Электронлă вулавăш

— Эсир... Эсир халь операцие каятăр вĕт?

— Çапла тейĕпĕр. Мĕн вара?

— Эпĕ те пырасшăн сирĕнпе...

— Эсĕ? —тата ытларах тĕлĕнчĕ командир. — Мĕн тума?

Ванюшка самантлăха тытăнса тăчĕ, командира хирĕç калама ниепле те тăруках сăмах тупаймарĕ.

— Епле мĕн тума?

— Çаплах. Мĕн тума пырасшăн эсĕ?

— Хăвăрах пĕлетĕр вĕт... — Ванюшка пăлханнипе тарласах кайрĕ. — Эпĕ фашистсене тавăрма тивĕç... Вĕсем манăн аннене, пĕтĕм тăвансене пĕтерчĕç, куккана амантрĕç... Тавăрмаллах ман çавăншăн!

— А-а.. — тăсса илчĕ командир. — Паллах, тавăрмалла вĕсене. Тĕрĕс шухăш. Анчах ку операцие илсе каймастăп сана...

— Мĕншĕн, командир юлташ?..

— А вăл ман ĕç, ачам.

— Çапах та... Мĕн, пултараймастăп тетĕр-и?

— Командир хăйĕнне хăй пĕлет. Унтан нихăçан та «мĕншĕн апла тăватăн?» тесе ыйтмаççĕ. Çавна пĕлетĕн-и?

Ванюшкăн чунĕ кӳтсе килчĕ, нимĕн тума аптранипе вăл макăрса ярас патнех çитрĕ. Анчах çав вăхăтра çĕрпӳрте хĕр комиссар кĕрсе тăчĕ те, Ванюшка шăпăрт пулчĕ.

— Пĕтĕмпех хатĕр, Николай Васильч, — терĕ хĕр комиссар, — Пурне те тĕрĕслесе тухрăм.

— Тепĕр пилĕк минутран хускалатпăр эппин, — аллинчи сехечĕ çине пăхса илчĕ командир. Унтан халь те «смирно» командăпа тăракан Ванюшка еннелле çаврăнса:

— Çапла, ачам, май килмест, кайса çывăрах, — терĕ.

— Мĕн пулнă вара? —тĕлĕнерех ыйтрĕ хĕр комиссар, тĕксĕм лампа çутинче тăракак Ванюшкăна халь тин палласа илсе.

— Çапăçасшăн пирĕн агитатор. Тăвансемшĕн тавăрас килет тет...

— Çапла çав, унăн тăванĕсене...

— Пĕлетĕп, Анчах та кăмăлсăр ан пул эсĕ, ывăлăм... — Командир сасси тăруках йăвашланса кайрĕ. — Часах тавăрăпăр акă эпир санăн тусусемшĕн... Чăн малтан кама тавăрмаллине те пĕлетпĕр. Генрих Шварц тунă вăл ĕçе, каратель. Вăл халь те хамăр хуларах-ха. Çак операцирен таврăнсанах тытса шаккатпăр эпир ăна. Ун чух вара сана та илсе кайăпăр. Тен, вăл çынçиене хамăр алла чĕррĕн лектерсен, персе пăрахма та хăвнах ирĕк парăп...

Çакна илтсен, Ванюшка кăштах лăпланнă пек пулчĕ. Унăн чĕринче урăх шанчăк çуралчĕ.

— Хăçан таврăнатăр? — тесе ыйтрĕ çеç вăл.

— Пĕр-икĕ кунтан таврăнма тивĕç.

— Вара хулана каятпăр-и?

— Вара санпа пĕрле карательсене тĕп тума каятпăр, — куçĕсене хĕссе илчĕ командир.

XII

Çак самантран пуçласа Ванюшка çав ĕмĕтпе кăна пурăнчĕ.

— Ак, станцинчи складсене сиктерме кайнисем таврăнаççĕ те, ылтăн вăчăраллине тытма каятпăр... Персе пăрахаканни хам пулатăп, — шухăшларĕ вăл,час та часах.

Ванюшка чăнах та ĕнтĕ Генрих Шварцăн тискер чĕрине пĕр пуля мар, автомат дискĕнчи пульăсене пĕтĕмпех, çитмĕлĕшĕпех, кĕртсе янă пулĕччĕ çав!

Анчах ĕмĕт туласси вăраха тăсăлса пычĕ. Операцие кайнисем икĕ кунтан мар, пилĕк кунтан та таврăнмарĕç. Унтан эрне те иртрĕ. Вĕсенчен нимĕнле хыпар та пулмарĕ. Лагерьте юлнисем пăшăрханма пуçларĕç: мĕн пулнă капла?..

Çиччĕмĕш каçхине Федор Иванович патне отрядра юлнă икĕ ватăрах партизан пырса ларчĕç. Вĕсем пынă чух Ванюшка çывăрма выртнăччĕ. Сăмах тӳрех операци мĕншĕн вăрăма тăсăлни çинчен пуçланчĕ.

— Мĕн пирки çак таранччен тытăнса тăчĕç-ха вĕсем?

— Нимĕçсем сасартăк хупăрласа илмен-ши?

— Пулма пултараймасть! Ним пĕлмесĕр, разведкăсăр пырса кĕрес çук ĕнтĕ пирĕннисем. Николай Васильч опытсăр командир мар. Çарта та батальон командирĕ пулнă...

Апла та капла калаçса пăхрĕç вĕсем, анчах хăйсене лăплантармалли ответ тупаймарĕç.

— Кĕтсе пăхар-ха, мĕн пулĕ. Ытах таврăнмасан, темиçе çынна вĕсен йĕрĕпе шырама ярас пулать...

Сăмах пĕр вăхăта татăлчĕ, пурте чĕлĕм туртса, ним чĕнмесĕр, йывăр шухăша кайса ларчĕç. Унтан партизансенчен пĕри сасартăк хăй ăссĕнех кулса илчĕ.

— Мĕн эсĕ? —тĕлĕнсе пăхрĕ ун çине тепри.

— Кулăшла, ара...

— Мĕн кулăшла?

— Хайхи карательсен пуçлăхĕ Генрих Шварц кашни ялтах пĕлтерӳсем çакса тухнă, тет...

— Мĕнле пĕлтерӳсем?

— Пирĕн çамрăксене хăй патне службăна кĕме чĕнет, тет. Полицейскисен отрячĕсене кĕме эппин... Темĕн тĕрлĕ ырлăх та сунаççĕ, тет: обмундировани, паёк, шалу, кашнине — лаша. Пĕр сăмахпа каласан, предательсен пурнăçĕ райри пек пулмалла, тет...

— Неушлĕ кам та пулин кайĕ вара вĕсем патне?

— Тупăнкаланă, тет, кăштах! Совет влаçĕ вăхăтĕнче хулиганла ĕçсем тунăшăн темиçешер хут тĕрмере ларнисем, вăрă пулнисем, кулак таврашĕсен юлашкисем...

— Пуç касакансем, чыса та, намăса та çухатнисем, Тăван çĕршыва та маннисем ĕнтĕ. Банда. Сутăнчăксен банди.

— Тĕрĕс, кам пултăр ĕнтĕ урăх? Генрих Шварц халь вĕсенчен уйрăм отряд тунă, тет. Ĕçсе ӳсĕрĕлсе, ашкăнса кăна çӳреççĕ, тет,

— Ах, ирсĕрсем!

— Кулăшла! Вăрăсемпе пьяницăсем çинче çар тытăнса тăма пултарать-и-мĕн? Шăршлă сывлăш анчах вĕт вăл! Пĕрре çил вĕрет те — сирĕлсе каять, нимĕн теюлмасть.

— Вăл тĕрĕс ĕнтĕ. Çапах та çав тери тарăхмалла вĕт. Çакса вĕлермелле ун пеккисене!

— Мĕн тăвăн... Çемьере чăлахсăр пулмасть. Этем ӳт-тирĕ çине те кĕсен-çăпан тухать тепĕр чух. Анчах та çын пурĕпĕр тасалать вĕсенчен, — терĕ малтан каласа кăтартма тытăннă партизан.

Тата кăшт калаçкаласа ларсан, вĕсем тухса кайрĕç, çĕрпӳртре каллех Федор Ивановичпа Ванюшка иккĕш çеç юлчĕç.

— Тем те илтĕн, тем те курăн ку пурнăçра... Иудăсем халь те пур иккен-ха вĕсем, — мăкăртатса илчĕ те Федор Иванович лампăна сӳнтерсе выртрĕ. Часах вăл хуллен хăрлаттарма тытăнни те илтĕнме пуçларĕ.

Анчах Ванюшка çывăрмарĕ. Унăн пуçĕнче каллех тĕрлĕрен тĕрлĕ шухăшсем çаврăнчĕç. Куçĕ умне каллех, чирлесе выртнă чухнехи пекех, Генрих Шварцăн хăрушă сăнарĕ тухса тăчĕ... Акă вăл Ванюшкăсен ялне сысна пек самăр тепĕр фашистпа пĕрле автомобильпе пырса кĕрет. Унтан йĕнерленĕ кăвак ăйăр çине утланать те чиркӳ умĕнчи тӳрем вырăна хăваласа тухнă ял халăхне йĕрĕнчĕклĕн пăхса çаврăнать. Хĕвел çутинче унăн кăкăрĕ çинче ылтăн вăчăра ялтăртатса илет... Кайран, халăха хирелле хăваласа тухсан, вăл, лашине чĕвен тăратса, пĕтĕм халăха персе пăрахма команда парать. Унăн кăкри çинче каллех ылтăн вăчăра ялтăртатать, унтан тăруках автоматсем хăрушла, пĕр чарăнмасăр шатăртатма тытăнаççĕ...

Темĕн те пĕр аса илсе, шухăшласа, енчен енне çаврăнкаласа выртнă хыççăн тул çутăласпа тин кăштах тĕлĕрсе кайрĕ вăл. Анчах вăранасса Федор Ивановичпа пĕрлех вăранчĕ. Вырăнĕ çинчен сиксе тăрса, сивĕ шыв ăсса килчĕ те хăвăрт кăна питне çурĕ, типтерлĕн тумланчĕ. Яланхи пекех, радист патне кайса Информбюро сводкине илсе килсе, ăна шултра саспаллисемпе уйрăм хутсем çине çырчĕ.

Ирхи апат çисе ларнă чух вăл сасартăк Федор Ивановичран:

— Хулана миçе километр пулать-ши кунтан? — тесе ыйтрĕ.

— Тĕрĕссинех пĕлместĕп, пĕр хĕрĕхсем пулать пулмалла, — терĕ ăна хирĕç фельдшер.

— Мăн çул çине тухсан, сулахаялла каймалла вĕт?

— Сулахаялла мар, тăванăм, сылтăмалла. Мĕн тума кирлĕ пулчĕ сана ку?

— Ахалех... — Ванюшка Федор Иванович çине пăхмасăр çиме тăрăшрĕ. Темшĕн унăн кăштах аллисем чĕтрерĕç. Тек вăл çисе тăраниччен те Федор Ивановича сăмах хушмарĕ...

Апат çинĕ хыççăн Федор Иванович, эмел курăкĕсем пухма тесе, вăрмана тухса кайрĕ. Çанталăк аван пулнăран пулас, вăл чылайччен çӳрерĕ, лагере кăнтăрла иртсен тин таврăнчĕ. Малтанах вăл курăксене хĕвелпе типĕтме сарса хучĕ, унтан çĕрпӳрте кĕчĕ те — сасартăк малти стена çумĕнче шур хут листи çакăнса тăнине асăрхарĕ.

— Мĕн хучĕ вара ку? — тесе пычĕ вăл ун патне. — Çыру мар-и? Кам çырса хăварма пултарнă капла?

«Чĕререн юратнă, хисеплĕ Федор Иванович... — вулама тытăнчĕ вăл хуллĕн мăкăртатса. — Мана сыватнăшăн та, мана çак хушăра хăвăрăн тăван ачăра пăхнă пек пăхса усранăшăн та тем пекех пысăк тав сире. Сывă пулсан — манмăп, сире те мĕнле те пулин ырă тума тăрăшăп... Анчах эпĕ кунта текех пурăнма пултараймастăп, чунăм тӳсеймест... Манăн çав тискер кайăка, Генрих Шварца, тавăрмаллах. Пуçа пĕр пысăк шухăш пырса кĕчĕ, эпĕ ăна пурнăçа кĕртмесĕр лăпланассăм çук. Ĕмĕтĕм тулсан, каллех сире килсе курăп-и, тен...

Хăвăра чăрмав кӳрсе пурăннăшăн каçарăр, сивĕ сăмахпа ан асăнăр, эпĕ ăна тивĕçлĕ мар. Эпĕ хамăн чĕрем хушнипе тухса каятăп.

1943 ç, 28/УП. Сире хисеплекен И. Долбин».

— Ак тата япала! —вырăн çине лаштах кайса ларчĕ Федор Иванович. — Тухса тапнă ман шĕвĕр... Командир умĕнче мĕнле ответ тытас пулатъ-ха ĕнтĕ? Тата куккăшĕ отряда каялла таврăнсан — мĕн каламалла?

Вăл чылайччен Ванюшкăн çырăвне аллинче çавăркаласа ларчĕ. Унтан сасартăк ирхи апат вăхăтĕнчи калаçăва аса илчĕ те хăйне хăй çамкинчен çапса илчĕ:

— Эх, ватă ухмах! Çулне хамах кăтартса ятăм вĕт-ха ăна!

XIII

...Малтанхи кунĕнче Ванюшка лагерьтен пĕр вунпилĕк километр çеç кайрĕ, мĕншĕн тесен каç пулса ларчĕ. Хĕвел ансан, вăл çултан аяккарах пăрăнчĕ те вăрăм курăк ăшне кĕрсе выртса çывăрчĕ. Ирхине ирех, хĕвелпе пĕрлех, сиксе тăрса малалла, район хули еннелле, уттарчĕ. .

Çĕрле çумăр шăпăртатса илнипе çанталăк кăштах сулхăнланчĕ, çавăнпа та утма уçă, çăмăл пулчĕ. Ансăртран нимĕç таврашĕсене тĕл пулас мар тесе, Ванюшка шоссе çинчен пăрăнса ахаль çулсем тăрăх пычĕ. Май килнĕ вырăнсенче ялсене те кĕмерĕ, тӳрĕрен тӳрĕ кайрĕ. Яла кĕмеллех пулсан — ыйткаласа çӳрекен ача пек пулма тăрăшрĕ, çав хушăрах хĕрарăмсенчен е хăй пекрех ачасенчен çул ыйтса пĕлчĕ. ăна апат та çитерсе ячĕç. Хăй ăçта кайни çинчен ыйтсан, вăл ялан пĕрешкел ответ пачĕ:

— Хулара ман кукка пурăнатъ, сапожник. Çав чĕнсе янă, ĕçе вĕрентетĕп тенĕ.

Ку пĕртте тĕрĕс пулман. Чăн та, Ванюшкăсен ялĕнчен кайнă пĕр çын вăрçăччен хулара атă çĕлесе пурăннă, Ванюшка ăна шыраса тупма ĕмĕтленнĕ, анчах сапожнник ĕçне вĕренесси унăн асра та пулман. Пуçĕнче унăн урăх план пулнă. Ун çинчен халĕ çĕр çинче Ванюшкăсăр хăйĕнсĕр пуçне никам та, пĕр чĕрчун та пĕлмен...

Федор Иванович çĕрпӳртĕнче ватăрах партизансем юлашки каçхине Генрих Шварц тĕрлĕ сутăнчăксенчен полицейскисен отрячĕ пухни çинчен калаçнине итлесе выртнă хыççăн çапла шут тунă вăл:

«Эпĕ те епле те пулсан çав отряда кайса кĕретĕп те вара Щварц çыăхĕнчех пулатăп... Мана та, ыттисем пекеж, пăшал параççĕ... Майлă самант килсе тухсан, çав ирсĕре вĕлеретĕп те ăçталла май килнĕ — çавăнталла тухса таратăп...»

Питĕ хăрамалла план пулнă ку, анчах хăйĕн тăванĕсене вĕлерсе пĕтернĕ тăшмана тавăрас кăмăл ытла та вăйлă пулнă çав унăн, çавăнпа та, хăрушă пулин те, Ванюшка тытăнса тăман. Хăйне тытса чарасран шикленсе, кун çинчен вăл никама та калас темен, хăй тĕллĕнех тухса кайнă.

Хулана вăл кăнтăрла иртсен пĕр тăватă сехетре çитрĕ. Ку таранччен вăл пĕр нимĕçе те тĕл пулманччĕ (Ванюшка уншăн питĕ савăнчĕ), анчах, хула çуммипе юхакан шыв хĕррине анса кĕпер патне çитсенех, ун умне икĕ фашист салтакĕ тухса тăчĕç. Ванюшкăн чĕри сӳ-сӳ-ӳ... туса кайрĕ, чĕлхи çăвар маччи çумне çыпçăнса ларчĕ. Анчах та хăй хăранине палăртмарĕ вăл, ним пулман пекех, кĕпер çинелле кĕрсе кайрĕ. Лешсем ăна чарса тăратмарĕç, хура хурçă калпакĕсем айĕпе пăхса, пĕр чĕнмесĕр ирттерсе ячĕç.

«Кусем кĕпере хураллаççĕ пулас», — шутларĕ Ванюшка хăй ăшĕнче, тăшмансен куçĕнчен часрах çухалас шутпа уттине хăвăртлатса.

Пĕлмен çав Ванюшка нимĕн те... Вăл кун хула коменданчĕ хулана пыракансене пурне те кĕртмелле, анчах хуларан никама та кăларса ямалла мар тесе приказ панă пулнă.

Кĕпер урлă каçсан çул, çӳллĕ сăрт çуммипе пăрăнса, ту çинчи пысăк сад патне илсе тухрĕ. Ванюшка çавăнтах астуса илчĕ: вăрçăччен, пĕр-икĕ çул малтан, вăл ашшĕпе пĕрле хула пасарне килнĕччĕ те çак сад çине пăхса тĕлĕннĕччĕ. Çав тери илемлĕччĕ вăл! Сенкер ракатка хыçĕнчи улмуççисен турачĕсем, улмисен йывăрăшне чăтаймасăр, çĕрелле усăна-усăна аннăччĕ. Ытармалла марччĕ... Халь ракаткине те йăвантарса пĕтернĕ, улмуççийĕсĕм те хăшĕ хăрса ларнă, хăшне каса-каса пăрахнă, хăшĕсем темшĕн çунса кайнă...

Çак амантса, вараласа пĕтернĕ сад хĕррипе пĕр икçĕр метр пек тăвалла хăпарсан, Ванюшка сылтăм енче темĕн пысăкăш хура хĕрес тăнине асăрхарĕ.

— Чим-ха... — терĕ вăл хăйне хăй, тăпах чарăнса тăрса. — Ара, кунта Ленин памятникĕ тăратчĕ-çке...

Вăл тинкеререх пăхрĕ. Чăнах иккен. Хĕресе памятникĕн никĕсĕ çине хăпартса лартнă.

— Епле тискер ĕç тунă, явăлсем! — пăшăлтатса илчĕ те Ванюшка малалла утрĕ. Анчах нумай та каяймарĕ — сулахай енче, садри улмуççисем хушшинче, умлăн-хыçлăнах виçĕ хут пăшал сасси кĕрслетрĕ. Ку çав тери кĕтмен çĕртен пулнипе Ванюшка картах сиксе илчĕ. Унччен те пулмарĕ, вăл темĕнле хĕрарăм çав тери хыттăн «а-а-ай!» тесе кăшкăрнине илтрĕ. Тепĕр самантранах садран çӳçне-пуçне сапалантарса янă пĕр 16-17 çулхи хĕрача аллисене çĕклесе чупса тухрĕ те пилĕк-ултă метр кайсанах ӳпне тăсăлса ӳкрĕ...

Ăна-кăна тавçăрса илме ĕлкĕреймен Ванюшка ун патнелле ыткăнчĕ. Анчах та вăл çав хĕрача патне çитиччен садран икĕ нимĕç сиксе тухрĕç. Малта чупаканĕн аллинче парабеллум пулнă, кайрин — автомат. Вĕсене курсан, кунта çав тери ырă мар ĕç пулнине тавçăрса илсе, Ванюшка аяккалла тапса сикрĕ, анчах лешсем ăна асăрхаса илме ĕлкĕрчĕç те пĕр харăсах кăшкăрса ячĕç...

— Хальт! Хальт!

— Стой, звиня! Назад! Стреляйт!..

Ванюшкăн ним тумалли те юлмарĕ... Пульăран ăçтан тарса ӳкетĕн? Вăл чарăнса тăчĕ те — каялла пăхрĕ. Çав самантрах ун патне автоматлă нимĕçĕ, сиксе пырса, ăна пуçĕнчен çапса ӳкерчĕ.

— Зобак!..

— Мĕншĕн çапан? Эп нимĕн те туман! — кăшкăрса ячĕ Ванюшка, фашист çине калама çук хаяррăн пăхса.

— Вставайт! — пăшалĕпе юнаса илчĕ лешĕ. Унтан çавăнтах Ванюшкăна хулĕнчен туртса тăратрĕ те сад еннелле сĕтĕрсе кайрĕ.

Минутран вĕсем паçăр садран чупса тухса ӳкнĕ хĕр-ача патне çитрĕç. Вăл ним пĕлми, çăварĕнчен юн юхтарса, хăрăлтатса выртать-мĕн. Пульăсем унăн ӳпки витĕрех тухса кайнă курăнать. Парабеллум тытнă фашист ун çине йĕрĕнчĕклĕн пăхса тăрать.

Ванюшкăна сĕтĕрсе пыни васкасах унран темскер ыйтрĕ.

— Капут, — терĕ лешĕ.

Чăнах та, хĕрача тата темиçе самант тапкаланса илчĕ те хускалми пулчĕ.

— Капут, — терĕ нимĕç каллех. — ::Зер гут!:Питĕ лайăх.::

Унтан вĕсем пĕр-пĕринпе тем çинчен (хĕрача виллипе мĕн тăвасси çинчен пулас) калаçса илчĕç те — пĕри аллипе сулчĕ, тепри сурчĕ. Вырттăрах терĕ пулмалла.

— Идьйом, — терĕ вара пĕри, Ванюшкăна хулпуççинчен хыттăн тĕртсе илсе. — Ходить вперьед!

— Ăçта илсе каятăр? Ман тăвансем патне каймалла... — ăнлантарма тăчĕ Ванюшка. Паллах, усси пулмарĕ...

— Не говорить! — кăшкăрса пăрахрĕ те ăна фашист аллине хăйĕн автомачĕ çине хучĕ.

Ванюшка вара тăруках темĕнле хутланса ларчĕ те вĕсем умĕн утрĕ.

«Мĕн тума шутлаççĕ ĕнтĕ кусем мана? Ăçта илсе каяççĕ? Хупма-ши? Е халех вĕлерме? — тутисене юн тухмаллах çыртса лартса, хăвăрт-хăвăрт шухăшласа пычĕ Ванюшка. — Ах, ăнăçсăр пулчĕ-çке! Килнĕ-килменех лекрĕм! Комендант патне илсе кайса допрос тусан юрĕччĕ хăть. Унта эпĕ: «Ятарласах полицая кĕме килтĕм», — тесе каланă пулăттăм. Темтепĕр суйăттăм: ман атте кулак пулнă, вăл та, анне те тĕрмере вилнĕ... Çавăн пеккисене пухаççĕ вĕт-ха вĕсем полицай пулма...»

Анчах ăна комендатурăна та илсе каймарĕç, допрос таврашĕ те тумарĕç, тӳрех хулан тепĕр енчи хире илсе тухрĕç те йĕри-тавра икĕ рет йĕплĕ пралук карнă МТС картишне тĕртсе кĕртсе ячĕç.

Кунта Ванюшка йышши çамрăк ачасем, ӳссе çитнĕ хĕрсемпе вăйпитти хĕрарăмсем сахалран та пĕр пилĕк çĕр çын пулнă. Карта тулашĕнче, унта та кунта, мăйĕсенчен автомат çакнă нимĕç салтакĕсем кашкăр тĕслĕ йытăсемпе калле-малле çӳренĕ.

— Мĕне пĕлтерет ку? Пурне те персе пăрахма пухнă-ши кусене? — пăшăлтатса илчĕ Ванюшка, тĕлĕннипе юпа пек хытса тăрса...

XIV

Темиçе минут хушши йĕри-тавралла пăхса, тăнă хыççăн Ванюшка хăйĕнчен инçетрех те мар мăкланнă каска çинче çĕтĕк-çатăк тумланнă, ырханкка, нумайранпа касман сарă çӳçлĕ пĕр арçын ачапа пысăк уссиллĕ, кăвакарма пуçланă шăрт пек сухаллă çын ларнине асăрхарĕ те вĕсем патнелле пычĕ.

— Сирĕнпе ларма юрать-и? — ыйтрĕ вăл хуллен, тăруках нимĕн калама аптранă енне.

— Ларах, ара, вырăн пур вĕт, — терĕ арçын ача, Ванюшка çине путса ларнă кăвак куçĕсемпе пăхса илсе.

Ванюшка каска çине ерипен ларчĕ те каллех йĕри-тавралла пăхса çаврăнчĕ. Унта та кунта — тĕрлĕрен тĕрлĕ çынсем. Вĕсем ушкăнăн-ушкăнăн лараççĕ, хăшĕсем выртаççĕ, хăшĕсем тата, пуçĕсене усса, пĕчченшерĕн уткаласа çӳреççĕ. Пурте чĕмсĕр, çав тери ывăнса çитнĕ тĕслĕ, салху, кичем... Калăн, пурте халь çеç хăйсен чи юратнă, чи хаклă çыннисене масар çине пытарса таврăннă е — унтан та ытларах — хăйсене кĕçех вĕлересси çинчен пĕлнĕ...

Ванюшкăпа юнашар ларакан арçын ачапа уссиллĕ çын та çавăн пекех. Йывăр шухăша кайса, таçталла пĕр тĕлсĕр пăхса лараççĕ. Сăнĕсем иккĕшин те шурса-кăвакарса кайнă, аллисем хуп-хура, нумайранпа çуман пулмалла вĕсене. Уссилли — кивĕ сăран пиншакпа, урине чăлхасăр-мĕнсĕрех çĕтĕк салтак пушмакĕ тăхăннă, ачи çинче — мăн çын пиншакĕ, урисем — çара, пылчăкланса, сăранлансах ларнă.

Ванюшка вĕсем çине пăхса чылайччен чĕнмесĕр ларчĕ, унтан арçын ача кĕсйинчен чĕрĕ кăшман касăкĕ кăларса ерипен кăшлама тытăннине курчĕ те тӳсеймерĕ, сăмах хушрĕ.

— Эсĕ кунта... Нумайранпа-и?

— Пиллĕкмĕш кун ĕнтĕ, — терĕ ача.

— Сана мĕн пирки тытса килнĕ?

— Мĕншĕн пултăр? Нимĕншĕн те мар, ахалех...

— Ăçтан илсе килчĕç?

— Инçетрен... Винница хули патĕнченех.

— Эсĕ унтисем-и?

— Çук, анчах унта икĕ çула яхăн пурăннă... Çак Микола пичче патĕнче. — Ача пуçĕпе уссиллĕ çын еннелле сулса кăтартрĕ.

— Ху ăçтисем вара эсĕ?

— Питĕ инçетрисем...Чăваш республикинчен. Илтнĕ-и?

— Географи тăрăх пĕлетĕп, — терĕ Ванюшка. — Атăл çинче вăл...

— Тĕрĕс, çавăнта... — Ача хăй аллинчи кăшман касăкĕ çине пăхрĕ те ăна тата кăштах çыртса илсе каллех кĕсъене чиксе хучĕ.

Ванюшкăн ăна çав тери хĕрхенсе килсе кайрĕ. «Мĕскĕн... Епле майпа лекнĕ-ши вăл кунта, хăйĕн тăван çĕршывĕнчен темиçе пин çухрăма?»

— Эсĕ мĕн ятлă? —- ун куçĕнчен пăхса ыйтрĕ Ванюшка.

— Санька.

— Итле-ха, Санька... Ман çакăнта пĕр татăк çăкăр пур, çиетĕн-и? — Ванюшка хăйне тахăш ялта пĕр ырă чĕреллĕ кинемей парса янă çăкăр юлашкине туртса кăларчĕ. — Ме, тыт...

Санька пĕрре çăкăр çине, тепре Ванюшка çине пăхрĕ. Унăн куçĕсем выççăн йăлкăшса илчĕç, анчах та вăл, пуçне пăркаласа:

— Çук, кирлĕ мар, — терĕ.

— Çи, çи! —сĕнчĕ Ванюшка.

— Хăвна кирлĕ пулать...

— Эпĕ çинĕ, тутă!

— Кунта çитермеççĕ... Пилĕк кун хушшинче пире икĕ хут çеç чĕрĕ кăшман тăкса пачĕç. Ăна илме пырсан та темиçе çынна персе пăрахрĕç. Хăвăн выçă пурăнмалла пулать...

— Пулин тата! Пĕрле пулатпăр вĕт!

— Ну, пăртаках пар эппин... — Санька Ванюшка аллинчи çăкăр татăкне илчĕ те çуррине хуçса каялла пачĕ. Ванюшка ăна кĕсъене чикнĕ хушăра Санька, хăй илнĕ пайне тата çурмаран хуçса, тепĕр еннелле пăхса ларакан уссиллĕ çынна çурăмĕнчен хуллен кăна тĕртрĕ.

— Микола пичче, çийĕр...

Лешĕ ун еннелле çаврăнчĕ те, хăйне çăкăр сĕннине курсан, пит те тĕлĕнсе кайрĕ.

— Ăçтан тупрăн?

— Ак çак ача пачĕ, — терĕ Санька.

— Тавтапуç, ывăлăм... — Вăл Ванюшкăна пуç тайса илчĕ. — Мĕн ятлă-ха эс?

— Иван, Ванюшка.

— Ăçтисем пулатăн?

— Çак районсемех, кунтан пĕр аллă километр.

— А эпир питĕ инçетрен килсе лекрĕмĕр. Таçта çитереççĕ-ха тата. Хăйсем патне, шуйттан йăвине, неметчинăнах илсе каяççĕ пулас ĕнтĕ...

— Германие-и?! — хăраса куçĕсене чарсах пăрахрĕ Ванюшка.

— Германие çав. Çĕлен шăтăкне. Пире каторгăна илсе кайма пухнă вĕт... Пĕлместĕн-им?

Ку сăмахсене илтсен, Ванюшкăн чĕри яштах турĕ, куçĕсем сасартăк хуралса килчĕç. Уншăн ку ытла та йывăр, кĕтмен хыпар пулчĕ.

— Неушлĕ... Неушлĕ Германие?!

Анчах Микола пичче тĕрĕссине каланă.

Хăйсем кунта текех нумай тытăнса тăрас çуккине туйса, фашистсем çав таврари пур вăйпитти çынсене те Германие хăваласа кайма тытăннă. Унччен малтан та нумай халăх илсе кайнă вĕсем, анчах халĕ ытла та тĕппипех шăлса кайма тапратнă. Никам çине те пăхса тăман — арçын-и вăл, хĕрарăм-и, çемьере пĕртен-пĕр ĕçлекен çын-и, пĕчĕк ачисем пур-и — пурпĕрех. Камăн ĕçлемелĕх вăйĕ пур, камран ĕç выльăхĕ тума пулать — пурне те тыта-тыта сĕтĕрсе кайнă. Çавна пĕлсе, çынсем пытанма, ăçта май килнĕ — çавăнталла тарма тытăынă, ялĕ-ялĕпе пушанса юлнй, килсенче вĕт-шак ачасемпе аран утакан ватăсене çеç тупма пулнă. Ку вара фашистсене пушшех уртарса янă. Вĕсем облава хыççăн облава тунă, кашни тĕл пулнă çыннах тытса хупнă, тарма пикеннисене пере-пере пăрахнă. Паçăр хулари сад патĕнче Ванюшка куçĕ умĕнчех вилсе кайнă хĕрача та çавăн пекскер пулнă: амăшĕ ăна тăшмансенчен пĕр эрне хушши пахчари мунча урайĕ айĕнче пытарса усранă, анчах та юлашкинчен фашистсем ăна пурпĕр тупнă та амăшĕнчен туртса илсе тухса кайнă. Апла та вилĕм, капла та вилĕм, — хĕрача конвоирсенчен вĕçерĕнсе тарнă, лешсем вара ăна садра хăваласа çитсе персе ӳкернĕ.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн