Электронлă вулавăш

Ку сайтра эсир чăвашла çырнă хайлавсене тупма пултаратăр. Пур хайлава та авторĕ, çырнă çул тăрăх çăмăллăн тупма пулать. Ку архива ятарласа хатĕрленĕ — сире килĕшекен хайлавсене эсир ку сайтра та, уйрăммăн уçласа илсе те вулама пултаратăр.

Пӗлме: хайлавсем вырнаҫтармалли йӗрке.

Çурхи ăш каçсенче тӳпе пит капăр,

çăлтăрсемле тем çырнă ун çине.

Тĕнче ал пуснă ылтăнпа, курсамăр, —

хуркайăк çулĕ пек,

енчен енне.

«Часрах килсем курманнине курмашкăн», —

тĕнче паллисене ăшра вулап.

Çĕрле тӳпе путевка евĕр маншăн, —

тухмашкăн

йывăр, çăлтăрлă çула.

Аса-илӳ тăрантасне эп лартăм,

Вĕçтертĕм çиçĕм пек ачалăха,

Мĕнпур инкек-синкексенчен халь тартăм,

Чупса çӳреп çарран, епле паха.

Анне тин çеç пĕçернĕ тутлă кукăль,

Ытарайми вăл тутлă, çи те çи;

Хăй чăвашла тумланнă питĕ шукăль,

Кашни тĕррийĕ унăн чун уççи.

Анне куллийĕ çутă хĕвел евĕр,

Мана çӳçрен вăл ачашлать хуллен.

Каçар, анне, ача чухне пĕлмесĕр

Çакна кирлĕ таран хисеплемен.

Халь асăмра кăна çак ачаш алă,

Çапах анне тăрать пек умăмрах.

Ватăлнăçемĕн, ку вăл питĕ паллă,

Анне аса килет, ав, частарах.

Çапла, кашни эппр асра тытатпăр

Чунтан юратнă савнă аннене.

Ăна час-час куç умĕнчех куратпăр. —

Никам манмасть пуль хăй ачалăхне.

20.09.2007

Кĕрхи илем килет, ав, тĕнчене:

Сăрлаççĕ йывăçсем çулçисене,

Акать шур хурăн çĕр çине

Юрла-юрла сап-сарă ылтăнне.

Çăка çулçи вĕлтĕртетсе ӳкет,

Çиле савса, шавлать кĕрхи вăрман.

Çулçисене тупас тесе пуçне пĕкет

Асатте пек аялалла юман.

Пĕр çамрăк тилĕ вăрманта çӳрет,

Вăл тĕлĕннĕ тĕнче улшăннипе.

Пакша васкавлăн йăвине кĕрет,

Вăл тĕл пуласшăн мар çак тилĕпе.

Çерçи кунтах сиккелесе çӳрет,

Кĕр туприпе вăл мантăрланнă пит.

Мулкач, чĕвен тăрса, мана чĕнет:

«Атя, тăванăм, — тет вăл, — хуса çит!»

Усал сăр кашкăр аякра улать,

Те йĕр шырать, те амине кĕтет.

Хĕвел вăрман çине пăхса кулать,

Сăр кашкăра вăл хăй патне чĕнет.

Упа вырнаçнă йăвине кĕрсе,

«Ан кансерлĕр — тет, — çывăрма мана»

Хуркайăксем çӳл тӳпере йĕрсе,

«Сывпул!» — тесе çунат сулаç мана.

Турат çинче ларать пĕччен курак,

Çак илеме курса ӳкерчĕк пек.

Кĕрхи çак тĕнчере кĕтрет пурах,

Малалла

Кĕçех пирĕн аннен çуралнă кунĕ çитет. Мĕнпе савăнтарас-ши кăçал юратнă, хаклăран та хаклă аннене? Пĕлтĕр эпир ăна хитре уявпа саламларăмăр: аппа ӳкерме ăста, вăл анне валли тĕлĕнмелле эрешлĕ ӳкерчĕк сăнарласа пачĕ. Пичче каскалама юратать, вăл анне валли асамлă шкатулка ăсталарĕ. Атте вара çав кун аннене пачах та ĕçлеттермерĕ, кунĕпех хăй кăмака умĕнче тăрмашрĕ, уяв кĕреки валли кукăль-çăмах пĕçерчĕ, унсăр пуçне аннене çав тери илемлĕ тутăр парнелерĕ. Пирĕн анне ахаль те хитре, атте парнине çыхсан татах та хитреленсе кайрĕ. Эпĕ те кунĕпех аттене пулăшрăм, уяв ячĕпе аннене хам тĕрленĕ ал шăлли парнелерĕм. Уяв кĕрекинче аннене юрă-ташăпа савăнтартăмăр.

Манăн аннене хамăн парнепе çав тери тĕлĕнтерес килет. Мĕнпе тĕлĕнтерме пулать-ши ăна? Чылайччен шутларăм, нимĕн те шутласа тупаймарăм. Ним тума аптранипе пасара кайма пăхма шутларăм. Çывăхри пасарта хама килĕшекен тавар тупаймарăм та ахаль пасара мар, Хĕвел пасарнех кайса килме шутларăм. Мана Уйăхпи: «Хĕвел пасарĕнче тĕлĕнтермĕш парне тупса илме пулать», — терĕ. Вăл пасар кашни кунах уçă иккен.

Нумай шутласа тăмарăм, Хĕвел пасарне вĕçтерсе çитрĕм. Пасарта çăлтăрсем, астероидсем тата метеоритсем сутă тăваççĕ. Пасарĕ ялкăшса кăна тăрать, кирек мĕнле япала та туянма пулать, укçуна кăна ан шелле.

Малалла

Пин те пĕр юр пĕрчи — пин те пĕр юрă —

пĕр сассăр ярăнать сив сывлăшра.

Тĕнче тин çеç тасатнă евĕр шурă.

Вăрман юрлать, уй-хир юрлать ăшра.

Çак юрăсем ана çине анаççĕ

вăтанчăклăн пĕри теприн çумне.

Вара уй-хир ĕçченĕсем калаççĕ:

«Тырпулă тулăх пулĕ кĕркунне».

Çырма-çатраллă хĕсĕк Чăвашьенĕн

Тăвăр çĕрне-шывне мĕнле мухтас?

Эп ирĕке савма кăштах пĕлетĕп,

Чăваш тĕнчи аслишĕн хĕпĕртетĕп,

Эп çавăнпа çула тухма хавас!

Йыт çурипе ачашланса,

Кăвас ĕçсе выртас хăяккăн!

Килте ларас чухне хăятăп

Тулай çĕрте тĕнче касма.

Çулталăкра пĕрре çула

Тухман чухне шурса каятăп.

Тĕнчесĕр тăлăх пек туятăп,

Кăшлать ӳпкев вĕри чуна.

Мĕн кирлĕ, мĕн çитмест мана?

Мĕскер шыратăп инсетре эп?

Чăваш ăс-хакăлне кĕтретĕн

Кĕртесчĕ тетĕп ырана...

Сăмах татма,

Ăс-хал тупма,

Тăвансене пĕрле пухма,

Тулай чăваш патне çӳретĕп.

Лĕпешпи тесе чĕнетчĕ

Ача чух мана анне,

Çупарлатчĕ те çĕклетчĕ

Çӳлелле, мачча патне.

Эп вара ахăлтататтăм

Чи телейлĕ кулăпа,

Лĕпĕш евĕр сулкалаттăм

Мăшăр пĕчĕк аллăмпа.

Малалла вĕçме васкатап

Çутă ĕмĕтĕм патне,

Яланах туйса тăратăп

Эп анне юратăвне.

Алексей Аттил кунçулĕ вăрăм пулмарĕ. Нумай çул хушши йывăр чирлесе выртнă хыççăн вăл, вăтăр çичĕ çула кайнăскер, 1979 çулта çĕре кĕчĕ. Поэзире çирĕм çула яхăн ĕçлерĕ сăвăç. Шучĕпе илсен, Алексей Аттил çырнă произведенисен йышĕ пысăках мар. Вăл хыпаланмасăр, чунра капланнă шухăш-туйăма çынсене каласа памасăр пурăнма май çук чухне кăна сăвăсем хывнă. Поэзие тарăннăн, анлăн ăнланнăскер, поэт кашни произведенирех чунри хавхаланупа пăлханăва витĕмлĕн, сăнарлăн кăтартма тăрăшнă.

Виçĕ авторпа пĕрле кăларнă «Виçĕ хĕлĕх» кĕнеке (1971) хыççăн А. Аттил сăввисем «Хĕвел пайăрки» ятлă коллективлă сборникра (1981) тухнăччĕ. Аттилпа Шупашкарта, пединститутра, пĕрле вĕреннĕрен, пĕрле пурăннăран, кайран та час-часах тĕл пулнăран, эпĕ унăн ĕмĕчĕсене, шухăшĕ-туйăмĕн хăйевĕрлĕхĕсене самай аван чухлаттăмччĕ. Хура кăтра çӳçлĕскер, литературăпа искусство çинчен калăçнă чухне яланах канăçне çухатакан çамрăк, поэзири ăстасен пултарулăхне вĕçĕ-хĕррисĕр тĕпчетчĕ. Халиччен хăнăхман, çамрăксене хальлĕхе ăнланма йывăртарах сăнлăх меслечĕсемпе çырнă пĕр савса тĕпчесех тепĕр чухне пĕр-икĕ кун иртсе каятчĕ. Пултарулăхăн тĕрлĕ мелĕсене ăса илме ăна музыка, живопись, скульптура тата ытти искусствăсем çинчен çырнă кĕнекесене тишкерсе вулани те пулăшатчĕ.

Малалла

Хĕвел ăшши пулмашкăн май килмерĕ,

Хĕвеле пулчĕ çӳллĕ тӳпере.

Хуçасене эп юрама пĕлмерĕм,

Эп ирĕклĕх упрарăм чĕрере.

Ăш çумăр та çулла эп пулаймарăм,

Сип кӳреймерĕм типшĕрнĕ çĕре.

Çын хӳтлĕхпе пачах та утаймарăм,

Йăпăлтатма пĕлмерăм çав сĕре.

Ăш çил пулса сивве хăвалаймарăм,

Хӳтлев килмерĕ пирĕн ваттана.

Эп чăнлăх шыраса пĕр канăç тупаймарăм,

Çак ыраттарчĕ питĕ ман чуна.

Çут çăлтăрсен çути те пулаймарăм,

Мана курмарĕç пуль çав çăлтăрсем.

Юрлас юрра янтравлăн юрлаймарăм,

Сасса хупларĕç путсĕр хуçасем.

Эп кăйкăр пек çӳлте те вĕçеймерĕм,

Памарĕç кăйкăрсем мана çунат.

Ĕмĕтĕме кĕтсе йăлт илеймерĕм,

Асаплансах ман пĕтрĕ вăй-хăват.

Эп Атăл пек мăнаçлăн юхаймарăм,

Çынсен асапĕ касрĕ чунăма.

Тĕнче усаллăхне путараймарăм,

Усал çынсем амантрĕç йăлт хама.

Эп Улăп евĕр вăйлă пулаймарăм, —

Мĕн ачаран таптарĕ самана.

Этемлĕхе тертрен хăтараймарăм,

Малалла