Электронлă вулавăш

Пинерпи (Вылянса): Çавăнпа юратмалла тетĕп вĕт-ха пĕр-пĕрне. (Ултияр çине пăхать те, кулма-аташма чарăнать). Ытлашши «хура» сан шухăшсем, Ултияр. Мана та чылай япала килĕшмест паян. Анчах япăххи çинчен кăна шухăшласан, ыран мар, паянах урасене тăсса хумалла... Акă, тĕслĕхрен, эпир санпа пĕр-пĕрне шанса, чуна уçса пĕтĕм ĕç-пуç çинчен калаçма пултаратпăр-и-ха?

Ултияр (Тĕлĕнсе): Мана та шанмастăн-и эсĕ, Пинерпи?!!

Пинерпи (Лăплантарнăн): Эсĕ вара мана чунна уçса паратăп тесшĕн-и? (Пуçне пăркаласа). Иккĕленетĕп. «Иккĕн пĕлсен — виççĕмĕш пĕлет, виççĕмĕш пĕлсен — сысна та пĕлет» теççĕ мар-и-ха? (Кулса). Тата мăнакка вĕрентнине эп питĕ лайăх хывса хăварнă кунта. (Пуçне тытса кăтартать). Итле, Ултиярăм, сана та пырса тивет ку. «Лавккана кайсан, виçĕ çăкăр илтĕн пулсан, упăшкуна виççĕ мар, икĕ çăкăр кăна илтĕм тесе кала, пĕрин çинчен ан шарла», — тетчĕ. (Савăнăçлăн ахăлтатса кулать).

Ултияр (Кулса): Эх, халăх ăс-хакăлĕ... Епле ытарлăн каланăшшĕ, э? (Пинерпипе пĕрле кулаççĕ).

Пинерпи: Тинех кăмăлу уçăлчĕ курăнать. Айта-ха, Ултияр, япăххи çинчен калаçар мар. Лайăххи те чылай вĕт-ха. (Палăртса). Чылай ытларах. Хушăран, чăн та, пулаççĕ пурăнас килмен самантсем, пĕтĕм çут тĕнче çине алă сулас килет пек. (Шухăшлăн). Ăнсăртран пĕр-пĕр сусăр, уксах-чăлах çынна куратăн та вара, урăхларах шухăшлама пуçлатăн. «Мĕн çитмест-ха манна? Уксах-чăлах-и-мĕн-ха эпĕ? Атте-анне ырă-сывă çуратса янă, сăн-пит пур, ухмах мар, мĕн пустуй хуçăлатăп?» — тесе хама хам ятлатăп та, чунра уçăлса кайнă пек пулать тата.

Ултияр (Шахвăртса): Мĕншĕн тата «Мана юратакан çын та пур» тесе каламастăн? (Вăрçнăн). Асту-у-у, Пинерпи, эп сан çумран хăпасшăн мар-ха... (Пинерпие йăтса илет те, çаврăна-çаврăна ташă хусканăвĕсем тăвать).

Пинерпи (Хашлатсах сывласа ярать): Чуна кăшлакан юрату... Ултияр! Айта-ха калаçар мар кун пирки. Ытла та йӳнетсе ячĕç паян çак сăмах пĕлтерĕшне. «Эп сана юратап» теççĕ. Çук, чăн юратакан çын вылянмасть кун пек сăмахсене утăмран каласа. Юратни вăл кашни хусканура, куçпа пăхнинче, алăран сĕртĕннинче палăрмалла ман шутпа. Эпĕ, акă, айван пуç, саншăн пĕтĕм çын сăмах-юмахĕ çине алă султăм... (Ултияр аллисенчен тытса). Тем, иксĕмĕр те кичем эпир паян.

Ултияр (Тинех тăна кĕнĕн, вăраннăн): Çитĕ, çитĕ, çитĕ чăннипех те. Чăваш Юпи ытамне кĕрсе тухар-и çула май? Мăн асатте-асаннесенчен пил ыйтар-и?

Пинерпи: Пĕлетĕн эсĕ мана еплерех лăплантармаллине-е-е! (Аллипе юнанă пек туса илет). Кайрăмăр, кайрăмăр! Хăвăртрах! Чăвашлăх ытамĕнче чăвашăн сиплĕ сывлăшĕпе сывлар. Хуса çит, атя!.. (Чупса тухса каять, ун хыççăн Ултияр вĕçтерет).

Çутă сӳнет.

 

2 картина.

Парк. Йĕри-тавра — йывăç-курăк. Хаваслă кĕвĕ янăрать. Унта та кунта çынсем утни курăнать. Ултиярпа Пинерпи чупса тухаççĕ. Алран алла тытăннăскерсем, аякранах мăнаçлăн курăнса ларакан Чăваш Юпи патне çитсе тăраççĕ. Юнашарти йывăçсем çине чуччу çакса янă. Пинерпи унта пырса ларать.

Ултияр (Пинерпи çине ăшшăн пăхса): Астăватăн-и, Пинерпи? Кунта эпир пĕрне-пĕри савса юратнă...

Пинерпи (Хавхалануллăн):

Кунта эпир пĕрне-пĕри юратнă.

Пире сыхланă чăн Чăваш Юпи.

Унран эпир яланлăха пил ыйтнă,

Тинех яр! уçăлчĕ кăвак хуппи.

Ултияр:

Кунта эпир пĕрне-пĕри юратнă.

Пире пил панă ырă кун çути.

Хĕрӳ туртăнăва хамăр сăнанă,

Тавралăха янратнă юрату кулли.

Пинерпи (Вĕçсе кайма хатĕрленет тейĕн):

Кунта эпир пĕрне-пĕри юратнă,

Кĕрхи илем, çанталăк — куç тулли.

Иксĕмĕре кăна савса çутатнă

Сăпайлă уйăх — ăшăтнă кулли.

Ултияр (Пинерпие пĕтĕм тĕнчерен вăрттăн темĕн каласшăн пулнăн):

Кунта эпир пĕрне-пĕри юратнă.

Вăтанасси пулман-тăр. Çитнĕ куç хупни.

Сăмахсăрах чун юррине янратнă,

Пире чăрмантарман ют куç пурри.

Пинерпипе Ултияр (Иккĕшĕ пĕрле, пĕр-пĕринчен никам, нимĕнле вăй нихăçан уйăраймасла ыталанса, куçран куçа пăхса калаççĕ):

Кунта эпир пĕрне-пĕри юратнă.

Янранă хыттăн ик чĕре таппи.

Юратăва сыхланăн туйăнатчĕ

Мăнаçлă палăк — чăн Чăваш Юпи.

 

Пĕр-пĕрне ачашлаççĕ, чуптăваççĕ. Пинерпи, сасартăк аванмарланнăн, Ултияр ытамĕнчен вĕçерĕнет, темĕнле сасă илтнĕн, хумханса, унталла-кунталла пăхкалать. Таçтан, аякран, чăн та, ерипен те лăпкăн шăранса тухакан юрă сасси-кĕвви илтĕнет: «Шур перчетке çыхса куçăм шăтрĕ. Савни сана кĕтсе, каç та пулчĕ...». Юрă майĕпен илтĕнсех тăрать.

Пинерпи (Питĕ хумханса): Ултияр! Ултия-я-яр! Туятăн-и, сисетĕн-и, кунти вырăнсем те аваллăхпа сывлаççĕ!

Ултияр (Пинерпие ăнланаймасăр): Юрату аваллăхĕ, çапла-и?

Пинерпи (Çаплах унталла та кунталла утать, тем кĕтет, тем шырать тейĕн). Çук, çук, тата темĕн илтĕнет. Тахçан хамăр чăвашсем, мăн асатте-асаннемĕрсем пурăннă Атăлçи Пăлхар патшалăхĕнче пулса курнăччĕ эпĕ. Пăлхар, Сăвар, Ошель... Илтнĕ-и? Çав вырăнсемпе те çыхăннă эпир. Пăлхар хулине çунтарса янă тăшмансем. Вăл вырăнта та пулнă эпĕ. Шел, çара, пуш-пушă уй çав вырăнта паян... Курăк кăна, çил вĕрнĕ майăн, çĕре çити пуç тайса саламланăн тата сывпуллашнăн туйăнать... Мăн асатте-асаннесем пире пуç тайса саламланăн... Халĕ те, акă, çак ыратуллă тунсăх туйăмĕ чунра...

Ултияр: Истори тени мана та питĕ кăсăклантарать. «Чăваш» ăнлав 1469-мĕш çултан маларах çырнă кĕнекесенче мĕншĕн çуккине пĕлетĕн-и эсĕ? Е çав авалхи чăвашсене асăнса çырнă кĕнекесем пирĕн вăхăта çитеймен, е кĕнекеçĕсем Атăл таврашĕнче чăваш текен халăх пуррине пĕлмен те пек, е тата чăвашсене ун чух урăхларах чĕннĕ пулĕ тесе шухăшлатăп эпĕ те. Ĕлĕк мар, халĕ те пĕр халăхăнах темиçе ят пуррине пĕлетпĕр. Вырăссем хăйсене «русский» теççĕ, поляксем вĕсене «москаль» теççĕ. Украина çĕрĕнчи халăх хăйне «козак» е «украин халăхĕ» тет. Эпир те, чăвашсем, вĕсене «хохолсем» тетпĕр, вырăс кĕнекисенче вĕсене «малоросс» тесе палăртаççĕ. Чăвашсен кун-йĕрне шыракан ăсчах-кĕнекеçĕ Ашмарин, акă, «чăваш» теес вырăнне пирĕн халăха «çăвас», «çăваш», «çавас», «çаваç» тесе чĕнме пултарнă тет. Чăваш халăхне авал Атăл таврашне килсе перĕннĕ халăхсемпе пуринпе те танлаштарса пăхнă. Сăварсем, хуннсем, печенегсемпе пăртассем те чăваш халăхĕпе тăванлă теççĕ. Пăлхарсем тата? Эсĕ пулса курнă Пăлхарта 1722-мĕш çулта, истори кĕнекисене ĕненес пулсан, 50 чул юпа тупнă. Эрмен тата мăсăльман çырăвĕпе çырнисем те пур. Темле пулсан та чăвашсене пăлхарсемпе çывăхарах теççĕ. Пĕлетĕн-и мĕншĕн? Каллех сана тарăхтаракан мĕскĕнлĕхпех çыхăннă çакă та. Пăлхарсем вăрçма-çапăçма пит юратман. Тӳлек, йăваш халăх пулнă. Чăвашсем те çавнашкалах йăваш халăх. Хăшĕ-пĕри чăваш тени йăваш сăмахран пулнă тесе те пăхаççĕ. Пăлхар масарĕсем çинче тупнă виле пуç шăммисене виçсе пăхсан, тĕпчевçĕсем пуç шăммисем икĕ тĕрлине асăрханă: хăшĕ тăсмак, хăшĕ çавра пулнă. Пирĕн паянхи чăвашсен те тăсмакки те, çаври те пур. Вăт пĕлсе пĕтер...

Пинерпи: Чăвашсем ĕлĕк пăлхар ятлă пулнă пулсан, мĕншĕн каярах вĕсене чăваш теме пуçланă тесе университетра вĕреннĕ чухнех тавлашаттăмăр çав...

Пĕлетĕн-и, Ултияр, Атăл Пăлхар çĕрĕ, халĕ Атăлçи Пăлхар патшалăхĕ тетпĕр вĕт-ха, чылай пысăк, аслă патшалăх шутланнă. Алмас (Алмус, Алмуш та теççĕ) патшара ларнă вăхăтра ăна тата тăватă патша пăхăнса тăнă тесе вĕрентетчĕç пире. Пăлхарсем вăл вăхăтра çĕр ĕçĕпе те, суту-илӳпе те чапа тухма пуçланă. Çĕленсем нумай курнă тата пăлхарсен çĕрĕнче. Хăш чухне çав çĕленсем йывăç турачĕ тавра вуннă таран, хăш чухне ытларах та явăнса тăнă имĕш. Пăлхарсем вĕсене вĕлермен, çĕленĕсем те çынна нимĕнле сиен те туман иккен. Тĕлĕнмелле! Пĕлетĕн-и еплерех пурăнса курас килет манăн çав Атăлçи Пăлхар патшалăхĕнче. 920-мĕш çулсем... Шел, тавăрма çук çав çулсене...

Ултияр (Куларах): Эсĕ вăл вăхăтсене питĕ илемлĕ пек куратăн та, Пинерпи, саккунсем ун чух питĕ çирĕп пулнă. Пăлхарсене «хыт чĕреллĕ пулнă» тесе те çырнисене пĕлетĕп. Çырнă саккунсем пулман ун чух, суд тăвасса авалхи ашшĕ-аслашшĕсен йăлипе суд тунă. Аскăн ĕçшĕн, вăрă тунăшăн, çынна вĕлернĕшĕн вĕлерттермелле йышăну тунă. Анчах пăлхарсем çынна усал туман, çыншăн тăшман пулман, çавăнпа ун пек усал тĕслĕхсем те сахал.

Пинерпи: Авалхи йăлапа пăлхарсем турра парнене чĕрĕ çынна та кӳнĕ тет мар-и-ха? Вĕсем çăмăл кĕлеткеллĕ, нумай пĕлекен ăслă çынна тытса, ку çын Турă умĕнче пулма тивĕçлĕскер тесе, мăйне пăвса йывăç çине çакнă тенисем те ахальтен пирĕн вăхăта та çитмен мар-ха ĕнтĕ. Вара çак ӳт çĕрсе кайичченех йывăç çинче çакăнса тăнă. Тухатмăшсене те вăл вăхăтра вĕлернине калаççĕ. Пуçра тата мĕн юлнă манăн, пĕлетĕн-и? Аскăнланасси, çын арăмне улталасси, е упăшкана улталаса пурăнасси пăлхарсем хушшинче пит сайра пулнă-мĕн. Çав енĕпе айăплă çынна (арçын е хĕрарăм — пурпĕрех) пăлхарсем питĕ çирĕп суд тунă: аллинчен-уринчен тăватă шалчапа çыхса лартнă та, пуртăпа касса вакланă, малтан пуçне касса татнă. Çынна вĕлерекен çынна вĕсем йывăç арчана хупса хунă, çӳллĕ юпа çине çакнă. Унта çынни выçăпа, хĕвел пĕçертнипе е сивĕпе асапланса вилнĕ...

Ултияр (Шухăша кайса): Çавăнпа мана кирлĕ мар вăл Атăлçи пăлхарсем пурăннă вăхăт. Ытла та нумай çав çылăхăмсем. Темле ӳкĕнсен те каçарса пĕтереймĕн...

Пинерпи (Лăплантарса): Ултияр, мĕскер эс? Хăвна чи юлашки çын вырăнне хума пăрах-ха. Сан кĕлеткӳпе, сан вăюпа нимрен те хăрамалла мар. Иксĕмĕртен никама та кулма памастпăр, аха вĕт? Санпа чух эп никамран та хăрамастă-ă-ăп!!! (Ултияр та хавасланса каять, Пинерпие аллисемпе йăтса илет. Вăр-р-р! та вăр-р-р! хăй тавра çавăрать. Пинерпи телейлĕн ахăлтатса кулать).

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн