Электронлă вулавăш

Фабрикăра çĕрлехи смена вĕçленсе килет. Çĕрĕ хатĕрлекенсем юлашки ещĕксене тултараççĕ, пĕрин хыççăн тепри, станокĕсене чарса, çĕрĕ ещĕкĕсене весовщик патне йăтаççĕ. Весовщик, вĕсене виçсе, рабочи миçе кило таса çип килсе панине шутласа пырать.

Маюк, вăтăр урлă каçнă хĕрарăм, ĕçе яланхи пекех çирĕм минут малтан çитрĕ. Ирхи смена ултă сехет те çирĕм минутра улшăнать, анчах сменщицăсем пурте цеха пĕр вуппилĕк-çирĕм минут малтан килеççĕ — станок умне тăриччен çителĕклĕ таран пуш çĕрĕ хатĕрлесе хумалла. Виçĕмкун, ав, Маюк иртерех çитеймерĕ те «сороковка» çип çĕррисĕрех тăрса юлчĕ. Пĕр станок çинчи пилĕк аппарат — пилĕк хултăрчă — кунĕпех пушă ларчĕ вара ун. Çĕррисене юнашар икĕ станокпа ĕçлекен Сахвине йăтса пĕтернĕ. Хăйĕн кайран пĕр тулли ещĕке яхăнах пуш çĕрĕ юлчĕ.

Капрон çип çĕррисене таçтан илсе килмеççĕ-ха, фабрикăрах капрон юлашкисенчен — угартан — шăратаççĕ. Йывăç çĕррине çеç Мускавран кӳреççĕ. Çĕррисем (çип номерне кура тĕрлĕрен-ха вĕсем) ытларах тĕртекен цехра тытăнса тăраççĕ. Смена пуçланиччен çавăнтан йăтса килсе хатĕрлемелле вĕсене.

Маюк çитнĕ çĕре унпа улшăнса ĕçлекен Клава вунă хултăрчаллă пĕр станокне чарнăччĕ ĕнтĕ. Тепĕр станокĕ çинче те икĕ хултăрчи çеç çаврăнатчĕ.

— Двадцаткăпа ещĕк тулмарĕ те, çавна тултарсах каяс терĕм-ха, — терĕ Клава, Маюка сывлăх сунса.

Клава та, Маюк пекех, — çемьеллĕ, ача-пăчаллă çын. Маюкран вăл виç-тăватă çул çамрăкрах, кĕлеткипе — çӳллĕрех те туллирех.

— Паян мĕнле-мĕнле çип чĕркемелле пулать ман? — ыйтрĕ Маюк юлашки ещĕкне тултарса çитернĕ Клавăран.

— Эпĕ виçĕ тĕрлипе ĕçлерĕм, — тавăрчĕ Клава. — Двадцатка тата тепĕр икĕ капрон çип. «Утмăл тăватта тăххăр» çитмест терĕ мастер. Санăн та çавсенех чĕркемелле пулать.

«Двадцатки» — çĕрмамăк çиппи-ха, номерĕсене кура вĕсене «десятка», «сороковка»… теççĕ. Капрон çипсене ун пек калама йывăр.

— Двадцатка çĕррисем сахал паян. Эпĕ те паçăр кивçене кайрăм. Норма тултарас тетĕн пулсан, халех çителĕклĕ таран йăтса кил, — каларĕ Клава, станокне шăлкаласа тасатнă май.

— Халех, — терĕ Маюк, вара, умне калаксăр саппун çакса, тĕртекен цеха утрĕ. Весовой тĕлĕнче вăл юнашар станокпа ĕçлекен Сахвинене хирĕç пулчĕ. Хăй лерен темскер весовщика ятласа тухать.

— Мĕн пулчĕ, ара, Сахвине? — сывлăх сунни вырăнне кăна сăмах хушрĕ ăна Маюк.

— Егоровна, çĕрçăтман, кашни ещĕкрен икçĕр-виççĕр грамм та пулин катса юлать. Вăрçрăм-ха пĕрре. Ĕнер ман вунпĕр ещĕкрен 44 кило тухрĕ, паян, ак, вуник ещĕкпе те 45 кило çурă çеç… Ман ăçтан норма тултарас ун пек.

Сахвине, сарлака питлĕ, мăнтăркка хĕрарăм, яланах кăмăлсăр çӳрет цехра. Е весовщика, е смена мастерне, е станок юсакан мастера вăрçать вăл. Хăйĕн çамрăк сменщицине тустарать кăна: станок таврашĕнчи çӳп-çапшăн кăна та мар, нормине ирттерсе тултарнăшăн та хытă лекет ăна.

— Егоровна улталакан марччĕ-ха та вăл, — терĕ Маюк, хăйĕн калаçса тăма вăхăт çуккипе васкаса.

— Çапла пулмасăр! — кун пек сăмах илтсен, тепĕр хут хĕрсе кайрĕ Сахвине. — Сирĕн пиркиех преми илмесĕр пурăн кунта!.. Эс ĕнер çĕрмамăк çиппи каллех 56 кило панă тет-и?

— Ара, çĕрмамăк çиппи кал-кал чупать те — вăл таран пулчĕ те пуль. Капронне ун чухлĕ параяс çук-ха.

— Çапла çав эсир!.. Хăвăр çинчен çеç шухăшлатăр, сире анчах укçа нумай кирлĕ. Акă, каллех норма хушса параççĕ. Тапалан вара сывлăш çавăрмасăр. Малолеткуна та халех пăсса янă!.. — çапла каласа тăкса, вăрт-варт çаврăнса утса кайрĕ Сахвине, курăнми пуличченех янкăшса пычĕ хăй.

Чăн та, çĕрмамăк çиппин нормине кăçал виçĕ хут ӳстерсе пачĕç. Хальхи пек марччĕ ун сменăри норми: малтан вăтăр сакăр килоччĕ, унтан 41 килона çитрĕ… Чăн та, Маюкпа Клаваран килчĕ ĕнтĕ ку. Вĕсем хăйсен нормине кунсерен çĕр çирĕмшер-çĕр вăтăршар процент ирттерсе тултарма тытăнсанах нормировщиксем килеççĕ те, пĕр смена тĕрĕслесе ларса, норма ӳстерсе параççĕ. Çапла виççĕмĕш хут норма хăпартнă хыççăн Маюкпа Клава та халь аран-аран çеç 46 — 48 кило çип параççĕ. Мăрантарах Сахвинен нихçан та ун чухлĕ пулаймасть. Норма тулмасть те — укçа сахал, преми çук. Çавăнпа чăркăшать вăл текех. Вăл асăннă «малолетки» вара — Маюк вĕрентнĕ шпульница, Анфиса ятлăскер. Халĕ «малолеткăран» тухрĕ-ха вăл — темиçе уйăх ĕнтĕ çитĕннисен шутĕнче ĕçлет. Ĕçне те хăнăхса çитрĕ. Ĕнер вара Маюкпа Анфиса капрон пĕтнипе çĕрмамăк çиппи чĕркерĕç. Çавăнпа Сахвине тӳрех пĕлнĕ вĕсем мĕн чухлĕ çип панине. Ытти чух Маюк капрон çип чĕркетчĕ те — кунта кашни çипĕн хăйĕн виçи те — Сахвине Маюксем норма тултарнипе тултарманнине яланах пĕлмест, ĕç укçи кунĕ çеç, çынсен аллинче ытларах укçа курса, каллех мăкăртатать. Çĕрмамăк çиппи çумне пырса перĕнтересшĕн мар вăл вăр-вартарах çаврăнакан алăллисене.

Маюк кĕçех виçĕ тĕрлĕ çип çĕррисем, тулли бабинăсем — кăшкарсем ĕнтĕ — илсе килсе хатĕрлерĕ.

— Эпĕ кайрăм, Маюк, — терĕ юлашки ещĕкне леçсе килнĕ Клава, умĕнчи саппунне салтса чиксе.

— Каях, — тавăрчĕ Маюк, смена йышăнса.

