Электронлă вулавăш

I

Хĕнкасси ялĕн пус хапхинчен тухса чăнкă мар сăрт çине улăхса çитсен вĕсем иккĕшĕ те ял çине çавранса пăхрĕç. Малалла анаталла утмалла, вара ял курăнми те пулать, курăнми пулать тăван ял...

— Анюк, эс ма çапах йĕме чарăнмастăн, — терĕ Энтруш хăйĕн пĕчĕк ултă çулхи йăмăкне.

Анчах çапла каларĕ те хăй те ĕсĕклеме тытăнчĕ. Йăмăкне каланă çăмах хăйĕн кăмăлне уçса ячĕ. Çамрăк кăмăлăн куççулĕ нумай. Ăшра вăй çителĕклĕ мар вăл куççульсене тытса тăма.

— Айта, Анюк, çитет, йĕрсе нимĕн те тума пулмасть, — хыттăнтарах калама тăрăшса калать Энтруш. — Мĕн пит йĕмелли пур уншăн...

Мĕн вăл «уншăн»? Ăна Анюк мар, вун виççĕри Энтруш та лайăххăнах тавçăрса илеймест: те ялшăн, те урăх хурлăхлă япалашăн...

— Ăçта каятпăр вара эпĕр?!

Тĕлĕнмелле ку Анюкпа! Ăçта каяссине мĕнле тĕллесе калатăр Энтруш? Çурăм çине хутаç çакнă ачасем ăçта каяссине ăçтан пĕлччĕр? Ăçта каяссин тĕлĕ пур-ши вара ун пек ачасен?!

— Айта-ха, айта, ут эс, — çĕтĕк чавсаран тытсах туртать Энтруш, — утăпăр ак çак çулпа та, пĕр-пĕр яла кĕрĕпĕр, ăçта çитсе перĕнессине ман ăçтан пĕлес?

Тăван ял çине пăхма, ун пирки кăмăла хуçма чарăнаççĕ ачасем. Вара ерипен анаталла утса каяççĕ.

Ял курăнми пулчĕ. Куç умне саралма тытăннă ыраш пуссипе тăрă пĕлĕт анчах тăрса юлчĕç. Хăлхана тĕрлĕрен кайăк юррисем илĕртме тытăнчĕç. Ачашлаççĕ хăлхана кайăк юррисем, çамрăк кăмăла йăпатаççĕ.

— Энтруш, çав тăри текен кайăк каçхине ăçта çывăрать вăл? — хăй халь çеç йĕме чарăннине манса уçă саспа ыйтрĕ Анюк.

— Ăçта пултăр, ыраш ăшне кĕрет те çавăнта çывăрать.

— А, вăл вара... кушакран хăрамасть-и? — тĕлĕнсе хура та пысăк куçĕсене пысăккăн уçса пăрахать Анюк. — Ав астăватни, пĕрре пирĕн кушак çерçи тытнăччĕ?!

— Тăмана эс, Анюк; мĕнле кушак пултăр уйра? Вĕсем ялта анчах пурăнаççĕ вĕт...

— Ма суятăн? Пĕлтĕр аннепе тыр вырмаран килнĕ чух ма, эппин, аякри ана çинчех куртăмăр?!

— Вăл — аташнă кушак е... пĕри те пулсан юри пăрахса хăварнăскер.

Анюк тек ыйтма чарăнчĕ. Анчах вăл хăй ăшĕнче Энтрушпа килĕшмест. Ун шучĕпе, кайăксене ыраш ăшĕнче пурăнма çаплах хăрушă пек туйăнать. «Вĕт çав аташнă кушаках тытса çисе яма пултарать вĕсене», — тесе шухăшлать вăл.

Энтруш Анюк çинчен манса урăх шухăш çине куçнă. Вăл çултан пĕр çĕр чалăш шалалла, ыраш çийĕн кăшт курăнса тăракан масар çинчи хăш-пĕр хĕрессене курса кайрĕ. Курчĕ те çавăнтах чĕрине хурлăх килсе чикрĕ.

— Анне, — терĕ вăл хăй ăшĕнче. Унтан хăй сисмен çĕртенех тепĕр хут саспах: — Ах, анне! — тесе йывăррăн ахлатса ячĕ.

Ыраш ăшĕнчи утмăлтурат чечеккисене шутлама тытăннă Анюк Энтруш çине пĕрре пăхсах Энтруш мĕн пирки амăшне аса илнине сисрĕ.

— Атя масар çине, атя анне патне, — тесе йĕрсе ячĕ вăл.

— Çук-çук, Анюк, халь юрамасть унта кайма, — хăвăрт-хăвăрт каласа кайрĕ Энтруш, — унта кайсан эпĕр çĕрлене юлатпăр, ку çулпа чи çывăх ял — Тикеш те вуник çухрăмра. Халь, вон, хĕвел çине пăх-ха, кăнтăрла çитнĕ, халех каç пулать...

Анчах Анюк ăна итлемест. Вăл Энтруша ик аллинчен те ярса тытса пĕрмаях:

— Атя анне патне, атя анне патне, — тесе йĕрет.

— Юрамасть унта кайма, унта упа пур, — хăратма хăтланать Энтруш.

— Атя анне патне тенĕ сана-а-а-а... — ура тапсах улама пуçлать юлашкинчен Анюк.

Энтруш чăтаймарĕ. Масар çине юлашки хут кĕрсе тухма хăйĕн те кăмăл пуртан, Анюк та чĕннĕрен масар çулне тупса, Анюка алăран çавăтса масар çинелле пăрăнса кĕрсе кайрĕ.

 

* * *

Канавпа сăнчăрланнă масар темиçе çĕр тĕслĕ хĕрессемпе такама вăрттăн юнанă пек шăппăн шăмăланса хытса ларнă. Хĕрессем пĕрисем çӳллĕ те тӳрĕ тăраççĕ, теприсем, тӳрĕ тăма ывăннă пек, кукăрăлса ларнă. Вĕсем хушшинчех сайра хутра аваллăх чулĕсем выртаççĕ. Курăк, тĕрлĕрен чечексем, урăх çĕрте пулсан чуна савăнтармалласкерсем, кунта, хĕрессемпе шăмăсем хушшинче, урăхларах сывлаççĕ.

— Эс, Анюк, масар çинчи чечексене юрататни? — терĕ Энтруш масар çине кĕрсенех. Унăн йăмăкне йăпатас килет. «Йĕрет вĕт, çаплах чарăнмасть — мĕнле йăпатаççĕ-ши пĕчĕк ачасене», — шухăшлать вăл хăй те пĕчĕк ачасен шутĕнче тăнине манса.

— Анюк, эс ма чĕнместĕн?

Анчах Анюк ăна илтмерĕ, йĕме чарăнса вăл нумай хĕрессем хушшинче амăш хĕресне куçпа суйласа тупрĕ те пĕр ансăр сукмакпа айккинелле пăрăнса чупса кĕрсе кайрĕ.

— Энтруш, Энтруш, ак анне хĕресĕ, — çухарать Анюк, — хăвăртрах кил кунта!

Энтруш пынă çĕре Анюк хăй йĕри-тавра чечексем те пуçтарма тытăннă. Вăл пĕр чечексем патĕнчен тепĕр чечексем патне савăнăçлăн чупса çӳрет. Амăш тăпри çинче мар, выляма татнă пек татать вăл чечексене.

«Пĕлмест-ха вăл нимĕн те. Анне тăпри уншăн чĕрĕ анне пекех, çавăнпа та çавăн пек сиксе çӳрет вăл. Пĕлмест-ха вилĕмпе пурнăç хушшинчи уйрăмлăха, — пысăк çын пек шухăшлать Энтруш. — А эпĕ пĕлетĕп-и ун çинчен? Пĕлетеп, мĕншĕн тесен эпĕ анне манпа текех пурăнма пăрахнине лайăх пĕлетĕп. Вăл, Анюк, ăна та пĕлмест пулмалла-ха...»

Çапла хăйшĕн пăтранчăк шухăшсем айне кĕрсе кайса амăш тăпри çине ларчĕ Энтруш. Унтан çурăм çинчи пир хутаççине хывса ăна амăш хĕресĕ çине çакрĕ. Кун хыççăн пĕтĕм япала çинчен манса иртнĕ телейсĕр пурнăç ăшне путрĕ.

«...Виçĕм çул пуçланнă вăл вăрçă тени. Герман патшипе. Ялта сасартăк салтак юррисем çĕкленсе кайрĕç. Ӳсĕр çӳреççĕ. Çухрашаççĕ. Йĕреççĕ. Нумаях вăхăт иртмен, салтак юррине вĕсен ашшĕ те юрлама пуçланă. Лаша кӳлеççĕ те ăна станца кайса леçеççĕ. Унтан çĕлен пек чашлатакан пойĕс ăна вăрçă çывăхнелле илсе каять. Вăрçă... Вăрçăран килекен ашшĕ çырусене вуласан амăш яланах йĕрет, Энтруш та çавăн пекех. Анюк хуть ун пирки йĕмех пĕлеймен-ха — пĕчĕккĕ пулнă... Унтан, нумай та вăхăт иртмест, ашшĕне вĕлереççĕ те. Вĕсем амăшпе тăлăха юлаççĕ...»

— Герман патшипе пирĕн патшан вăрçмалла пулнă та, çав вăрçăра пирĕн аттене те вĕлернĕ вара, — шухăшланă çĕртен саспах каласа ярать Энтруш. Мĕншĕн? Мĕншĕн вĕсем патшасем хăйсем анчах пĕр-пĕринпе вăрçмаççĕ?!

«...Ашшĕ вилсен пĕтерчĕ вара вĕсене Якур Иванч! «Чăрăллах çирĕ, чăрăллах», амăшĕ каланă пек. Çурмалла акнă анасен тыррине пĕтĕмпех тенĕ пек хăйне илчĕ, — хĕрхенмерĕ салтак арăмне: «Халь ĕç хаклă, ĕç!» — тесе çирĕм пăт ыраш памалла çĕртен вунă пăт çеç пачĕ. «Рапатникĕм уксах, хăвах пĕлетĕн, çавăнпа хамăн тар юхтармалла пулчĕ сан анусем çинче»... Мĕн тăвас тен? Пуян çынна хирĕç мĕн калăн?! Старăстийĕ те ун майлă, теçетскийĕ те... Мĕншĕн çавăн пек-ха, мĕншĕн старăста эпĕр тĕрĕсси çинчех çапах пирĕн майлă пулмарĕ?»

Ку тĕлте нумайччен шухăшласа тăрать Энтруш. Кĕл тĕслĕ уçă куçĕсене пĕр сар чечек çине тĕлленĕскер хытса кайнă пек ларать. «Якур Иванч пуян, эпир — чухăн, — аса илчĕ вăл амăш каланă сăмахсене, — çавăнпа старăста пирĕн майлă мар».

— Энтруш, пăх-ха, эп мĕн чухлĕ чечек татрăм?! Вĕсене эпĕ пурне те анне çине йĕркелесе хурса хăваратăп...

Анчах Энтруш Анюкăн чечеклĕ савăнăçне туймасть, илтмест Анюк сăмаххисене.

«Мĕншĕн вара чухăнсем тĕрĕс пулсан та, старăстан вĕсене хирĕç пымалла?! Старăсти тĕрĕс мар çын пулнă пулĕ эппин!..»

Пысăк шухăшсем пĕчĕк пуç çине чулсем пек йывăррăн, ыраттарса пырса ӳкеççĕ. Час ывăнать вĕсенчен пĕчĕк пуç...

«...Ӳсĕрет амăш. Унтан — юн сурма пуçлать. Хăй пĕрмаях Анюкпа Энтруш çине пăхса вăрттăн куççульсем сăтăрать. Ачисен кăмăлне хуçас мар тесе вăрттăн сăтăрать куççульсене, анчах Энтруш курать, Энтруш ăна туймалăх пулнă ĕнтĕ.

— Ма йĕретĕн, анне?

— Йĕместĕп-çке, ачам, сана хăвна çавăн пек курăнса кайрĕ пуль...

Хăй çапах пуçне кăмака патнелле пăрса саппун аркипе куçĕсене сăтăрать. Унтан ӳсĕрме пуçлать, каллех пĕр вĕçĕмсĕр ӳсĕрсе юн сурма тытăнать. Сисет Энтруш, сисет... Амăш мĕншĕн йĕнине лайăх пĕлсе тек ыйтмасть ун çинчен.

— Вырт, анне, вырăн çине, кăмакине хам та пултарăп...

— А-ай, ачам, ӳслĕк вăл ман халех иртсе каять, — хăйне хытарса ачисене йăпатасшăн калать амăш. — Ак тепĕр виç кунтан ман ӳслĕк веçех иртсе каять...

Виç кунтан чăнах та иртсе кайнă вара ӳслĕк. Амăш, вырăн çине выртнăскер, виç кунтан Энтруша хăй выртакан çĕре чĕннĕ.

— Энтруш.., — Сыв мар, вăйсăр аллисемпе ыталаса илнĕ те Энтруша: — Энтруш, Энтруш, вилетĕп вĕт, вилетĕп, мĕн курăр ĕнтĕ эсĕр эп вилсен, мĕн курă-ă-ăр!.. — тесе малтанхи хут вăрттăн мар йĕрсе янă...

...Ĕмĕр чĕнмесĕр çутатса çӳрекен хĕвел хăй анăçĕ патнелле чылай нумай шунă. Ик пĕчĕк тăлăх, масар çине кăнтăрла пынăскерсем, унтан çул çине тин анчах тухрĕçĕ. Асли кĕçĕннине алăран тытнă та ăна ăшă, йăпатмалли сăмахсем калать. Кĕçĕнни утасшăн мар пек пырать, асли ăшне хăват кĕртсе хăвăрт уттарма тăрăшнă пек утса пырать.

Хĕвел пĕрмаях шурĕ. Паçăр таса пĕлĕт çине мамăк куписем манерлĕ пĕлĕт таткисем килсе тухрĕç. Кăшт сулхăн çил вĕрме тытăнчĕ. Хĕвел пĕрмаях шурĕ. Икĕ пĕчĕк тăлăх пĕрмаях утрĕç. Хĕвел пĕрмаях шуса анса ларас тĕле çитрĕ. Çав вăхăтра икĕ пĕчĕк тăлăх пĕрмаях утса Тикеш ятлă ял патне пырса тухрĕç.

— Ак çак Тикеш ĕнтĕ, — терĕ Энтруш.

— Ай, ман çиес килет, çиес килет ман, — терĕ Анюк.

Çапла йĕрпе кĕрсе кайрĕ ик пĕчĕк тăлăхăн пурнăçĕ. Кун сайран кун, уйăх сайран уйăх, чӳрече патĕнчен чӳрече патне, пĕр ялтан тепĕр яла çӳремелле килсе пулчĕ. Çулла, хĕлле, çăмăрта, тăманта — пĕрмаях кăмăла ыраттарса хуçакан пурнăç.

 

II

Тăван ял питĕ инçете юлнă. Темиçе çĕр тĕслĕ çул тăрăх, темиçе çĕр çырма, темиçе теçетке вăрман, кĕпер урлă тăрать тăван ял. Çынран ыйтмасăр тупма та çук унта халь. Анчах тупсан та мĕн тумалла унпа, мĕне кирлĕ тăван ял Энтрушпа Анюка? Пурпĕр мар-и ăçта çӳресен те? Хуть тăван ял чӳречисене шутласа çӳре, хуть таçти амакри ялăнне — пурпĕрех мар-и?

— Камшăн тăван ял пур, пирĕн пеккишĕн вăл çук! Е пур çĕрте те тăван ял, е пур çĕрте те ют ял — çавăн пек пирĕн пеккишĕн... — Çӳренĕ çĕрте тăван яла аса илсен çакăн пек каланă Энтруш хăйне хăй. Ун пирки нумай шухăшланă вăл, пĕчĕк пулсан та, хăй шухăшĕсене сăмах йĕркине кĕртме пĕлнĕ.

Пурнăç пурне те вĕрентет. Асаплă пурнăç, чӳрече айĕнчи пурнăç вунвиççĕ тултарса вунтăваттăпа пыракан Энтруша пĕчĕкрен пысăк туса ярать. Пĕр кун та иртмест пулĕ ун ăсне çĕнĕ япала кĕмесĕр.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн