нумай-нумай çыншăн пархатарлă, хаклă çын пулать. Саня пĕлет, Сухви унсăр Саньăпа телей тупаймĕ. Ытах апла май килмесен, Саня ăна ялтан та илсе каймĕ — ан тив, колхозрах пурăнтăр, сурăх кĕтĕвĕ кĕтсе… Хисеплĕ ĕç… Çук, Саня хăй халĕ ниепле те яла юлаймасть. Вăл хулара ĕçлет-çке. Мĕнле-ха апла иккĕн икĕ çĕрте пурăнсан? Саня чăматанне çăмăллăн вылятса пычĕ. …Амăшĕ туя хатĕрленсе çитни çинчен ĕнер çын урлă пĕлтернĕччĕ. Сухвисен те хатĕрленеççĕ иккен. Сухвие туй парнисем хатĕрлеме пĕтĕм хĕр-тантăшĕсем пулăшаççĕ-мĕн.

Саня юрласа ячĕ:

Ăш çунать хыпса телейшĕн, —

Ăнлансам, туйсам…

Пулас çук телейлĕ эпĕ

Сансăр нихăçан.

Уçă сасса вăрман шала йышăнмарĕ. Юрă, йывăçсен лутра вуллисенчен çĕреллех ăмăрса тăракан çулçăсене çапăнса, вăрман хĕррипе шуса каять те, вăрман кукринчен каялла таврăнса, Санькăна хăйнех илтĕнет. Унпа пĕрле вăрман юрлать. Вăл Саня юрринех, анчах сăмахĕсене пĕлменнипе кăшт каярах юлса юрланăн туйăнать… Юрă вăрман хĕрринчен сылтăмри пăрçа ани çинелле юхса саланать.

Пăрçа хутаççисем тĕл-тĕл тытăннă, тулнă, çав хушăрах хуртпуççи евĕрлĕ хĕрлĕ, шурă, кĕрен çеçкисем те курăнкалаççĕ.

Чĕрере ытарма çук ырлăх капланăвĕпе пĕрле темĕнле кăшт хурлăрах, пăшăрхануллăрах савăнăç амаланса пырса çан-çурăма лăштăрах ярать… Çак çул айккинчи киленчĕклĕ сулхăнĕпе илĕртекен тӳшек пек çемçе пăрçа ани çине тăсăлса выртса, юпах тиха пек йăваланас килет.

Акă тăван йĕтем, арман… ял…

Авăк çил, çанăсенчен, кăкăр умĕнчен вирхĕнсе кĕрсе, кĕпене çурăм çинче кутамкка пек вĕрсе карăнтарчĕ. Тапхăр-тапхăр, такам вĕрин сывланă пек, пăчă сывлăш сулăмĕ ирте-ирте кайрĕ.

Саня каллех юрă тăсса ячĕ:

Пулас çук телейлĕ эпĕ

Сансăр нихăçан…

 

:* * *

Саня хăйĕн чи юратнă чăваш тĕрриллĕ кĕпине, лайăх якатнă шурă шăлавар тăхăнчĕ.

— Нумаях ан çӳрĕр, — терĕ амăшĕ. — Халăх пухăран таврăннă çĕре хĕрĕ патне кайăпăр. Меркури ирех тăрантас шырама кайрĕ-ха, «Айгир» ăйăра паян никама та тытма хушман.

— Тарантасĕ те кирлех-ши?

— Эй, ачам, хĕре епле çуран илсе каçан? Халăх шутлах пултăр ĕнтĕ. Пĕтĕм ял хатĕрленет-çке. Шатах сăра турĕç-ха.

Саня тухса кайма тапрансан, амăшĕ ăна сăмса тутри тыттарчĕ.

— Ну, кайса çӳре-ха, эппин, — терĕ вăл, ывăлне пух-ха ăсатса. — Атту саланма та пуçлĕç тата. Сухвийĕ хăй паçăрах кайрĕ-ха хĕрсемпе. Эсир нумай ан çӳрĕр. Премĕк илсе пар, кăруççел çаврăнăр. Хĕрсем юратаççĕ ун пеккисене.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн