Электронлă вулавăш

 

Тăххăрмĕш сыпăк

Çĕнĕ çул умĕн Раманран çыру илтĕм. Симĕс фломастерпа мĕнпурĕ те пĕр йĕрке çырнă, Çĕн çул ячĕпе саламлатăп тенĕ. Ялти, районти хыпарсене ним те пĕлтермен. Ни савăнмарăм, ни тарăхмарăм, конверта хутлатса гимнастерка кĕсйине чикрĕм те ун çинчен манса кайма тăрăшрăм. Хĕлимун пиччепе Хветура аппаран та, Çĕпĕртен те хыпар пулмарĕ. Вĕсене те тӳссе ирттерме пулĕ-ха, Веркка мĕншĕн ним те шарламасть?

Хăй салтак пулса курман çын пĕлместех пулĕ çав, уншăн, салтакшăн, çыру илменни командирсен айăплавĕнчен те хăрушăрах. Пĕтĕмпех йăшса çитрĕм. Тем-тем шухăш та пыра-пыра кĕрет пуçа. Борзов пек, çыру çырса хăварас та тухса вĕçес мар-и пĕр виç-тăватă кунлăха? Борзов часовойра тăнă çĕртен тухса тарнă, карабинне юр ăшне чиксе хунă, штык çине хут татки тирнĕ. Мана виçĕ кунсăр ан шырăр, хамах таврăнатăп тенĕ. Ларса тухрĕ гауптвахтăра, ун вырăнне савнă хĕрĕпе тĕл пулса калаçайнă.

Виçшер тенкĕ те сакăрвуншар пус укçа пачĕç те — лавккана кайса вунă конверт тата виçĕ тетрадь туянтăм. Лартăм çыру çырма. Кунне виçшер-тăватшар çыратăп. Рафаил Иванч патне те ятăм. Çавă, тен, тивĕçе тивĕç вырăнне хума пĕлекенскер, хурав парĕ.

Полк командирĕн хуçалăх енĕпе ĕçлекен çумĕ Мельник подполковник кунсерен фермăна çӳрекен пулчĕ. Ку вăхăтра çĕршывра апат-çимĕç ыйтăвĕ йывăрланса çитнĕччĕ те, çар чаçĕсене те мĕн ыйтнине, мĕн кирлине парасшăнах марччĕ. Пирĕн аслă командирсем фермăна татах та сарма шутланă пулнă иккен. Мана асли, ялти пекрех каласан ферма заведующийĕ, туса хучĕç. Пулăшма тата виçĕ салтак пачĕç. Çывăхри совхозран икĕ машинăпа çурасем кӳрсе килчĕç. Хевтесĕрскерсем. Те юри суйласа панă. Те фермипех çавнашкаллисем тытаççĕ. Пĕлме çук. Шеллесех кайрăм çаксене. Çĕнĕрен тунă сарая хупрăмăр вара. Хамăрăннисемпе пĕрле тытсан кусене таптаса пĕтересрен хăрарăм. Епле тесен те ялта ӳснĕскерĕн, манăн ăслай-меслет пулнах çав.

Пĕр пуç та вилмерĕ. Сысна çурисене шăнтма юраманнине те пĕлетĕп. Çав совхозранах виçĕ машина пăчкă кĕрпи кӳрсе килтĕмĕр те, хĕл сиввине çурасем туймарĕç те.

Кăрлач вĕçĕнче сыснасене çапма тытăнтăмăр. Салтаксем хушшинче мĕнле кăна ăста çук-тăр. Тупăнчĕç выльăх тирпейлеме пĕлекенсем те. Хысна апачĕ пире пурне те йăлăхтарнă. Пуçларăмăр хайхи хамăр пĕлнĕ пек хăтланма. Эпĕ çаксене хуратул кĕрпипе, вир кĕрпипе, тулă кĕрпипе тултармăш туса патăм. Танлаштара-танлаштара, мухта-мухта çирĕç юлташăмсем. Пĕр тăрăхне Мельник подполковника патăм.

— Сивĕнсен çатма çинче ăшаласа илĕр, — терĕм çакна.

Çакскер тем хушă тутисене сиктеркелесе тăчĕ. Тултармăш сăмаха ăшĕнче каларĕ ĕнтĕ, анчах тӳрех хăнăхаймарĕ, сасăпа калама именчĕ, тепĕр кунхине кăна, те тĕрĕслеме тĕ вăхăт ирттерме фермăна пырсан, мана айккинерех чĕнсе илчĕ те каларĕ:

— Тултармăч терĕне-ха? Питĕ тутлă, питĕ тутлă. Выльăх пуснă чухне эс пире валли те пĕçер-ха çавна...

Çурăмран лăп-лăп тутарчĕ. Ăнлантăм ĕнтĕ. Хамăн командир кăмăлне те хăварсан вара...

Подполковникăн урăх ĕçĕ юлмарĕ те пулĕ. Ирхине ирех пĕрре пырса каять фермăна, унтан штабалла уттарать. Унта ĕнтĕ хушусем хăварать те каллех пирĕн патăмăра пырать. Кунсерен тенĕ пекех сысна пусакан пултăмăр. Ăнлантăмăр: командирсене валли пустараççĕ. Пирĕншĕн пĕрех мар-и? Столовăй юлашки çитми пулчĕ те, комбикорм кӳрсе пачĕç.

Командирсем те пирĕн пек çынсемех. Пĕринче вите умĕнчи сак çине лартăмăр та, подполковник мана мĕн ырă тăвам-ха тесе калаçу пуçарчĕ.

— Черетлĕ отпуска ярсан савăннă пулăттăм, — терĕм эпĕ.

— Ун пирки ан шутла та, — татса хучĕ подполковник. — Пирĕн командир вилсен пытарма, ашшĕ-амăшĕ йывăр чирлесен курма яркалать, ытти чухне... Темшĕн отпуск тесен сехри хăпать унăн...

— Объектсене кайса курасчĕ хăть пĕрре те пулсан, — терĕм татах. — Хам ПВОра службăра тăратăп, ракета таврашне куçпа та курман.

— Унта кайса килме пулать, — савăнсах каларĕ Мельник.

Çав эрнерех ирхи развод хыççăн хăйĕн «Волгине» лартрĕ те пире, кăнтăрлаччен курса çӳрерĕмĕр. Эх, ăмсантăм та ăмсантăм юлташăмсене. Ку чухнехи чăн-чăн çар çынни вĕсем. Индикаторсем умĕнче лараççĕ, сывлăшри самолетсене йĕрлеççĕ, персе антармалла выляççĕ, эпĕ илтмен, пĕлмен сăмахсемпе калаçаççĕ. Планшет çинче пĕтĕм тавралăх курăнать. Полигонра вара урăхларах. Кунта ракетăсем. Вĕсене те антăхса кайсах пăхрăм. Куçарăр-ха мана та çакăнта тесе темиçе те ыйтрăм подполковникран. Яхăнне те килĕшесшĕн пулмарĕ.

— Сан пек ĕçчен çын пулнине астумастăп-ха, — терĕ вăл. — Служба ăçта пулсан та служба... Эпĕ те ав вунă çул подполковникра çӳретĕп. Тепĕр çăлтăр хушма тахçанах вăхат çитнĕ. Эпĕ те радиоинженер. Хуçалăх ĕçĕсене тытса пыма хушнă та, ĕштеленетĕп ав... Санăн та кулянмалли ним те çук. Çар билечĕ çине унта сысна пăхнă тесе çырса хумастпăр, операторах тетпĕр...

— Юлташсен умĕнче аван мар.

— Тупрăн тата кулянмалли. Хапхаран тухсан никамран та никам та эсĕ кам пулнă тесе ыйтмастъ, сирĕн пурин те пĕр ят — салтак.

— Çапах та... Сумлă вырăнта пул та сысна пăх... Пĕрех мар ĕнтĕ...

— Пăхатăп та сан çине, иртсе пĕтми хурлăх пур пек туйăнать санра. Каласа пар, мĕн асаплантарать? Тен, пулăшма май килĕ.

— Çук ĕнтĕ. Кам пулăшайтăр?

— Çапах та, çапах та...

— Çур çул иртсе кайрĕ çара килнĕренпе, атте-аннерен те, тăван-пĕтенрен те, тус-юлташран та çыру илмен... Хам вара çырсах тăратăп...

Подполковник пуç пăркаласа илчĕ те шухăша путрĕ. Тем кӳлĕм çапла ларчĕ вăл. Командирсене ман икĕ ушкăна уйăрас килет. Пĕринче — службистсем. Вĕсене çын мар, салтак, чунсăр-туйăмсăр, хушнă-хушман чупса каякан чĕрчун кирлĕ. Вĕсем хăйсене те, çынсене те шеллемеççĕ, вĕсем этем чĕлхипе калаçма та пĕлмеççĕ. Тепĕр ушкăнра — вĕсене хирĕçле çынсем. Çавсенчен пĕри — манпа юнашар ларакан подполковник. Çар çынни пулма çуралманах вăл. Çакна хăй те пĕлет, туять. Асапланать те, пурнăçне мĕнле урăхлатмаллине пĕлмест.

— Ан пăшăрхан, — терĕ те темле çемçен тăрса утрĕ.

Каçкӳлĕм тепре çаврăнса çитрĕ. Пĕр ывăç конверт тыттарчĕ мана. Тӳрех ним те тавçăрса илеймерĕм, пĕр конвертне, тепĕрне, виççĕмĕшне вуласа пăхрăм. Пурте ман ятпа килнĕскерсем.

— Такамран пуçланса кайрĕ пирĕн полкра çав йăла. Кама та пулсан тавăрмалла чухне ун ячĕпе килекен çырусене пытара-пытара хураççĕ. Мартынюк пуçтарса пынă çаксене. Мĕн тума кураймасть вăл сана?

— Хăй вырăнне йышăннăшăн.

— Ай пулаççĕ те çынсем, — терĕ те подполковник хаш сывласа ячĕ.

Вăл мана чăрмантарас темерĕ, эпĕ пĕрремĕш конверта уçсанах çаврăнса утрĕ. Тав тума та тавçăраймарăм.

Çут тĕнчере мĕн пурри-çуккине çавăнтах манса кайрăм. Хветура аппапа Раман çырăвĕсене гимнастерка кĕсйине чиксе хутăм. Кайран вулăп терĕм. Пĕрремĕш конверта асăрханса çурас мар тесе уçрăм. Юратнă Клим тенине вуларăм та, хăлхара Веркка сасси янраса кайрĕ. Манпа юнашарах килсе ларчĕ вăл. Хăйне курмастăп пулсан та вăл пуррине çывăх туйса тăратăп. Иксĕмĕр хире-хирĕç тăнă чухне çак сăмахсене мĕн калаттарман-ха? Юрату сăмахĕн хăйне кăна тивĕçлĕ пайăрлăхĕ пулĕ çав, ăна ăçта тата хăçан килчĕ апла тата капла калама юрамасть пулĕ çав. Мĕншĕн тесен çав сăмаха пурин те илтме юрамасть, унăн хăйĕн пайăрĕ пур. Çак сăмахсем Веркка чĕринчен шăкăр-шăкăр юхса тухман, асаплантарнă, иментернĕ, шухăшлаттарнă. Çакна эпĕ те çыру çырма ларсан туйса илтĕм. Суйлатăн-суйлатăн сăмахсене, чи кирли аса та, чĕлхе çине те килесшĕн мар. Çав сăмахăн вулаканăн чĕрине тӳрех кĕрсе вырнаçмалла-çке. Çав кун пуçланă çырăва тепĕр кун кăна вĕçлейрĕм. Ăна ĕнтĕ вуннă та, вуниккĕ те вуланă, пурпĕрех тем çитмест пек, тем ытлашши пек туйăнса тăрать. Вите пуçĕнчи сак умне тепĕр хут кукленсе лартăм. Тата темиçе сăмах хушса çырасах килчĕ. Пĕр йăнăшсăр çырма тăрăшнă çырăва сак çине сарса хутăм. Алă хăй çырса хучĕ: «Сывă халлĕн таврăнма пӳрнĕ пулсан мăшăрланăпăр. Юрать-и?»

Ман ку çырăва дневальнăй сĕтелĕ çине хурас килмерĕ, почтальона хăйне алăран тыттарас килчĕ. Мартынюк куçĕ тĕлне пулĕ те... Епле тесен те кашни çын хăйĕн ĕмĕрĕнче пĕрре калакан сăмахсем-çке ку конвертра. Тепĕр кун выçă выльăхсене манса кайсах казарма умĕнче почтальон салтака кĕтсе тăтăм. Тем вăхăт, тем вăхăт тăнă пек туйăнчĕ. Пур-пĕрех кĕтсе илмесĕр каймастăп терĕм те шăнăрланса хытса лартăм. Ниçталла та хускалса утас килмест, никампа та калаçас килмест.

Аранах кĕтсе илтĕм почтальон салтака, çырăва аллинчен тыттартăм та, хул калаккисем кĕçĕтсе илчĕç: çунат шăтма пуçларĕ. Утса мар, чупса кăна çӳрес килчĕ. Сысна витине мĕнле çитсе ӳкнине те астумастăп. Выльăхсем вырăнтан хускалнă, тата кăшт вăхăтран вĕсем ушкăнпа нăрик-нăрик юррине пуçлама хатĕрех ĕнтĕ. Пĕри кăна çухăрса ярасса кĕтеççĕ. Ĕлкĕреймерĕç — пуçĕсене валашкана чиктертĕм.

Служба вăхăчĕ кĕскелчĕ мар-и? Çыруран çыруччен кăна пырать вăл. Çырăвĕсем вара пĕрре те кĕттермеççĕ. Ман çырăвăмсем ун патне мĕнлерех çитсе тăраççĕ пулĕ, ăна пĕлейместĕп ĕнтĕ, вăл янисем виçĕ-тăватă кунтах çитеççĕ. Кашни çырăвнех сăвă пек пăхмасăр калама вĕренетĕп те блокнот хуплашки ăшне хутлатса çыпăçтаратăп. Вăл маншăн юрату романĕ пекех туйăнать. Тунсăх пуссан, тусăнма тытăнсан çав кĕнекене кăларатăп та кĕлĕ кĕнеки пек вулама тытăнатăп. Кашни çырăвнех пăхмасăр калама вĕреннĕ пулин те, вуланă чухне вăл маншăн çĕнĕ пек, тин кăна илнĕ çыру пек туйăнать. Малашлăх çинчен шухăшлама хистет. Эх, тетĕп вара, çĕр çинче юрату та пулмасан çынна, ун чунне-кăмăлне, ун сăнне-сипетне мĕн тасатнă пулĕччĕ-ши? Нихçан та никамшăн та пĕр усал ĕç тăвассăм çук çакнашкал тулли чунпа та таса ĕмĕтпе пурăннă чух. Юратма пĕлмен, юратусăр пурăнакан çын кăна пурнăç сукмакĕнчен сулăнать тесе шухăшлас килет. Ку чăнах та çапла тесе такама та ĕнентерме пултарассăнах туйăнать. Тава-мĕне кĕрсе каяс пулсан çак шухăша çирĕплетме сăмах тупнах пулăттăм.

Пурнăçăн кукри-макрине пурне те пĕлсе пĕтерме çукрах çав. Кăмăл пăсмалли тупăнсах пырать. Кăлăх чипер пурăннă çĕртех мана Мельник хăй патне чĕнтерсе илчĕ те сысна фермине Кабанов сержанта пама хушрĕ. Юрĕ, ара, атте-анне хуçалăхĕ мар, маншăн кама парсан та пурпĕрех. Каллех çăкăр фургонĕ çине куçарчĕç. Ĕнер кăна Мельник мухтаса та ырласа тăратчĕ. Мĕн пулса тухнине каламарĕç. Командирсене кирлĕ тĕк вĕсем пĕлерех параççĕ пулĕ терĕм те «есть!» тесе Мельник пӳлĕмĕнчен тухрăм. Кабанов сержант сысна фермине йышăнма пĕччен пымарĕ. Малта Мельник хăй утса пырать, ун хыçĕнче партком секретарĕпе замполит, вĕсен хыçĕнче старшина. Мельник тӳрех витене кĕрсе кайрĕ, мана никам та асăрхасшăн пулмарĕ. Пăрăнса тăтăм айккинерех. Замполитпа партком секретарĕ пĕр харăс сăмсисене ярса тытрĕç. Мельникăн вĕсен умĕнче кăштах хăпартланас кăмăлĕ те пурччĕ, миçе пуç сысна самăртнине, талăкшарах миçе грамм ӳт хушнине калама тытăнчĕ, анчах хăйне никам та итлеменнине сисрĕ те каялла çаврăнса тухрĕ. Мана чĕнсе илчĕ. Яштах тӳрленсе тăтăм.

— Ăçта мĕн пуррине, мĕн-мĕн тумаллине ăнлантарса пар Кабанова, — хушрĕ вăл.

Карталанса килнĕ пекех карталанса утса кайрĕç ман командирсем.

Кабанов япшар чĕлхеллĕ, йăрăс пӳллĕ каччă. Калаçма-шӳтлеме ăстаскер. Сахал мар хĕр ăшне хыптарса çунтарнă вăл çара киличчен. Хĕрупраç тесен вăл хăй те ӳксех юлмасть.

— Мĕн айăпа кĕтĕн вара? — ыйтрăм çакăнтан.

Аллине лас сулчĕ те тутине чалăштарчĕ.

— Калаçмалли япала мар, — терĕ вăл.

Хăйне кӳреннĕ çын пек мар, çĕнтерӳçĕ пек тыткаларĕ. Нихçан пуç усма пĕлмен тейĕн. Тепĕр тесен, пули-пулмишĕн ăш вĕçтерекенĕн пурнăçĕ нихçан та ăнмасть, шăпах Кабанов пеккисемшĕн унăн ырлăхĕ хухмасть те. Ăна вăл хăй те начар мар пĕлет пулмалла.

— Мухтаса кăна тăратчĕç-çке сана. Çар вĕренĕвĕн отличникĕ, класлă специалист... Уставра пăхнă наградăсене илменни юлман та пулĕ .

— Юлнă. Отпускра пулман. Тепĕр уйăхран каймаллаччĕ вунă кунлăх отпуска. Приказ хатĕрехчĕ. Юрĕ ĕнтĕ, епле те пулсан чăтса ирттермелле...

— Мĕншĕн айăпларĕç терĕн-ха?

— Пĕлмĕше ан пер-ха. Пĕтĕм полк калаçать.

— Эпĕ илтмен, пĕлместĕп.

— Илтмен пулсан илтетĕн. Мартынюк камран сăмакун илсе тăнине пĕлетне хăть?

— Ăна хăйĕнчен ыйт.

— Кухня нарядĕнче пулмалла-ха вăл паян. Кайса чĕн-ха. Халь унта тĕрĕслекен çук. Килтĕр ман патăма.

Итлерĕм. Салтак салтак ыйтнине пурнăçламасăр тăма пултараймасть. Анчах Мартынюк Кабанов пыма каларĕ тесен тӳрех кăшкăрашма пуçларĕ.

— Кала эс ăна, Мартынюк самоволкăна çӳреме пăрахнă тесе кала! Тек ан çулăхтăр ман çума! Ман уншăн намăс курас килмест. Кайсан та унпа мар, пĕччен каятăп самоволкăна. Ăçта çӳремеллине унсăрăнах лайăх пĕлетĕп.

Татах, татах каларĕ Мартынюк, урăхран итлесе тăмарăм. Кабанов тĕлĕнмерĕ те, тарăхмарĕ те.

— Камран сăмакун илсе тăнине кăна пĕлес тенĕччĕ. Юрĕ, шырăпăр, тупăпăр... Эс хăратăн ĕнтĕ манпа çӳреме... Никама та ним те шарламастпăр. Çапла-и?

Эпĕ казармăна таврăнтăм. Пĕр кĕтесе тĕршĕнтĕм те юрату кĕнекине вулама пуçларăм. Кашнинчех çĕнĕлле вуланаççĕ Веркка çырăвĕсем. Те ĕнтĕ хăш-пĕр сăмахĕсем аса кĕрсе вырнаçаймаççĕ, те ĕнтĕ хамăн тимлĕхĕм çитеймест.

Мана Верккапа калаçса киленме памарĕç, Кабанов килсе кĕчĕ те пырса хырăмран чышрĕ. Вăл пĕччен аптăранă ĕнтĕ. Ку вăхăтра пурте службăра, кашни хăйĕн ĕçне тăвать. Юла юпса çӳрекенсем эпир иккĕн кăна.

— Мельник сана юратать, кала-ха эс ăна: мана урăх ĕç тупса патăр. Сысна пăхса курман хальччен, ман вĕсен шăршине те шăршлас килмест. Кирек мĕнле ĕç те юрать, чи таса марри, чи начарри пултăр.

— Çарта никам та ĕç суйламасть, мĕн хушнă çавна тăвать.

— Лăпăртатса ан тăр. Кала эс хăвăн Мельникна. Мартынюк пек, сысна апатне сăмакунпа улăштарма юри лартнă сана унта. Мартынюк, Мартынюк. Вăл хăй сысна. Çынна йывăр чухне пĕр-пĕрне пулăшаççĕ ăна. Пĕр сехетлĕхе те самоволкăна пымарĕ. Атя апла эсĕ. Ман пĕр кĕленче туянмалăх укçа пур. Сăмакун туянсан ытларах та пулать...

Кунран ахальлĕн хăпасси пулмастех тесе шухăшларăм та дневальнăй патне кайса лартăм. Ĕç çук чухне вăхăт та чарăнсах ларать, ним туса кĕскетме çук. Шăппăн кăна Ленин пӳлĕмне утса кĕтĕм, хаçат тĕркисене сиркелеме пуçларăм. Ыранах машина рулĕ умне ларсан пурнăç урăхланать-ха. Гаража кайсан та халь унта никам та пулас çук терĕм те лартăм та лартăм.

Талăк иртнĕ хыççăн хурал нарячĕ казармăна таврăнчĕ те, пурнăç хаваслăрах кайрĕ. Часах каçхи апат çитрĕ. Тин ĕнтĕ телевизор яма та чармаççĕ. Кĕпĕрленсе Ленин пӳлĕмне пуçтарăнтăмăр. Каçхи тĕрĕслӳ çитрĕ. Салтăнса çывăрма кăна кĕрсе выртнăччĕ — дневальнăй сĕтелĕ тăрринчи хĕрлĕ лампа чуна сехĕрлентерсе мĕлтлетме тытăнчĕ, тревога хавхи кĕрлесе кайрĕ. Тăрс-тăрс! сике-сике антăмăр краватьсем çинчен. Дневальнăй пирамидăна уçса хума ĕлкĕрнĕ. Кашни хăйĕн карабинне илетпĕр те урамалла вирхĕнетпĕр. Строй ăçта пулмаллине пĕлмесĕрех йĕркелене-йĕркелене тăтăмăр. Пире тĕп плаца илсе кайрĕç. Кунта ытти подразделенисем çитсе тăрайман-ха. Эпир пĕрремĕш пултăмăр. Взводăн-взводăн тăрса тухрăмăр та малалла мĕн пуласса кĕтетпĕр.

Суя тревога-и, чăн-чăнни-и, ним те пĕлместпĕр-ха. Аслă командирсене кĕтетпĕр. Полк командирĕ Федотов полковник уттине палласа илтĕмĕр те ку шӳг мар иккенне ăнлантăмăр. Мĕн приказ пуласса кăна пĕлместпĕр. Полк командирĕ строй умне пырса тăчĕ. Ним сăмах та каламарĕ. Полкри дежурнăя, сулахай аллине хĕрлĕ хăю çыхнă капитана, тем хушрĕ. Лешĕ шаплаттарса утса пирĕн çывăхарах пычĕ те чанкама сасăпа калаçма пуçларĕ.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн