Вячеслав Шорников: Улшӑнми токпа ӗҫлекен двигателе шутласа кӑларакан ҫинчен

Вячеслав Шорников25.02.2023 16:012134 просмотров

Паян, нарӑсӑн 25-мӗшӗнче, пӗр паллӑ пулӑм пулса иртнӗ. 186 ҫул каялла, 1837 ҫулта, улшӑнми токпа ӗҫлекен электродвигатель тӗлӗшпе патент ҫирӗплетнӗ. Ҫав вӑхӑтран пуҫланать те ӗнтӗ электродвигательсемпе анлӑн усӑ курас тапхӑр. Ӑҫта кӑна ҫук пуль вӗсем халь… Сире вара ҫак пулӑм мӗнле пулса иртни пирки каласа парас шухӑш пур.

1833 ҫулта ялти тимӗрҫӗ, Америкӑри центртан инҫетре пурӑнакан хӑй тӗллӗн вӗреннӗ электрик Томас Дэвенпорт Джозеф Генри электромагнит шухӑшласа кӑларни пирки, унпа усӑ курса тимӗр тӑприне пуянлатни ҫинчен пӗлнӗ.

Томас Дэвенпорт Генри шутласа кӑларнӑ япалана туяннӑ, ӑна тӗпчесе вӑл мӗнле ӗҫленине ӑнланса илсе хӑй те компактлӑ магнитсем ӑсталама тытӑннӑ. Проводсене изоляцилеме арӑмӗн венчете тӑхӑнакан кӗпипе усӑ курнӑ. Томас Дэвенпорт ӑна хӑюсем ҫине пайласа пралуксене чӗркесе ҫыхнӑ.

Часах мотор ӑсталаннӑ та — ку вӑл улшӑнми токпа ӗҫлекен пӗрремӗш роторлӑ электродвигатель пулнӑ. 1835 ҫулта Томас Дэвенпорт халӑха ҫавракаланса ҫыхӑнтарнӑ чукун ҫулӑн модельне кӑтартнӑ, ун тӑрӑх пӗчӗк локомотив ҫӳренӗ. Ҫул диаметрӗ 1,2 метр пулнӑ.

Томас Дэвенпорт хӑйӗн ӑслайне нумайччен патентлеме пултарайман. Вӑл вӑхӑтра электричество машинисене патентлемелли йӗркесем хатӗрлеймен пулнӑ. 1837-мӗш ҫулхи нарӑсӑн 25-мӗшӗнче вӑл тинех «Магнетизмпа тата электромагнетизмпа усӑ курса куҫаркан техникӑна лайӑхлатасси» тӗлӗшпе патент илнӗ.

Дэвенпорт шухӑшласа кӑларнӑ япала часах ҫынсен кӑмӑлне кайнӑ. Пресса хаклани тӑрӑх ҫакӑ ӑслӑлӑхри революципе тан пулнӑ. Дэвенпорт Уолл-стритра ӑсталӑх лаҫҫине уҫнӑ, укҫа-тенкӗ хывма пултаракан ҫынсене шырама тытӑннӑ, Сэмюэл Морзепе паллашнӑ. Часах Дэвенпорт The Electro-Magnet and Mechanics Intelligencer ятлӑ хаҫат кӑларма тытӑннӑ, ӑна пичетлеме электромотор хускатакан пичет станокӗпе усӑ курнӑ.

Ҫапах та вӑл хӑй шутласа кӑларнӑ ӑслайпа мӗн тери анлӑ усӑ курма пуҫланине курайман: Дэвенпорт предприятийӗ тупӑш кураймасӑр хупӑнать, Томас вара Вермонта таврӑнать. Вӑл кӗнеке ҫырма тытӑнать, анчах та ӑна вӗҫлеймесӗрех 1851 ҫулта Солсбери хулинче вилет.

Унӑн ӑслайӗпе вара каярахпа рельспа та рельссӑр ҫӳрекен электрификациленӗ транспортра, тиев ҫӗклекен крансенче, прокат станӗсенче, автоматика хатӗрӗсенче тата ытти япаласенче усӑ курма пуҫланӑ.

От редакции: Размещение статей не означает, что редакция разделяет мнение его авторов.

[Добавить новый комментарий (8)]

См. также

2024.04.15

Agabazar // 3438.2.4527 2023.02.25 17:29
	Яланхи ток темеççĕ. Улшăнми (е улшăнусăр) ток темелле
Agabazar // 3438.2.4527 2023.02.25 17:32
	Хирĕçле ăнлав — улшăнуллă (улшăнакан) ток.
Карантай Тимĕрĕ // 3621.11.3859 2023.02.25 19:30
	"Ток" та мар, ҫавна ђӑвашла "йухӑ(м)" темелле. Тата такӑнтаракан "двигатель" вырӑс сӑмахĕ вырӑнне, "мотор" сӑмахпа усӑ курма меллĕрех мар-и.
Вячеслав Шорников // 1959.63.4956 2023.02.25 19:46
	Эп электрик мар. Яланхи тени мана килӗшрӗ. Юрӗ улшӑнми пултӑр.
Вячеслав Шорников // 1959.63.4956 2023.02.25 19:49
	Хӑвӑр "йухӑ(м)"-семпе хӑвӑр усӑ курӑр. Маншӑн вырӑс сӑмаххисем пӗрре те шӑршлӑ сӑмахсем мар.
Agabazar // 3438.2.4527 2023.02.25 19:56
	Яланах юхăм та юхăм теейместĕн. Электро юхăм валли ятарлă термин те кирлĕ. Çаванпа та «ток» тесен авантарах. Элетрик-и, электрик мар-и, кунашкал ăнлавсем пурте пирĕн пурнăçăн уйрăлми пайĕ. Вĕсенчен ниепле те айккине пăрăнма май çук. Çапла вара, ток тенине «вырăс сăмахĕ» теме кирлĕ мар пулĕ. Чăваш сăмахех вăл. Йышăннă, анчах чĕлхере çирĕпленме пултаракан сăмах. Двигатель вырăнне «моттор» теме пулать. Анчах та вăл, икĕ тт лартмасан, пурпĕрех чăвашларах сăнлă пулаймасть. Тупмалли юмахсенче (чăваш фольклорĕнче) двигателе мăрăлкка теççĕ.
Карантай Тимĕрĕ // 3419.39.2374 2023.02.26 19:16
	Автора тавах, хуравланӑшӑн, шухӑшне кӑтарнӑшӑн! Кам мĕнне килĕшет, ҫавпа усӑ курас тет. Ђи мӑнни, пĕр пĕрне ӑнланни! Мӑрӑлкка ҫав мӑрӑл-мӑрӑл сасне панӑран мар-и. Хускатни таврашĕ кирлĕ-ҫке... тем ӑнланаймарӑм ҫав.
Agabazar // 2697.76.6666 2023.02.26 19:52
	Тупмалли юмах Тăватă кăлтăркка,. Икĕ йăлтăркка, Пĕр мăрăлкка. (Автомобиль) Эп электрик мар. Яланхи тени мана килӗшрӗ. Кунта яланхи тени каймасть. Пĕлтерĕшĕпе тĕл килмест.