Электронлă вулавăш

I

Чинкей ялĕн пĕренерен лартнă клубĕнче çамрăксем кармун кĕввипе, урай тусанĕ мачча таранах йăсăрланса хăпарнине пăхмасăр, сиксе ташлаççĕ. Кармунçи, кăтра çӳçлĕ те типшĕм, вăтăралла çывхарнă хусах каччă, стена çумĕнчи пукан çине ларнă та аллинчи инструментне шеллемесĕр «ĕçлеттерет». Пуçне малалла пĕкнĕ вăл, кармунĕ çине хунăпа пĕрех. Çамки çинчен тар шăпăртатса юхать. Тарне çумĕнче ларакан савнийĕ — Верук, аллинчи алтутрийĕпе шăла-шăла илет, хăйĕн Çимунĕ çине юратуллăн пăхать. Клуб алăкĕ, тулти ноябрь уйăхĕнчи сивве пăхмасăрах, яри уçă. Мĕншĕн тесен, ăна хупăнса-уçăлса ĕлкĕрме те май çук: пĕрисем кĕреççĕ, теприсем тухаççĕ. Ташлакансем хушшинче хĕрсем нумайрах. Каччисем вара сахалрах тата вĕсем шăлт çамрăкскерсем: вунулттă-вунсакăр çулхискерсем. Вĕсенчен аслăраххисем те — кармунçă Çимун пеккисем, пур, анчах вĕсем сайра. Мĕн калăн, Аслă Аттелĕх вăрçи пĕлтĕр çеç чарăнчĕ. Вăл, ирсĕрскер, çак икĕ ту хушшинче вырнаçнă, Хурамал çырми тăрăх тăсăлакан илемлĕ чăваш ялĕнчен те нумай çамрăка ĕмĕрлĕхех çăтрĕ. Анчах пурнăç малаллах тăсăлать çав, хăйĕннех илет. Паян та, акă, кино хыççăн çамрăксем клубра ташлама юлчĕç, савăнаççĕ.

Кăçал çеç вун улттă тултарнă Кирук Çтаппанĕ те пур кунта. Вăл, çийĕнчи фуфайккин тӳммисене вĕçертнĕскер, клуб пӳртĕмĕни уçă алăкăн каçакĕ çумне тĕршĕнсе тăрать. Ташлакансене сăнать. Ташлакансем хушшинче унпа пĕр классра вĕреннĕ Нина та пур. Тата пĕрле шкулта вĕреннĕ Кĕркурипе Микиш те ташлама пĕлнĕ-пĕлмен урисемпе тăпăртатаççĕ. Вĕсем иккĕш те Çтаппан тусĕ пекех ялта тĕрлĕ ĕçсенче ĕçлеççĕ. Бригадир ăçта хушать — çавăнта каяççĕ. Юлашкинчен Çтаппана ташлакансене пăхса тăма йăлăхтарчĕ те вăл пăчă клубран урама тухрĕ, тулли кăкăрпа уçă сывлăша сывласа илчĕ. Урамра лайăх та иккен! Тăрă тӳпери çăлтăрсем сана çӳлтен куç хĕссе саламлаççĕ, çак кунсенче çеç ӳкнĕ юр уйăх çутинче çемçен кĕмĕлленет, сарлака та тӳрĕ урам тăрăх тăсăлакан çуна йĕрĕ йăлтăртатать. Кино кăтартма тата клуба çутатма электричество паракан дизель моторĕ кăлтăртатса ĕçлесе ларать, ун çумĕнче Анатуль киномеханик тăрмăшать. Çтаппан мотор çумĕпе иртрĕ те, çанталăкпа киленсе, килĕ еннелле васкамасăр утрĕ. Акă Çӳлти пĕве çывăхĕнчи урам вĕçĕнче вырнаçнă çурт. Килне кĕнĕ çĕре сехет пĕрререн те иртсе кайнăччĕ ĕнтĕ. Мачча каштинчен çакнă краççын лампи тĕксĕммĕн, пĕчĕк çуртăн кĕтесĕсене ĕмĕлкесем пăрахса, çунатчĕ.

— Мĕншĕн çывăрмастăн, анне? — ыйтрĕ сĕтел умĕнче кăштăртатакан амăшĕнчен ывăлĕ, фуфайкипе кирзă аттисене хывнă май. — Атте ăçта?

— Çывăрать. Сана кĕтрĕ-кĕтрĕ те çывăрса кайрĕ.

Чăнах та Çтаппанăн ашшĕ, лаша пăхнă çĕрте ĕçлекен Власов Кирук, вăрçăран кăкăрĕпе пуçне амантса таврăннăскер, час ывăнать çав. Çавăнпа, ывăлне кĕтсе илеймесĕрех, çывăрса кайнă вăл. Ав, халĕ те ыйхи витĕр ӳсĕркелесе илет, йынăшать. Кăмака çинче Коля шăллĕпе Наçтук йăмăкĕ çывăраççĕ: иккĕшин те çара урисем кăмака мăрйи хыçĕнчен курăнаççĕ. Вĕсен пиччĕш йăмăкĕпе шăллĕн урисене кăтăкласа илме аллине тăснăччĕ çеç, амăшĕ чарчĕ:

Вырт çывăрма! Ыран ирех сана Шурорецк районне вăрман касма яраççĕ. Бригадир Кавĕрле çакăн пирки эсĕ клуба тухса кайсан килсе каларĕ. Ялтан вунă çамрăка вăрман касма яма районтан хушнă, терĕ. Кавĕрле сирĕнпе асли вырăнне пырать.

Çтаппан хăй çине шеллесе пăхса тăракан амăшне йăл! кулчĕ:

— Юрĕ, кайăпăр! Эпĕ ӳснĕ ĕнтĕ.

Амăшĕ ассăн сывласа илчĕ çеç.

— Сана валли аçу урусене тăхăнма пăйма хатĕрлесе хучĕ. Эпĕ алсасемпе шарф кутамккуна чикрĕм. Тата кăшт аш-какай, çăкăр, сухан. Çул çине.

Çтаппан, нумай шухăшласа тăмасăрах, сак çинчи юркан айне чăмрĕ те ыйхă ăна çăмăллăн та çемçен ыранхи куна хирĕç илсе кайрĕ. Ирхи çичĕ сехет те çитменччĕ, вăл, амăшĕ ăна пуçĕнчен шăлнипе, куçĕсене уçрĕ.

— Мĕн, тăмалла та-им? — тутлăн карăнса илчĕ çамрăк каччă.

— Çапла, ачам, тăмалла. Кавĕрле ирхи сакăр сехете клуб умне пыма хушрĕ ĕнер. Каякансем çавăнта пухăнмалла, терĕ.

— Атте ăçта?

— Вăл ирех тăрса калхусăн лаша картине кайрĕ. Сире Çтерле леçме виçĕ çуна кӳлет.

— Атте те пире леçме пырать-и?

— Çук. Кармунçă Çимуна хушнă пулас. Ĕнер çапла ăнлантăм Кавĕрлерен.

Çтаппан вашт кăна çиелти юрканне сирсе сиксе тăчĕ, кăмака хыçĕнчи стена çумне çакнă кăмкан патне пырса çăвăнчĕ. Кĕпипе шăлаварне тăхăннă вăхăта сĕтел çинчи çу çинче ăшаланă çатмари улма тутлă шăршă кăларса ларатчĕ те ĕнтĕ. Анчах каччăн çиесси питех килмерĕ. Вăл вĕри улмана кăшт-кашт хыпкаларĕ те урине пăйма, çине фуфайка тăхăнчĕ.

— Юрĕ, анне, каятăп! — терĕ вăл вăрăм хăлхаллă çĕлĕкне пуçĕ çине лартнă май. — Пар кутамккана!

Амăшĕ шăппăн тулли кутамккана ывăлне тыттарчĕ.

— Аçуна вăрçа ăсатнине те лайăх астăватăп-ха. Халĕ, акă, сана вăрмана ăсататăп, — куçĕсене тутăр вĕçĕпе шăлкаларĕ вăл. — Хăвна сыхла, ачам, асăрхануллă пул!

— Юрĕ, юрĕ, анне! Ан пăшăрхан! — хаваслăн калаçрĕ Çтаппан. — Эй, шăпăрлансем! Тăрăр! Пиччĕр вăрман касма каять!

Пиччĕш йăмăкĕпе шăллĕн кăмака çинчен усăнса тăракан урисене кăтăкласа илмесĕр тӳсеймерĕ. Лешсем хихиклетсе илчĕç, вăранайман куçĕсене шăлкаларĕç. Пиччĕшĕ урама тухрĕ те сылтăм аллипе хулĕ çинчи кутамккине майлаштарса клуб патне васкарĕ. Вăрман касма каякансем клуб умĕнче пухăннă та ĕнтĕ. Клубăн хупă алăкĕ çумне Микишпа Кĕркури тĕршĕннĕ, анаслакалаççĕ. Вĕсем те Çтаппан пекех тумланнă. Айкинче вĕсенчен аслăрах каччăсем махоркăран пирус пĕтĕреççĕ, пирусĕсене шăрпăкпа чĕртесшĕн аппаланаççĕ. Нинăпа Верук та кунтах: вĕсем Çтаппан ашшĕ лаша кӳлсе килнĕ виçĕ çунаран малти çинче, айĕсенчи улăма майлакаласа лараççĕ. Çимун Верук валли килĕнчен лăпсăркка та пысăк тăлăп йăтса килнĕ, унпа ик хĕре чĕркесе лартнă.

— Каччăсем шăнсан -чупĕç, — пăхса илчĕ вăл лешсем çине. — Ман пек «ватă» мар вĕсем.

— Çапла, çапла! — килĕшрĕ унпа халĕ çеç çитсе тăнă Кавĕрле пичче. Çавăнпа вĕсем кайри çунасем çине тиенĕç. Эсĕ хĕрсемпе малта пырăн, хăвăн ăшшупа Верукна ăшăтăн!

Сарлака та çӳллĕ кевтеллĕ бригадир ахăлтатса кулса ячĕ. Унăн хулăн та уçă сассине илтсе, клуб тăррине витнĕ улăм айсенче çĕр каçнă çерçисем чĕриклетсе илчĕç те таçта вĕçсе кайрĕç.

— Килĕр кунта, ачасем! — чĕнчĕ Кавĕрле вăрмана кайма пуçтарăннă çамрăксене. — Эсир пурте аллăрсенче пуртă-пăчкă тытса курнă. Çакна шута илсе, эпĕ сире Шурорецк районне хамăрăн калхуспа район валли вăрман касма илсе каятăп. Эпир каснă вăрманăн пĕр пайне патшалăх хăйне илет. Вăрманта çуркуннеччен ĕçлĕпĕр. Ĕç хатĕрĕсене лере çитсен парĕç.

Çтаппан çумне ашшĕ шăппăн пырса тăчĕ.

— Ӳркенмесĕр ĕçле! Панă нормăна яланах тултар! — хулĕнчен лăпкаса илчĕ вăл ывăлне. — Эпир — Власовсем — кахалсем пулман.

Каякансем пурте бригадир каланă пек çунасем çине вырнаçса ларчĕç те Çимун лашине пушшипе çапса илчĕ:

— Но-о! Кайрăмăр!

Хĕллехи кун васкамасăр çутăла пуçларĕ. Виçĕ çуна юра качăртаттарса, вырăнтан тапранчĕç те, клуб умĕнчен аялалла, Хурамал çырми урлă хывнă кĕпер енне, анса кайрĕç. Кĕпер урлă каçни ялтан тухса кайнине пĕлтерчĕ. Çамрăксене тăван ялĕ автансем кăшкăрса авăтнипе ăсатса ячĕ.

II

Ялтан тухнă хыççăн виççĕмĕш кун вăрман касакансем çитес вырăна çитрĕç. Пĕрремĕш кун вĕçне, каçпа, вĕсем лаша çунисемпе Çтерлĕн чукун çул вокзалне çитсе ӳкрĕç те, Çимун кайри лашасен йĕвен кантрисене пĕрин хыççăн теприне малти çунасем çумне çыхрĕ. Вăл, малти çуна çине ларнăскер, Верука хăй çумне туртса илчĕ те тутисенчен хыттăн чуптурĕ, кĕç виçĕ çунапа тăван ялне таврăнса кайрĕ. Çтерлĕ вокзалĕнче çын чылай иккен, Çтаппансем пек вăрман касма каякансем, тĕрлĕ районсенчен килнĕскерсем, нумайăн пухăннă. Кавĕрле пичче вокзал администраторĕ патне кĕрсе тухсан, Шурорецк вăрманне çити тавар вакунĕнче каймаллине пĕлтерчĕ, пурне те вăхăт пур чух кутамккисенчи апачĕсене çиме хушрĕ. Кайран вокзалта пухăннă вăрман касакансене тавар вакунĕсенчен ятарласа пухнă поезд çине лартрĕç те, сутка ытла кайсан, лешĕ Шурорецк районĕнчи Вĕçень станцине çитсе чарăнчĕ. Халăх вакунсенчен кĕпĕрленсе тухнă хыççăн килнисем станцин пысăк мар çуртне кĕчĕç, хăйсене кунтан ăçта илсе каяссине кĕтсе ларчĕç. Кашни ушкăн хăйне меллĕрех вырăн тупма тăрăшрĕ. Кавĕрле пиччен ушкăнĕ те кĕтесри икĕ сак çине ларса вырнаçрĕ. Бригадир станцин администраторне шырама кайсан, каччăсемпе Верукпа Нина каллех кутамккисенчи самаях кемнĕ апат-çимĕçне çикелерĕç, калаçса ларчĕç. Кайран бригадир хыççăн тăватă-пилĕк çухрăмра вырнаçнă вăрман касакансен баракĕ патне çуранах утрĕç.

Акă, шартлама сивĕпе хĕсĕннĕ шăп тăракан вăрманти лаша çунисем çӳресе такăрлатнă çул тăрăх Кавĕрле пиччен ушкăнĕ пырать. Ун умĕнче— хыçĕнче тата темиçе ушкăн пыраççĕ. Вĕсенчен хăшĕнче тăватшар-пилĕкшер çын, хăшĕ — йышлăраххисем. Ура айĕнчи юр шавлăн кăчăртатать. Сывлăшри вĕтĕ-вĕтĕ юр пĕрчисем, хĕвел пайăркисемпе йăлтăртатса, çынсен çурăмĕсем çине лараççĕ.

Пурин те хырăмĕ выçнине пăхмасăрах, кăмăлĕсем савăк. Çтаппан, кун пек хырă вăрманĕнче халиччен пулманскер, çул айккинчи парка та çӳллĕ симĕс йĕплĕ йывăçсем çине тĕлĕнсе пăхать, çывăхри чăнкă тусем çине тинкерет. Çул хĕрринчи каллĕ-маллĕ хуçăлса чупакан мулкач йĕрĕсене те асăрхарĕ вăл.

— Çакăн пек парка йывăçсене пирĕнех ӳкермелле пулать-ши? — калаçас килсе кайрĕ çамрăкăн çумĕнче утакан Микишпа. — Питĕ парка та çӳллĕ-çке-ха вĕсем.

— Касă-ăн! — тăсарах хуравларĕ тусĕ. — Касассу килмесен кутран тапа-тапа кастарĕç. Астумастăн-им, Кавĕрле пичче кашнине норма параççĕ, терĕ. Нормуна касса тултараймасан — çиме памаççĕ.

— Çаплах пулĕ-шим? — янкăр тăрă çанталăк тăнине пăхмасăрах, тĕксĕмленчĕ Çтаппанăн сăн-пичĕ.

— Юрĕ, чăтăпăр! Мăйсем çеç ан кукăрăлччăр! — аллине сулчĕ Микиш, айккинелле лач! сурса. Сурчăкĕ çул хĕрринчи хырăн вулли çине лекрĕ те çавăнтах шăнса пăра çаврăнчĕ.

Пĕр сехете яхăн утсан сарлака вăрман уçланкине пырса тухрĕç. Вăл йывăçсемпе хупланнă пĕр çӳллĕ тăвăн айĕнче вырнаçнă, айлăмра cарăлса выртать. Ту айĕпе, унăн хĕрринче, пĕчĕк çеç çырма юхса выртать. Унăн çак сивĕре те шăнман шывĕ шăнкăртатса юхни илтĕнет. Унта та кунта касса ӳкернĕ хырăсем выртаççĕ, вĕсен юр çĕлĕксемпе витĕннĕ тункатисем пысăк шурă кăмпасем пек курăнса тăраççĕ. Уçланкăн ту хĕрринче стенисен пĕренисем тĕксĕмленнĕ , пысăк, пĕр хутлă çурт ларать. Унăн пĕртен-пĕр алăкĕ уçланкă еннелле пăхать. Пысăках мар чӳречисем те, алăкăн кашни енче тăватшар, кунталлах тинкереççĕ.