Электронлă вулавăш

çĕвĕкленме тытăннă вырăна, Нина, хама сан умăнта шутсăр, шутсăр айăплă туяттăм. Ара, хĕрача илемне сусăрлатаканни эпĕ-çке, эпĕ... Ун пирки эсĕ аçупа аннӳне те каламан иккен. Çул варринче йăваланса выртакан чул катăкĕ çине те ăнсăртран хăвах такăнса ӳкнĕ пулать. Урам анлăшĕпе хăв шухăшупа аптăраса шухăшлăн пынă-мĕн те эсĕ, хыçалтан килекен машин сассипе шарт сиксе, мелсĕр тăрăнса аннă... Вăл-ку суя суйнине пăртакран эсĕ мана хăвах каласа парсаччĕ.

— Манман-и?

— Манман...

— Кӳр-ха, Нинук, пăхам эп çав çĕвеке...

Виталий хĕре сасартăках хăй çумнелле тайăлтарчĕ те мухмăрпа-сухмăрпа кушăрханă тутипе унăн кăвар пек пĕçерекен тутине лап çыпçăнчĕ. Нина, шăкăл-шăкăл калаçу киленĕçне путнăскер, йĕкĕт капла хăтланнипе тăрук аптраса ӳксе, ун ытамĕнче пĕр саманта тăн-н хытрĕ. Унтан, хăйĕн ку таранччен пуçтарăнса пынă савăк кăмăлне хĕр ĕмĕрĕнче пĕрремĕш хут савнине уççăн та тараватлăн пĕлтерес хĕпĕртӳпе, Виталие аллисемпе çулăмлăн çупăрласа илчĕ. Тем саманта тăсăлнă пек туйăнчĕ Нинăна çак ытлăхлă пархатар. Эх, мĕн тери ырă та çепĕç иккен савнă çыннун ăшшипе ăшăнма, хăвăн телейпе ирĕлекен чĕрӳне тăнлама. Çапла, савни савăкĕпе савăнса, пĕр каç, икĕ каç, виçĕ каç, тăватă каç, ĕмĕр-ĕмĕр ларĕччĕ Нина Виталипе ытамлăн. Анчах та чипер япалах-ши вăл хĕр пуçăнах йĕкĕте мăйĕнчен çакнашкал ытаклани? Сăмах çинех, ак тата, хĕре каччă ытамĕнче пăчăран пăчă, тăвăртан тăвăр пула пуçларĕ. Сывлăш тухми тăваслах, Виталий Нинăна пăчăртанăçемĕн пăчăртать, тем ухтарнăн хĕре питĕнчен, мăйĕнчен, кăкăр анинчен татти-сыпписĕр чуптăвать...

Йĕкĕт, купăсне меллештеререх лартам тесе, сылтăм аллине йăпăртлăха хĕр пилĕкĕнчен вĕçертрĕ те, Нина, çак пăтăрмахпа усă курса, вăштах тухса сирпĕнчĕ Виталий пăркăчĕнчен.

— Ой, — терĕ те вăл, йĕкĕте, кӳренес-мĕнрен евитленĕн. — «Ракета» тем. Ахăр, вăхăчĕ çитрĕ-тĕр. Çавăн сасси...

Çапла каларĕ те хĕр тепĕр темиçе минутран çывăхри ĕне вити алăкĕнчен кĕрсе те çухалчĕ.

Нина Виталие перĕнсе тăрăс сиксе тăнипе, йĕкĕт хулпуç çийĕнчен аран çеç тытăнкалакан çакăллă, хут-купăс кӳпех персе анчĕ тусан çине. Каччă ăна икĕ аллипе те çĕклерĕ те, çавăркаласа, унтан та кунтан та вĕре-вĕре хăшкăлчĕ пĕр кана. Тасалнă пек пулсан, тусанне çителĕклĕ таран вĕрсе сирĕлтерсен, пĕрмине икĕ енчен те тӳммисенчен çаклатрĕ те каллех ăна хулпуçийĕ урлă уртса ячĕ. Тăнласа тăчĕ. Чăн та, ĕне вити енчен сас килнĕ пек туйăнать, шалтан уçăмлăнах илтĕнмен ĕне ĕнĕрленĕ сасă. Вара, ăшĕнчи ăшăнчăк шухăшне тата хытăраххăн тĕвĕлесе, вăл та Нина тин кăна кĕрсе çухалнă алăк еннелле ярăнса утăмларĕ...

Тĕрĕсех иккен — улталаман Нинăна хăлхи: «Ракета» выртнă çĕртен паçăртарах кăна тăнă пулмалла а, халь, каяăçсăр, такама тем евитлесе, тек сасă парать. Хĕр, ĕнен нуши-йăлăнăçне пĕлмелле тата, тен, лешĕн пăрулама та вăхăчĕ çитнĕ пуль тесе, ун патне пӳлнĕ çĕрех кĕрсе пăхрĕ. Çиллинчен те тытса пăхрĕ, çурăмĕнчен те, ăмăрĕнчен те ачашларĕ — ниçта нимĕнле улшăнăва та асăрхамарĕ ĕне сăвакан. Ăна тепĕр хут ачашласа-çупăрласа хăварчĕ те хĕр, янавара ырă каç сунса, витерен тухма тăчĕ. Алăк патне çитнĕскер, Нинăна тултан тин кăна кĕрсе тăма ĕлкĕрнĕ Виталий хăпăл-хапăлах хăй ытамне туртса илчĕ. Хăйшĕн ку самант кĕтменлĕх пулчĕ пулин те — хĕр хирăçлемерĕ. Вăл çурма çутăра каччă куçĕнчен пăхма хăяймарĕ, пуçне ун кăкăрĕ çине ленк пĕкрĕ. Эй, мĕн тери ырă та килпетлĕ иккен пăл хăçантанпа кĕтнĕ-ĕмĕтленнĕ телей пĕвене карласа анакан çурхи шыв евĕр кăкăра çĕмĕрттерсе кĕме тытăнсан! Касса çиес арбуз пек тутлă та парка иккен. Арша савăнăçĕнче чӳхенсе ларакан тулли пучахлă уй пек анлă та мал ĕмĕтлĕ.

Çапах та Нина хăй — те хĕр йăлине тытса пырасла — каччă чăрсăрлăхĕпе кăмăлсăрланнă евĕр, пуçне ун кăкăрĕ çине пĕкрĕ пулин те, ӳкĕнĕçленсе сăмах та хушрĕ?

— Ой, пăчăртасах лартрăн... Эпир, тем, вăрă вăрланă майлах...

— Нина, эпĕ повестка илтĕм. Ят тухрĕ. Виçмине вуникĕ сехете военкомата çитмелле. Ял ачисем татах та лур. Пĕрле вĕреннисенчен — Мишша, Вена. Вăт, çапла, Нина, çара кайма та черет çитрĕ, — хĕрĕн ырă шăршă кĕрекен çӳçне тутипе пăр самант чуптăва-чуптăва пăтраштарчĕ йĕкĕт. — Çăвна калама хăпартăм та сан патна. Как-никак, икĕ çул курмасăр пурăнмалла пулать-çке пĕр-пĕрне. Калама кăна канас. Сахал вăхăт мар...

Повестка тенĕрен, Нина пуçне ялтах çĕклерĕ:

— Виçмине тетне?

— Ма апла ыйтан? Суеçтерет тетĕн-им?

— Шан-ха сана, камите. Кăтарт хутна?

— Вăт ĕненмест. Ме, ара, курассувах килсен, — йĕкĕт шăлавар кĕсйинчен çурмалла хуçлатса чикнĕ хут таткине туртса кăларчĕ те ăна, хĕр курмалла, çутă енне тытса сасăпах вуласа пачĕ: çав-çав çыннăн — çав-çав сехете çав военкомата çитмелле тенине пĕлтерчĕ.

— Сиснĕ пекех, — хаш-ш сывласа ячĕ савнийĕнчен чылайлăха уйрăлма пӳрнĕрен чĕри пăчăртанса килнипе. — Эпĕ, Виталий, сан ятна тесе, алă тутри те тĕрлесе хутăм. Ме, акă, ил. Вăл сана ман çинчен, ирте каç пĕр саншăн çеç хыпса çунакан Нинуку çинчен, аса илтерсе тăтăр. Юрать-и?

Хĕр, каччăран именсе, каялла çаврăнса тăчĕ те кăкăрĕ умĕнчи ал тутрине вăшт кăларса Виталие тыттарчĕ?

— Эпĕ сана куç пек, хĕвел тухасса кĕтнĕ пек кĕтсе пурăнăп, çыру хыççăн çыру çырăп. Илтетĕн-и, чунăм? — терĕ, пиçсе çитнĕ анис панулми евĕр хĕрелсе кайса, — .... Эпĕ кĕçĕр чи телейлĕ этем пуль çĕр çинче, Виталий? Кĕçĕр манăн савăнас-юрлас, ташлас килет. Курччăр, пĕлччĕр эпĕ мĕпле телейлĕ те хĕпĕртӳллĕ иккенне. Атя, кĕрер те ферма пӳртне...

Хĕре сăмахне каласа пĕтерттермерĕ йĕкĕт, ăна юман кăшăлпа кăшăлланăн, пилĕкĕнчен аллисемпе яшт йăлмакласа тытрĕ те хăй çумне таччăн пăчăртарĕ. Унтан, йывăрах мар кĕлеткине палт сĕклесе илсе, çутă ӳкмен кĕтеселле талт-талт утса кайрĕ, тахçантанпах ларма-канма тунă кутник сакки патне çитсен (Мукуç мучи тутарнă, ахăр) — кивĕ кĕрĕк пăрахнă вырăн çине йывăррăн лашлатса тӳнчĕ, аншарли ĕçсе кушăрханă-катрашкаланнă тутипе Нинăн кăвар пек тĕлкĕшекен чăп-чăмăр тутине хупласа хучĕ.

Шанса, ырă сунса панă тăпкăл-тăпкăл ал тутри, вĕл-вĕл вĕçсе ӳксе, вĕри кĕлеткесем айне пулса, самантрах лӳчĕркенчĕ...

Тепĕр тем самантран, ир енне, Нина хăй савнийĕ хыççăн тухса вĕçтернипе ăна кĕте-кĕте хăшкăлнă Мукуç мучи сасси илтĕнсе кайрĕ картишĕнче. «Нинук, Нинук, ăçта муршăтăкне анса çĕтрĕн эс çак? Вăт, шельмă хĕрачи», — витесем танра тĕрĕслесе-пăхкаласа çаврăннă май чĕннĕ-хăтăрнă евĕр хăйпе хăй тек-текех муталанчĕ хуралçă. «Эй, çăпан шăтаçскер. Каччă тесе, çапла тухса чупаççĕ-и ăна çĕр хута. Каччи хăть йĕркелли пулсанччĕ. Этем мар вĕт вăл — сăмала. Пылчăк. Э-эх, чăпăркаччĕ те пĕрре çемсе вырăнтан иккĕшне те е ват вĕлтĕренпе. Тьфу, путьтине пелмен çамрăксем! Кĕр-кĕр те йăх-йăх! Çук вĕт — килĕштермеççĕ кăнтăр çутине. Чараксăрсем, тавай вĕсене çĕрлехи юрату. Тьфу!.. Нинук, Нинук, теп? Ăçта тарса пытантăн çак эс? Элле, леш çăханĕ ялах илĕртсе анса кайрĕ-ши ăна? Пулĕ, тем те кĕтме пулать унашкал çилхăвантан...» — Мукуç мучи Нинăпа Виталий «хĕве хупăннă» вите алăкĕ умĕнче, кĕрес-и — кĕрес мар-и тенĕн, вăрахлăха чарăнсах тăнласа тăчĕ, анчах та темшĕн шала кĕме кăмăл тумарĕ — пăртак ирхи савăк канлĕхе тимлекелерĕ те, каллех паçăрхилле хăйпе хăй ятлаçса-вăрçăнса, ферма тавралла таплаттарчĕ.

Çав вăхăтра, читлĕхе çакланнă саркайăк евĕр, Нина Виталий çумĕнче ни вилĕ, ни чĕрĕ ларчĕ. Ферма «хĕрт-сурчĕн» сасси аяккарах йăмсан-çĕтсен, çапса пăрахнă пекех çывăракан Виталий енне ӳпĕнчĕ те вăл, текех ĕнтĕ чатăр карсан та чарса хума май çук хĕр ĕмĕрĕ иртсе кайнишĕн эрленсе-хурланса, куççульлех макăрса ячĕ...

Утать ăш вĕçнĕ этем, ăшри тăвăлне нимле путлантарма хăват çитереймесĕр кăран та хăвăрттăн утать. Пуçне çыхнă тутăрĕ унăн ĕнси хыçнех хутламланса аннă та, халĕ, çил варкăшĕнче, серепене çакланнă кайăк чĕппи евĕр тек, ирĕкелле туртăнать. Сăнĕ Нинăн — çутă та шухăшлă, кăвак хуппи курнă çыннăнни евĕр чечен те тулăклă. Кĕлетки, утти — персе янă ухă йĕппилле — вĕри те тĕллевлĕ.

Эх, явсах явма пĕлмен япала! Çакăн пек хисепсĕре ĕмĕтленесеччĕ-и Нина?! Çук, пĕртте кунашкал хисепсĕре ĕмĕтленменччĕ хĕр. Юратнă çыннипе çемьеллĕ пулса, килйыш ăшши-сипетне шăкăл-шăкăл калаçса-упраса пурăнас тесеччĕ вăл, çуралан ачи-пăчине телейлĕн утьăкка сиктере-сиктере Виталипе хăйĕн: кăмăлне яри кăтартмалăх хĕпĕртес тесеччĕ. Ырра, пархатара шанатчĕ. Хĕр тĕпелĕнче уявччĕ, хĕрсе хĕвел пăхакан çуркуннеччĕ.

Ача…

 

Леш айккинчи вĕренен

Çулçи вăр-вăр тăвать-çке.

Пĕр каç вăййа тухмасан,

Ашăм вăр-вăр тăвать-çке.

 

Чăн тӳпере çич çăлтăр,

Çиччĕшĕ те çут çăлтăр.

Пирĕн вăйăра çитмĕл хĕр,

Çитмĕлĕш те сарă хĕр.

 

Çăлтăр хушка çӳрен ут

Вылять хĕвел тухнă чух,

Сар ачапа сарă хĕр

Вылять çырла пиçнĕ чух.

 

Шинлă урапа кусасси

Кĕркуннеччен анчах у,

Эпир вăййа тухасси

Питрав каçчен анчах у.

 

Ия çав: «Эпир вăййа тухасси питрав каçчен анчах у». Ытти хĕрсемшĕн епле-тĕр те, Нинăшăн вара, чăн та, вăййа тухасси кĕçĕрхи «питрав каçчен анчах у».

Вăййи те ĕлĕкхи чухнехи вăй мар ĕнтĕ халь. Нина пĕчĕкрех чухне питрав тенĕ кун халиччен выляса-кулнисене ăсатма кăнтăрла сулăнсанах пухăнатчĕç те Анат Сăрмăшпа Тури Сăрмăш пĕрлешсе кайнă пысăках мар хушша, хĕрсем вăйă каласа хĕрсе-чиперленсе çитсен, кĕперпе çырма урлă каçса, тăватă ял хĕруправĕ çуллен пуçтарăнакан курăклă лапама кӳршĕллĕ йышла кĕвĕ хыççăн кĕвĕ шăрантарма карталанса утатчĕç. Эх, пуç тăрне каç чатăрĕ ӳпленичченех ăшри çамрăклăх варкăшне хăпĕртеттерсе, вĕçеври халь-халь татăлса анас хуракăшла, ян та ян тăратчĕ лапамри питрав савăнăçĕ.

Мĕн ĕнтĕ ку чухне? Пĕчĕккĕн-пĕчĕккĕн вăйă кĕвви-илемле манăçа кăларса пынăçемĕн, савăнма — юрă юрлама тăватă ял лапамне пухăнма кăна мар, кăнтăр çутипе Анат Сăрмăшла Тури Сăрмăш пĕрлешнĕ хушша та тухма пăрахнă ял яш-кĕрĕмĕ питрав кунĕ. Каçпулттипе, хĕвел ансан, йăлине тытса пымалла тенĕ пек, пуçтарăнаççĕ текĕвĕ каламалли яланхи вырăна, карталанса уяв сипетне кăшт-кашт кӳркеленĕ хыçăл, кам ăçталла — саланса та пĕтеççĕ: е клуба, е урăх çĕре. Çапла, писмеллилех писрĕ çамрăк йыш асламăшĕсемпе амăшĕсем, аппăшĕсем сĕм аваллăхран упраса çитернĕ чипертен те чипер йĕркерен. Эппин, ăçта-ши çак сăлтавăн калама çук хыпăнчăк тупсăмĕ? Виç-тăват сăмахпа-и? Епле тĕп-тĕрĕс пахаласа, епле шанчăклă явап йăлмаклама пулĕ-ши халăх кунçулĕн уттипе мал ĕмĕчĕ пирки шухăша кайнă чух? Эпир тем тери тĕрĕс явап тупас тесессĕн те, чат тĕрĕс явапĕ, паллах, кунта халăх чунĕпе пиеленнĕ вăхăт ыранĕнче, илем сассинче. Çапах та, нумай-нумай терт витĕр паян куна çитнĕ вăйă-куллăмăр пирĕн пурпĕрех такам ăмсанмалла таса, яшлăх чăнлăхĕ пек çутă. Апла-тăк, епле юратмăн-ха унăн сăпайран та сăпай савăклăхне, çепĕçрен те çапĕç ăшхыптармăшĕпе елле ытлăхланмăн? Тĕпренчĕкĕн те хăйĕн ĕренки-самайĕ тенешкел, пĕтĕм пархатарпа саватпăр, мухтатпăр сана, чĕремĕрсене ыррăн-ыррăн çупăрлакан вăйă-тĕпренчĕкĕмĕр! Эс пур чухне савас çыннăмăрсем те такамран хитререх, тĕнчене килнĕ яш кунăмăрсем те тăри юрринчен телейлĕрех. Эх, ытарайми уяв!..

...Çĕрлехи урам — çĕр сасă. Анчах та ăша-чикке чиксĕр савăнăç кӳртерекенни кунта, Виталипе Нина вăйă саланнă хыççăн уçăлса çӳреме кĕнĕ колхоз садĕнче — çавра питлĕ янкăр уйăх çутипе шĕпĕл-шĕпĕл çулçă калаçăвĕ. Пĕр шутласан, нимĕн тĕлĕнмелли те çук пек çакнашкал тăнăçлăхран. Çӳл тӳлере, этемсене канлĕх пиллесе, тулли уйах шаппăн та шаппăн сарханать анаçалла. Çил сисĕмĕ, çулçă шĕлтĕр-шĕлтĕрĕ, çул сисĕмĕ пек, кас-кас ассăн та ассăн хуйхана-хуйхана илет, чĕлхесĕр ачалла, калассине калама шутсăр хыпăнса, тăн-н хыта-хыта тăрать. Çапах та тĕнче илемĕпе киленсе пурăнакансем сиссех çитерейменни, курăнакан курмăша курсах пĕтерейменни те пур çакăнта, тĕнчен куллен-кун, самантсерен пиртен тарса-тарса пыракан, вĕçсĕрлĕхе пат та пат тумлакан ĕшенми тĕрĕслĕх, пиртен чĕптĕм те ăс ыйтман вирлĕ юхăм, çаврăну пур.

— Виталий, телейлĕ эпĕ кĕçĕр, мĕнешкел телейлĕ, — хĕр хурăн, тирек, вĕрене аллейипе каччăран маларах иртет те çутă сайраланса ӳкекен лапсака улмуççи хӳттине пырса йăпшăнать. — Кил ман пата, Витя...

Виталий улмуççи айне кĕнĕ-кĕменех, Нина ăна хăй çумне сĕвентерет те, мăйĕнчен аллисемле çупăрласа, йĕкĕт кĕлетки çумне тĕршĕнет:

— Эсĕ нимĕн те асăрхамастăн-и, чунăм?.

Каччă, шухăшĕ ку хĕр çывăхĕнче мартан, урăх хĕр, Дина, таврашĕнче хĕвĕшме тытăннăран, ӳрĕк, сахал сăмахлă.

— Мĕн асăрхамалла, тет, вара ман? — Виталий, Нина ытамĕнчен çăлăнса, пĕр-икĕ утăм каялла чакать. — Пурте тахçан асăрханă япалах — каçхи тĕнче те, хăв та.

— Эсĕ лайăхрах пăх, лайăхрах?

— Кĕпӳ-и?

— Кĕпи те, ара. Ăна та уяв ятне пуçласа тăхăнтăм. Килĕшет-и? — пĕрре пĕр еннелле, тепре тепĕр еннелле хăвăрт-хăвăрт çаврăнса кăтартрĕ Нина.

— Мĕн терĕм-çке, чĕппи миçе тесе, паçăрах темиçе те чĕпĕтсе пăхрăм. Аван кăпе. Лайăх ларать сан çинче.

— Аван çеç-и? Эх, пуклак чĕлхе те çав. Савнă çыннуна савăнтарма та пĕлместĕн-çке эс. Чаплă, чаплă! Хама шутсăр килĕшекен кĕпе. Чухлатăн-и, мĕншĕн çĕлетрĕм эпĕ çак кĕпене, э?

— Йĕкĕт ним тавçăрмана персе тăчĕ:

— Тем, ытти каçсенчи пек мар эс, Нина?..

— Çавăнпа лайăхрах пăхтарасшăн та сана, — хĕр, йĕкĕтĕн сулахай аллине икĕ аллипе те сулăмласа, хăйĕн сылтăм пилĕкĕ çине çыпăçтарчĕ. — Тĕшмĕртетĕн-и пăртак?

Виталий сылтăм аллипе те хĕр пилĕкне хыпăшланă евĕр туса пăхрĕ:

— Хулăмланнă пек кăштах. Эс ахаль те тултармăш пекех кĕре те. Фермăра, сĕт-хăйма таврашĕнче унта...

— Эх, ухмантей! Пĕшкĕрт-ха, эппин, пуçна, калам, — хĕр каччă хăлхи çывăхне туртăнчĕ те пĕр вăхăт çав тĕлте тем хĕрӳн-хĕрӳн пăшăлтатрĕ.

— Мĕн тен? — капла хыпара илтсен, вĕри турчăкапа тĕкнĕн, хĕр кĕлеткинчен вашăлт пăрăнса тăчĕ йĕкĕт. — Эс, мĕн, чăнласах калатни?

— Ара, унашкал телейпе шӳтлеççĕ-и, Витя! Иккĕмĕш уйăхра ĕнтĕ. Уйăх каяллах каласшăнччĕ те сана, тем, чĕлхем çаврăнмарĕ. Халь илтрĕн ĕнтĕ, хĕпĕрте. Çавăн ятне, питрав кунĕ валли, хĕр ĕмĕрне ирттерсе яма, кĕпе те çĕлеттертĕм, ав, — иккĕшĕ пĕрле савăнмалли хыпара пĕлтернĕрен, тинех хаш сывласа ячĕ Нина савăккăн. — Эпĕ халь хам та мар пачах, ырă та мана, çав хушăрах хурлă та. Темле ăнкарсах çитереймен хăшкăлтăкра-ха эпĕ, Витя... Икĕ уйăхран вар çине алă хурсан та, хурса пăхмасан та, çие юлни палă-тĕлли çукрах та... Пĕлетĕп, йывăр çын эпĕ, Виталий. Çавăнла, хĕпĕртетĕр тесе, хуртартăм та аллуна пилĕк çине...

— Вăт сана ме, хĕпĕрте! Вăт, истори! Аçу-анлӳ пĕлсен, мĕн калĕ? — кунашкал хыпара илтнипе самантрах салтăнчĕ Виталий чĕлхи. — Пĕркунне, ирпе, гаража кайма тухсан, урамра тĕл пулчĕ те аçу, шăтарасла кăн-н! пăхрĕ ман çинелле. Кĕреплепеччĕ хăй. Хапха умне тирпей кӳме ун-кун тем тĕккелетчĕ. Пирус тиверттерме ыйтрĕ. Сисетĕп-ха — сăмаххи урăххиччĕ хăйĕн. Шарласса нимĕн те шарламарĕ ватти. Ну, куçĕсем вара... паян кун та çурăм çумĕнчех тирĕнсе тăраççĕ пек... Эс, мĕн, персе яман пулĕ те ăнсăртран?

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн