Каçма
— Эсир полигонран таврăннă çĕре те кунтах пулап-ха эп, çавăнпа калаçса юлам терĕм. Эсĕ хирĕç мар пулсан паллах.
Йăраланса выртиччен çынпа калаçса вăхăт ирттерни аванрах терĕм те тревога вăхăтĕнчи пекех васкаса тумлантăм. Ма çывăрмастăр тесе асăрхаттаракансем пуласран çăвăнмалли пӳлĕме кайса тăтăмăр.
— Çĕпĕрти ялта юратнă хĕр юлчĕ. Вăл хăй те юратать мана. Эпир мăшăрланас патнех çитнĕччĕ. Хут хураттарма пире çав пăтăрмах кăна чăрмантарчĕ. Халĕ тем шухăшласа пурăнать ĕнтĕ? Ăна та пĕлместĕп. Уйрăлнă чухне каларĕ, çыру ан çыр, адресна пĕлсен шыраса та тупĕç терĕ. Чăнах та, леш çынсене шанма çук. Чăвашĕ пушшех усал. Вăл Çĕпĕре те та-камран тарса пынă пулас та таврари çынсене хăратсах çитернĕ. Ун пеккинчен тата милици те хăрать. Тем чухлĕ сăлтав тупăнсан та тытса каймаççĕ. Халăх çĕре тăсăлса выртсах турра тав тунă пулĕччĕ те çав...
Аха-аха тесе пуç уха-уха итлетĕп çакна. Куç çĕклесе пăхма та шикленетĕп. Ун чунĕ вĕрени пичĕ çине пăсланса тухнах ĕнтĕ.
— Мана, ху пĕлетĕн, полкран кăлармаççĕ. Полигона кайнă чухне май тупса до востребовани çыру çыр-ха çак адреспа. Ман хушамата кăтартмасăр. Хăвăн ятупа. Анчах эпĕ хушнă тесе. Каялла таврăннă чухнс Лена çырăвне кĕрсе ил. Командирсем юратаççĕ сана. Çыхăну уйрăмĕсем вĕсем гражданкăра кашни утăмрах пур...
— Кăткăс ĕç хушрăн-ха эс.
— Пулăш ĕнтĕ. Урăх ним те шухăшласа кăлараймарăм.
— Кăлăхах хăраса пурăнатăн. Хальччен манса та кайнă сана...
— Çу-у-ук.... Леш чăвашĕ, чăвашсем пурте çавнашкалах-ши, питĕ вĕчĕ усрать. Темиçе çултан та тавăрать. Чăн-чăн пуçкасан...
Пулăшма сăмах патăм та, Кабанов пырса çупăрламасăр та тӳсеймерĕ. Вăл, иккен, ку кунсенче пушă пулман. Вакунсем тиеме иле-иле кайнă хуçалăх взводĕнчи ачасене. Вунпĕр вакуна вутти-шанкине, çăнăхне-кĕрпине, ашне-пăшне, сахăрне-песукне, салтак пурнăçĕнче мĕн кирлине йăлтах-йăлтах тиенĕ. Эпир пĕлмесĕрех юлнă çавна. Пирĕн пĕлме майĕ те пулман. Пире çаплах каскадсем сӳттере-сӳттере пуçтарттараççĕ, куç хупса ĕçлеме хăнăхтараççĕ. Салтакăн автомат пулмалла теççĕ те, робота тухасси инçех юлман пулас.
Тулли вакунсене паян-ыран Мускаври пĕр станцие турттарса каймалла, вара тиенетпĕр те — Купăста варнелле.
— Пĕрре те çынран катăк пулас килмест. Вакун тиенĕ чухне Мельника тем чухлĕ калаçтартăм та, командир приказне улăштараймастăп тесе кăна тăрать. Манăн та сирĕнпе пĕрле полигона каяс килет. Кăмака хутса тăракан пулма хăть...
— Ун валлиех ятарласа çын илесшĕн мар пулĕ-ха.
— Ятарласах илеççĕ çав. Тавар вакунĕсем хушшинче калле-малле куçкаласа çӳремелли çук. Поезд чарăнмасăр та пĕр вакунра мĕн пулса иртнине тепринче пĕлейместĕн.
— Ан калаç-ха, вăрçă вăхăчĕ мар-çке халь тавар вакунĕпе çын турттарма.
— Эс хăвна çын тесе шутлатна? Салтак эсĕ, са-а-алтак... Манса ан кай çавна.
— Пĕрех Совет Союзĕн гражданинĕ!
— Калам-и чăннине? Тапса сирпĕтмелли пăх мăклашки мар-и?
— Пĕтĕм тĕнче хисеплет салтака. Çĕршыв хуралçи вăл!
— Тĕнче хисеплет пулĕ-ха, пирĕн хисеплемеççĕ.
— Эс пурне те хуп-хура тĕслĕ куратăн. Лайăххине те, начаррине те.
— Хуп-хура мар, Климăм, хăйĕн тĕсĕпе куратăп. Вакун тиенĕ çĕре хальччен курман ачасем пычĕç. Пиллĕкĕн хăйсем. Вĕрсе хăпартнă пек тăп-тулли питлĕ. Çавсем те пирĕн полкрах шутланаççĕ, анчах вĕсене çул çинчех суйласа илнĕ те, пысăк пуçлăхсен дачисене туса пурăнаççĕ. Пиллĕкĕшĕ те строительсем, разрядлă ачасем. Ырлăха лекрĕмĕр теççĕ кăна. Пиллĕкĕш те медальсем çакма ĕлкĕрнĕ. Халĕ вĕсен полигонра пулса курăнмалла. Çавсем кăмака хутса тăма пыраççĕ те. Хăйсене валли чи таса вакунне суйласа илчĕç, пассажир вакунĕнчен те тасарах тирпейлерĕç. Апат-çимĕç склачĕ çав вакунра пулать. Пирĕн поварсем ун çумĕнчи ик вакунне йышăнчĕç. Эсир каяссисем пушах-ха хальлĕхе. Хăвăра тасаттараççĕ ĕнтĕ. Удобрени юлашкисене, кăмрăк туасане пире тасаттарасшăнччĕ те, эпир хăлынлантăмăр. Командирсем валли ике пассажир вакунĕ кăкараççĕ. Халь те салтак çынах тесе каласшăн-и? Çынсене концлагере илсе кайнă чухне кăна выльăх туттаракан вакунсене хупнă. Сана полигона çавăнпа илсе каяççĕ. Юрĕ, кайса кил-ха, унтан мĕн калăн, курăп, пĕлĕп...
Пуç пăркаласа илтĕм те шӳтлемест-и-ха ку тесе куç айĕн Кабанова пăхрăм.
— Мĕн? Мĕн? Ĕненместĕн-и? Ан ĕненех. Ман санран пытармалли ним те çук. Полигонра хăвах курăн-ха çав ачасене. Хăвăнпа танлаштарма ан ман. Картаран тин кăна çавăтса тухнă çамрăк вăкăрсем пек вĕсем. Тӳрех уйăрса илĕн.
— Федотовăн та дачи унтах-и?
— Вĕсен ним те пĕлме, пĕлсен те ним те калама юрамастъ. Унсăрăн сан патна бункера килсе яраççĕ. Ырлăх пĕтет. Халĕ вĕсене пĕр поселокри ресторанра тăрантараççĕ, номерлĕ мунчана илсе çӳреççĕ. Кашнин савнийĕ пур. Курорта кайсан хăвăн тӳлемелле ку ырлăхшăн, кунта патшалăх тӳлет. Илĕр-ха мана та, эп те строитель терĕм те, ха-ха-ха тесе кулса ячĕç, турă çырман терĕç...
Эпир пĕр кӳлĕм чĕнмесĕр тăтăмăр. Унтан Кабанов мана хулпуççинчен лăп-лăп çапса илчĕ те мăкăртатма пуçларĕ:
— Турă çырман, турă çырман... Мĕн те пулсан çырнах ĕнтĕ вăл. Мĕн çырнă-ши? Эс пĕлместĕн-ха ĕнтĕ, Клим. Эсир полигонра пулнă чухне пире Мельник аллине параççĕ. Полк командирĕ вырăнне çав юлать... Кайса йăпăлтатам-ха çавна...
Ман ума саркаланса тăчĕ, астуса юл ман сăна тенĕнех, малтан пĕр питне, унтан тепĕр питне кăтартрĕ, вăрт çаврăнчĕ те парад уттипе шаплаттарса тухса кайрĕ. Çакă пулчĕ юлашки калаçу, юлашки курнăçу...
Вăрăм çула тухас умĕн çывăрса канасси пулмарĕ. Çурçĕр çитесси сехет пек юлсан пире тăратрĕç те, малтанах хатĕрлесе хунă кутамккасене çĕклесе плаца тухса тăтăмăр. Федотов хăй пирĕн пата пычĕ, вăрăм сăмах каламарĕ, полк патриочĕсем пулма та полигонра мĕн пĕлнине пĕтĕмпех кăтартма чĕнсе тăмарĕ, пурне ăнăçу сунчĕ те ротăн-ротăн, батарейăн-батарейăн машинăсем çине ларса тухма команда пачĕ, сăмахне вĕçленĕ-вĕçлемен таçтан унăн «Волги» çитсе тăчĕ. Командир машинăна кĕрсе ларма тăрсан аллине хастаррăн çĕклерĕ те пурте илтмелле тепре кăшкăрчĕ:
— Пурне те ăнăçу сунатăп.
Бетон çул вĕçленсе асфальт пуçлансан, брезент витнĕ машинăсен колонни Мускав еннелле çаврăнсан, хальччен хускалми ларса пынăскерсем, эпир хăюлантăмăр. Ыйхаллисен ыйхи вĕçсе кайрĕ. Тахăшĕ юрă пуçлама та хăтланса пăхрĕ. Командир хушмасăр ним те тума хăнăхман салтаксем ку вырăнсăр тесе шутларĕç те чарса лартрĕç. Машинăри çынсемшĕн яваплисем хамăр юлташсемех, вĕсенчен ним ыйтса та ним пĕлме пулмĕ терĕмĕр те пулĕ пулми перкелешме пикентĕмĕр. Çулĕ тата часах вĕçленчĕ.
Пире вĕçĕ çул питĕрĕнсе тăракан чукун çул юппинче антарчĕç. Ку шăпах çăр эшшелонĕсене тиесе пушатмалли вырăн пулнине часах тавçăрса илтĕмĕр. Хăш еннелле пăхсан та хĕç-пăшаллă часовойсене асăрхама пулать. Пирĕнтен чылай аякра йĕплĕ йĕплĕ пралук карти те пур,унта свай çинчи поста куртăмăр. Çарпа çыхăннă кашни вырăна, кашни япалана шинеллĕ, бушлатлă çынсем сыхланине курма хăнăхнă та, пире ним те тĕлĕнтермерĕ. Аран-аран кăна тĕлкĕшекен хунарсен çутинче тĕнсе тăнă хыççăн часрах вакунсене ларас килчĕ. Çӳçенме тытăнтăмăр. Çил вăйланчĕ те çутă вылявĕнче вакунсен мелкисем хăрушшăн курăна пуçларĕç, вĕсем пĕр кĕскелеççĕ, пĕр капашсăр вăрăмланаççĕ, пĕр çывхарса килеççĕ, пĕр тарса каяççĕ. Çывăхра командирсем çуккипе пĕр-пĕрне тĕрткелешсе выляма пуçларăмăр. Пире ĕнтĕ çухалса каясран стройран тухма хушмаççĕ.
Шăлсене шаккама тытăнасси нумай та юлманччĕ, çавна такам сисрĕ тейĕн, строй умĕпе командирсем чупкалама пикенчĕç те. Пĕринчен тепри хыттăнрах командăлать, пĕринчен тепри хытăрах хĕвĕшет. Пире виççĕмĕш вакуна ларма каларĕç. Силленсе тăракан тимăр пускăч хăйăклатма тытăнчĕ те. Эпĕ те вакуна кĕтĕм. Маччаран икĕ лампочка çакса янă, икĕ енне икĕ тимĕр кăмака лартнă. Вĕсен çумĕнче темиçе вут пуленки те икĕ витре кăмрăк пур. Старшина аллине блокнот тытнă та пырне ыраттара-ыраттара кăшкăрать, çав отделени çавăнта, çав отделени çавăнта вырăн йышăнăр тет. Пире валли сулахай енчи çӳлти çӳлĕке уйăрнă иккен. Кутамккасене тӳрех унталла ывăтрăмăр, хамăр ăçта мĕн пуррипе çуккине пăхкалама тытăнтăмăр. Старшина кăмакасене хутма хушрĕ. Ку ĕç пурне те килĕшрĕ те, ачасем пĕр-пĕрне чăрмантара-чăрмантара кăмакасем хутма пуçларĕç. Вакуна тĕтĕм палкаса тухрĕ, чыхăнтаракан пулчĕ. Сивĕ вакунран таçта тухса кайма та васкамасть тата тĕтĕмĕ, кунтах явăнса çӳрет. Поезд хускалса каймасăр та ун шăрши çухалмарĕ, кăмакасем те хĕрсе çитмерĕç.
Пăру витинче эпир хамăра ирĕклĕн туйрăмăр. Кунта офицерсем çук. Вĕсем валли тепловозран икĕ пассажир вакунĕ кăкарса янă. Пĕринче штаĕб тепри çывăрса тăмалли вакун.
Çичĕ сехет таран пĕр чарăнми кайрăмăр. Выртса çывăрас текенсем пулмарĕç. Икĕ кăмака умне икĕ ушкăна пайлантăмăр та пулни-иртни çинчен калаçма, юрă ĕнĕрлеме пуçларăмăр. Казарма сывлăшĕнчен хăпса тухма май килни пурне те савăнтарчĕ. Çамрăк çынна яланах романтика кирлĕ пулнă, çак пăру витинче эпир шăпах ăна тупрăмăр та. Кăмакасем кĕрлени, вакун кустăрмисем калтлата-кăлтлата илни, çил улани, кăмрăк тусанĕн шăрши — пурте пăрле пулса пире минтевлеççĕ, чарусăра кăлараççĕ. Эпир пĕчĕк ачаран та пĕчĕк ачана туха-туха каятпăр, аташу виçине те пĕлместпĕр. Анчах пакунĕсем çине хăю çĕленисем çакăнтан хăраççĕ, кăшкăра-кăшкăра чараççĕ. Ман шугпа ĕнтĕ, аташчăрах темелле. Власть такама та пăсать теççĕ те, пакун çинчи çăлтăрпа хăю та çынна пăсмалли япаласемех пулĕ çав. Лăпланас килмесĕрех лăпланатпăр вара, хамăрăн вырăнăмăрсене майлашăнса выртатпăр...
Çичĕ сехет кайнă хыççăн пĕр вăрман катинче чарăнтăмăр. Уçса ятăмăр та пăру витин алăкне, вакуна çил-тăман явăнса кĕчĕ. Юрать вĕçтерсе тухса каймалăх салтакăн ытлашши япала çук. Часрах алăка тайрăмăр. Çын кĕрсе тухмалăх кăна хушăк хăвартăмăр. Малтан старшина юр купи çине сиксе анчĕ, пире пӳрнепе юнаса илчĕ: хускалнă ан ггулăр... Малалла, хыçалалла пăхса илчĕ, пассажир вакунĕнчен кам та пулин тухасса кĕтрĕ ĕнтĕ.
Старшина алă сулсан çил-тăман вакуна кĕресрен те хăрамарăмăр, алăка уçса ятăмăр та пĕрин хыççăн тепри сике-сике антăмăр. Айăн-çийĕн тăман çавăрттарать. Сехет çине пăхмасăр мĕн вăхăтне чухлама çук. Те ир, те каç, ăна та чухлас килмест. Çил çаврăнчĕ те, кайри вакунсем енчен апат шăрши кӳ! килсе çапрĕ. Унччен те пулмарĕ, эпир палламан салтаксем термоссем çĕклесе килни курăнчĕ. Кабанов калани аса килчĕ те, юри тĕсесе пăхрăм çаксене. Чăнах, чăнах, манпа танлаштарма çук вĕсене. Платна кăнаскерсем, кăпăшка ӳтлĕскерсем, тĕнчере эпир кăна тенĕн саркаланса та хăйсемпе киленсе утса пыраççĕ. Эпир пĕчченшер çĕклекен термоссене те икшерĕн тытнă. Пирĕн çине пăхмарĕç, тӳрех офицерсен вакунĕсем патне иртсе кайрĕç. Апла иккен, кусем пире тăрантаракансем пулмарĕç. Пирĕн хамăр валли хамăрăнах çĕклемелле. Старшина куç тĕлне пулнă темиçе салтак ятне каласа та хучĕ, кайри вакунсенчен апат термосĕсене çĕклесе килме хушрĕ.
Вăхăт-вăхăтăн вăрман мĕлкевĕ тăман чаршавĕпе курăнмиех витĕнет, çавăнпа хамăр ăçта чарăннине те йĕркеллĕн пĕлейместпĕр.
Пурнăçăмра çакăнти пек тутлă пăтă çинĕ-ши, çимен те-ши, калаймастăп. Чейĕ те пулин асамлă шыв пек туйăнса кайрĕ.
Кун пек вăрман катисем вырăна çитиччен темиçе те пулчĕç. Çул палли те çук вĕсен тĕлĕнче, ял таврашĕ те çук, Кăнтăрла çитсе чарăнсан та, ирхине пулсан та, кун çути çухаличчен тытрĕç пире çав вăрман хĕррисенче. Каç сĕмĕ çăралсан тин хускалса кайма ирĕк пачĕç. Вăрттăн ĕçе тĕттĕмре тăваççĕ тенине тӳрре кăларасшăн ĕнтĕ. Çын пĕлмелли ĕç тесе шутламаççĕ пирĕн ĕçе.
Кун шутне те çухатрăмăр. Малтанхи çăкленӳ часах сӳнчĕ, сĕнксех çитрĕмĕр.
Кунне икшер хут кăна апатлантарма тытăнчĕç. Юлашки кунĕнче ирхи апат та лекмерĕ. Поезд халь чарăнать-и, халъ чарăнать-и тесе шухăшласа пынă хушăра старшина пире каларĕ.
— Тепре чарăнмасăр та апат пулмасть, — терĕ.
Вакун алăкне уçа-уçа пăхкалама пикентĕмĕр, ăçта çитнине тата мĕн вăхăт пулнине чухлас тетпĕр. Алăк уçнă-уçман çил-тăман явăнса кĕмест халь, хĕвел пайăркисем кĕлтен-кĕлтен тăкăнаççĕ. Çавна кура алăка тăтăшрах та сарлакарах уçма тытăнтăмăр. Кунта нимле вăрман мĕлкевĕ те курăнмасть йĕри-тавралла куç виçейми ирĕклĕхпе аслăлăх. Çеçенхирпе пыратпăр иккен.
— Хырăм выçрĕ, — тесе калас-калас килнĕ çĕртех пĕри те сăмах пуçараймасть.
Чăнах та выçсах çитрĕмĕр. Пирус туртакансем çине-çинех паклаттараççĕ, эпир, туртманнисем, мĕн тумаллине те пĕлместпĕр. Старшина та сисет эпир канăçсăрланнине. Вăл та ним те пĕлмест-çке. Пирĕн пекех.
Акă ĕнтĕ поезд темиçе хутчен туртăна-туртăна илчĕ. Кал-кал пынăскер чăрмавсем тĕлне пулчĕ тейĕн. Тормозсем хăйăк-хăйăк тума тытăнсан хамăр вырăна çитнине чухласа илтĕмĕр те старшина хушасса кĕтмесĕрех çĕлĕксене тăхăнса ятăмăр, бушлат тӳмисене тӳмелерĕмĕр. Юлашки хут туртăнса илчĕ те поезд, кустăрмасем çаврăнма чарăничченех вакунран сике-сике анма тытăнтăмăр.
Тахăшĕ тата урра! кăшкăрса ячĕ. Анчах выçă халăх ун майлă пуласшăн пулмарĕ. Пурте кайри вакунсем еннелле çаврăнтăмăр.
Старшина штаба чупса кайрĕ. Нумай та тăмарĕ-ха вăл, анчах пирĕншĕн, чăтма çук кĕтекенсемшĕн, тем ĕмĕр иртнĕ пекех туйăнчĕ. Хушасса кĕтмесĕрех кайри вакунсем патне термоссем çĕклесе каймашкăн хатĕрех тăратпăр.
Тинех аристократ салтаксем курăнса кайрĕç. Хăйсен хăнăхнă уттипе офицерсен вакунĕсем еннелле сулăнчĕç. Вĕсем иртсе кайнă-кайман эпир те кайри вакунсем патне кĕпĕрленсе чупма пикентĕмĕр, анчах пире старшина кăшкăрса чарчĕ.
—Кам вăл, выçă салтак?! — кăшкăрашма пуçларăмăр эпир.
Старшина ним те чĕнеймерĕ. Çакна кура эпир татах хаярланса кайрăмăр. Халĕ пире полковник хăй те çĕнтереймĕ, гауптвахтăпа та хăратаймĕ. Эпир атакăна кĕрес умĕнхи салтаксем пек туйрăмăр хамăра. Сисетĕп: пĕри пуçарса парсанах пурте вакунсене ватма, аркатма тытăнаççĕ. Çавăнпа хамăр отделенири ачасене çанăран туртма, айккинерех пăрăнса тăма чĕнмешкĕн тытăнтăм. Итлерĕç вĕсем. Ракета дивизионĕнчисем пиртен йышлăрах та, вĕсем хăйсен кĕçĕн командирĕсене çухаран ярса илес патнех çитрĕç.
— Штыксене çĕре чиксе хурăр та, кайрăмăр апат шырама! — кăшкăрашрĕç вĕсем.
Эпир пăлханнине штабрисем те асăрханă. Штаб пуçлăхĕ сиккипех чупса çитрĕ пирĕн пата. Эпир лăпланма пуçланине асăрхарĕ те ракета дивизионне васкарĕ. Унти салтаксем штаб пуçлăхне çавăрса илчĕç те ункăна хупрĕç.
Пуш уйăхĕ çеçенхирте саркаланса кăна утса çӳрет. Уншăн ниçта та чăрмав çук, хĕвел пайăркисене юр сарăмĕ тăрăх вĕçтерет кăна, пин-пин юр кĕрпек-керпек юра ялкăштарать кăна. Куçа тартса пытарма çук, кĕрпек йăлтăрккисем пурпĕрех йĕплеççĕ. Пуш уйăхĕ пек ирĕклĕ пулас килсе кайрĕ. Паянхи кунччен салтак пурнăçĕ мĕн тери çын чунне-юнне пăвса тăнине туйманччĕ пек, анчах вĕçĕсĕр-хĕррисĕр хирте чунăм та аслăланса кайрĕ пулас та, хальччен ача вăййи вырăнне йышăннă хăш-пĕр ячĕшĕн тунине курайми пулса çитрĕм, салтаксене ӳкĕте кĕртме хĕрсе калаçакан штаб пуçлăхĕн сăмахĕсене те пĕр çĕре пуçтарса ура айне пăрахас килсе тăчĕ.
Офицерсем апатланса пĕтерчĕç ĕнтĕ, аристократ салтаксем таса мар савăт-сапана каялла çĕклесе кайрĕç. Пире çаплах политика калаçăвĕпе тутă тăвасшăн çунаççĕ. Тинех полк командирĕ те ăшă вакунран тухрĕ. Штаб пуçлăхĕ чалт сиксе тӳрленчĕ те хăйĕнчен аслисене юрама хăнăхнă сассипе кăшкăрса ячĕ: «Полк, смирно!» Эпир полк командирне мар, апат кĕтетпĕр. Çавăнпа штаб пуçлăхĕн команди пурин хăлхине те кĕмерĕ. Ирĕксĕртен тенĕ пек, строя тăрса тухрăмăр. Федотов никам çине те куç çĕклесе пăхмарĕ, строй веçне çитрĕ, каялла çаврăнчĕ, эпир илтмелле мар штаб пуçлăхне тем каларĕ те вакуна калле кĕрсе çухалчĕ. Унччен те пулмарĕ, ним тума аптăраса тăпăртатакан офицерсем куçран çухалчĕç. Полк командирĕ канашлăва пуçтарчĕ вĕсене. Кама мĕн сăмахпа хăртнине пĕлейместпĕр ĕнтĕ. Шăлĕсене çыртнăскерсем, нар пек хĕрлĕ питлĕскерсем пирĕн пата тухрĕç те вакунсене кĕрсе вырнаçма хушрĕç. Пĕрер банка аш консервипе çăкăр валеçсе пачĕç те, лăплантăмăр.
Шухăшсем
What if your website chuvash...
Did you know that your website ch...
Прочитал от и до...
Your website, chuvash...
What if your website chuvash...
Your website, chuvash...
Elegir el mejor financiamiento inmediato...
Are you making the most of the potential...
What if your website chuvash...
Чăн чăнах та, сатира туйăмĕ Л...