— Çакăнта пĕр хултăрчи чарăна-чарăна ларать. Тĕп вал çумне лайăх çыпçăнса тăмасть пулмалла, те болчĕ пушанса кайнă. Алешăна чĕн эсĕ…

Алеша — станоксене юсакан мастер помощникĕ.

— Юрĕ, юрĕ, — тесе юлчĕ Маюк.

Ултă сехет тĕлнех ирхи сменăна килнĕ рабочисем пĕрин хыççăн тепри станокĕсене кĕрлеттере пуçларĕç. Акă смена мастерĕ те курăнчĕ.

— Мĕнле-мĕнле çип лартрăн эсĕ? — пырса ыйтрĕ вăл Маюкран та.

— Клава чĕркенĕ номерсенех, — тавăрчĕ Маюк, çип номерĕсене каласа.

— Кунпа кам ĕçлет? — хăю кумми хатĕрлекен станоксем патĕнчен илтĕнчĕ мастер сасси тепĕр самантран. — Вера, эс кунта тăр, хĕреслĕ чĕркенĕ кăшкарсем çитмеççĕ.

— Мĕн ман кашни кун станок патĕнчен станок патне чупмалла!.. Пĕринпе те лайăх хăнăхса çитме çук…

Тавлашса кайнă çын сассисем пĕр хушă кĕрлекен станоксен шавĕпе тупăшаççĕ. Смена мастерĕн уçă сасси çамрăк хĕрĕн хăюсăр сассине çĕнтерет. Мастер кайсан та, ик-виç сасă, часах чарăнаймасăр, хăйсен еккипе те пĕртак çатăртаткалаççĕ-янкăшкалаççĕ те — станоксен килĕшӳллĕ кĕрлевĕнче йăнаççĕ.

Çип хатĕрлекен цех — фабрика çурчĕн иккĕмĕш хутĕнче. Хула урамĕ енне кумми хатĕрлекен темиçе станок вырнаçнă. Пĕрисем çипне кăшкар çине çуммăн-çуммăн хурса чĕркеççĕ, теприсем — хĕреслĕ. Кунта кашни станок умĕнче икшер çын тăрать. Пĕчĕкрех «швейка» станок умĕнче кăна — пĕр çын çеç. Цех варринерех çĕр-мамăк çип çĕрри чĕркекен УШЛ автоматсем лартнă. Килкарти енче сакăр станок капрон хултăрчисене çавăрать. Кусем пурте хăю ураççи валли çĕрĕ тăваççĕ.

Маюкăн «Шефер» станокĕ те — капрон çип çĕррисем валли. Кашни станок çинче вуншар аппарат-хултăрчă. Хултăрчи çинче — тимĕр йĕке, йĕки çинче — çĕрĕ. Пĕр хултăрчи çĕрмамăк çип çĕрри те чĕркеме пултарать.

Маюкăн икĕ станокĕ те кĕрле пуçларĕ ĕнтĕ. Хăнăхсан, ним кăткăсси те çук кусемпе ĕçлеме.

Станока хускатса ярсан, малтан тĕп вал кăна çаврăнать-ха, хултăрчисем шăпăртах лараççĕ. Бабинăран усăнакан çип вĕçне, шăлтăрма урлă ярса, çĕрĕ çине чĕркетĕн те хултăрчă аврине пусатăн, вара тин пĕрремĕш хултăрчă çаврăнма тытăнать. Çавăн пек вара черетпе иккĕмĕш, виççĕмĕш… вуннăмĕш хултăрча хускатса яратăп, унтан иккĕмĕш станок патне куçатăп. Ку станок çинчи хултăрчăсене пурне те хускатса янă тĕле пĕрремĕш станок çинчи малтан лартнă çĕрĕсем, тулса, умлăн-хыçлăн чарăна пуçлаççĕ. Вĕсене пуçтарса илсе, вĕсем вырăнне пуш çĕре лартса пыма çеç елкĕр.

Çапла кăна кунта ĕçĕ.

Кунĕпех утатăн икĕ станок умĕнче… Чăп та, лăш курма çук вара. Самай вăр-вар çаврăнкалама тивет. Анчах та ĕç тени яланах кал-кал пымасть. Ку капрон станокĕсене нумай пулмасть илсе килсе вырнаçтарчĕç-ха цеха. Хăйсем тата, те вĕсемпе ĕçлеме хăнăхса çитейменнипе, те вĕсене мастерсем тĕп-тĕрĕсех йĕркелесе ярайманнипе, тек-текех чăхăмлаççĕ. Хăш сменăра ик-виçĕ хутчен те станок ăстисене чĕнме тивет. Ку çеç те мар — бабинăсем çухала-çухала тăна илеççĕ тата. Тепĕр чух апата столовăйне аннă хушăрах станок çинчи тулли бабина — йăп! пулать. Темиçе кило таяканскерне, пысăкскерне — кам епле майпа илсе тухса каять-ши, тĕлĕнмелле. Пĕркун, пĕрре, чăн та, Сахвинене тулли бабинăпа тытнă, терĕç. Бабинине фабрика килкартинчен тухакан машина кузовĕ çине пăрахса илсе канмалла пулнă-мĕн, шоферпа та калаçса татăлнă-мĕн. Анчах тахăшĕ вахтера систернĕ… Хăйне пурпĕрех ним те тумарĕç, сӳтсе явса та намăслантармарĕç: мастерпа весовщик хăйсемех брак юлнине парса янă имĕш…

Çиппи, питĕ тĕреклĕ те селĕмскер, пулăçсене атма-ăсма, сĕреке-тетел çыхмашкăн питĕ илĕртет, тет, иккен.

Çапла шухăшлакаласа кая пуçланă Маюка станок çинчен вăркăнса кайнă пĕр çĕрри тăк! пырса çапрĕ çамкаран. Шăлтăрмаран çакланать пулмалла çиппи. Икĕ хултăрчи, ав, Клава систернĕ пекех, чарăнса ларчĕç. Чăн та, Алешăнах чĕнме тивет.

— Халех! — тесе кăшкăрчĕ Алеша, паçăртанпах «швейка» патĕнче аппаланаканскер, Маюк чĕнсен.

Алеша, станок юсакан мастер помощникĕ, вăтăралла çывхарса пыракан арçын, пилĕк çул каялла фабрикăрах комсомолла туй туса авланнăскер, çĕрĕ лартакан Маюк çине пĕр хушă йăл-йăл кулкаласа пăхса тăчĕ.

— Мĕнле çĕмĕртĕн-ха эсĕ ăна? — терĕ вăл, яланхи пекех, станок юсассине чи малтан шутрен пуçласа. — Çавăн пек машинăна эп хам ниепле те çĕмĕреес çук.

— Пĕри каймасть, ав, — тет Маюк. — Тепри çĕррине тапса ывăтса ярать. Пĕр çĕрри кăшт çеç куçран пырса лекмерĕ.

— Ăçта-ха, курам…

— Кай-ха, — тет Маюк, хĕрелсе ларнă çамкине куç харши тĕлĕнчен аллипе хупласа. — Хĕрсемпе выляни çитмерĕ-им сана, лере, ав, çухăртаттăнччĕ такама? Арăмна каламалла-ха пĕрре санăнне…

— Тем пултăр уншăн… Хĕрсене те савăнтарас пулать.

— И-и, намăссăр…

Алеша станок патĕнче аппаланма пикенет: пĕрре тапратса ярать, тепре чарса пăхать, пралуксем мĕнле çыхăннине тĕрĕслет, уççипе гайкăсене пăркалать. Маюк вăл мĕн тунине кăшт пăхкаласа тăчĕ те тепĕр станокĕ патне пăрăнчĕ. Тулнă çĕрĕсем вырăнне пушшисене лартнă май, упăшкине те тĕртсе илчĕ:

«Çапла çав вĕсем хĕрсем хушшинче — ача-пăча çинчен те манса каяççĕ», — тесе хучĕ хăй ăшĕнче.

Алеша «Шефер» станока майлаштарса çитерчĕ те:

— Акă, кĕрлеттер — терĕ Маюка. — Асту, урăх ан çĕмĕр. Текех ахаль юсаса памастăп…

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн